Chính trường Mỹ "sôi sục" đồn đoán nguy cơ thêm một hiệp ước vũ khí "lâm nguy"

Được hình thành trong những khoảng thời gian căng thẳng của Chiến tranh Lạnh, do Tổng thống Mỹ Dwight Eisenhower khởi xướng và được Tổng thống George H.W. Bush tiếp nối nhằm thúc đẩy sự ổn định quốc tế sau khi sự sụp đổ của khối Xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu, Hiệp ước Bầu trời mở cho phép Hoa Kỳ, Nga và các quốc gia khác triển khai các chuyến bay giám sát không vũ trang đi qua một vùng lãnh thổ khác để theo dõi các cuộc tấn công quân sự hoặc cảnh báo về một cuộc tấn công bất ngờ.

Đây là một thỏa thuận kiểm soát vũ khí thông thường đã được Thượng viện Mỹ nhất trí phê chuẩn vào năm 1993 và điều đó cũng không gây ra tranh cãi gì lớn giữa 34 bên ký kết kể từ khi nó có hiệu lực vào năm 2002. Theo ban biên tập của tờ New York Times NYT, hiệp ước này đặc biệt hữu ích cho Hoa Kỳ và Châu Âu trong việc giám sát các hoạt động của quân đội Nga trong cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine.

Thực hư ý định rút lui

Cũng theo NYT, có vẻ như Tổng thống Trump sẽ rút khỏi thỏa thuận này.

Trong khi ông Trump đã loại bỏ các hiệp ước kiểm soát vũ khí khác giúp ổn định thế giới, các nhà lập pháp và chuyên gia đang cảm thấy sốc khi ông ấy có thể sẽ rút khỏi một thỏa thuận vũ trang có hiệu quả như Hiệp ước Bầu trời mở. Họ sợ rằng người hưởng lợi duy nhất sẽ là Nga.

Năm ngoái, khi còn ở cương vị Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, ông James Mattis nói rằng nằm trong thỏa thuận này là "lợi ích quan trọng nhất" của Mỹ.

Có nhiều tiếng nói lo ngại việc Mỹ rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở. Ảnh: TASS.

Thông tin về việc ông Trump có ý định rõ ràng rời khỏi Hiệp ước Bầu trời mở được đưa ra vào thứ Hai khi xuất hiện một lá thư từ nghị sĩ Eliot Engel, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện gửi tới tân cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Robert O MuffBrien.

"Tôi cảm thấy lo ngại sâu sắc trước các thông tin rằng chính quyền của Tổng thống Trump đang xem xét rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở", ông Mr. Engel đã viết, và "kêu gọi phản đối mạnh mẽ một hành động liều lĩnh như vậy".

Khi được hỏi về những lo ngại của ông Engel, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, "chúng tôi đang tiếp tục thực hiện hiệp ước và hoàn toàn tuân thủ các nghĩa vụ của chúng tôi theo hiệp ước này, không giống như Nga".

Tuy nhiên, cây viết chuyên về quan hệ quân sự Fred Kaplan đã viết trên trang Slate hôm thứ Tư rằng, ông Trump đã ký một tài liệu vào tuần trước bày tỏ ý định rút khỏi hiệp ước này, mà không hỏi ý kiến bất kỳ sĩ quan quân sự, nhà ngoại giao nào hay cộng đồng tình báo.

Theo ban biên tập NYT, hết lần này đến lần khác, ông Trump đã bỏ qua các cố vấn cấp cao của mình và cả Quốc hội khi rũ bỏ các cam kết quốc tế, như thỏa thuận hạt nhân với Iran và Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung INF.

Vấn đề minh bạch

Mục tiêu của Hiệp ước Bầu trời mở là xây dựng lòng tin thông qua tính minh bạch, đặc biệt là giữa Nga và Hoa Kỳ.

Trong những năm gần đây, Nga đã phóng từ 4-9 tên lửa mỗi năm tại Mỹ - bao gồm một lần vào năm 2017 khi một máy bay phản lực thấp của Nga bay qua khu vực an toàn gần Nhà Trắng. Mỹ còn phóng nhiều hơn - 14 đến 16 vụ mỗi năm tại Nga.

Trong số các tiếng nói chỉ trích hiệp ước cũng có cựu cố vấn an ninh quốc gia John Bolton, người chưa bao giờ bày tỏ thích một hiệp ước nào. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Tom Cotton đến từ Arkansas đã nói rằng các vệ tinh tinh vi của Mỹ khiến thỏa thuận này trở nên lỗi thời và tiền chi ra để thực hiện thỏa thuận này có thể được sử dụng tốt hơn trong các lĩnh vực khác.

Tuy nhiên, đằng sau vấn đề công nghệ, thỏa thuận này đưa ra cách xây dựng niềm tin và hợp tác giữa các quốc gia đối tác về chia sẻ dữ liệu thu thập được và đôi khi chia sẻ cả chi phí.

Người Mỹ thường không chia sẻ dữ liệu mà các vệ tinh của họ thu được và hình ảnh được chụp bởi các máy bay giám sát thì có thể được chia sẻ nhanh chóng và rộng rãi hơn nhiều.

Alexandra Bell và Anthony Wier thuộc Hiệp hội kiểm soát vũ khí phi đảng phái cũng nói rằng các máy bay giám sát có độ linh hoạt cao hơn các vệ tinh. Các chuyến bay có thể được thực hiện chỉ với một thông báo 24 giờ, so với vài ngày để đặt một vệ tinh, và chúng có thể quay lại nếu cần để có một bộ ảnh toàn diện hơn.

Còn ông Cotton và những người hoài nghi khác thì phàn nàn rằng Nga đã vi phạm hiệp ước.

Nga thực tế đã hạn chế một số chuyến bay quan sát nhất định đối với các căn cứ tên lửa của mình ở Kalingrad, ở vùng Chechnya và vùng Nam Ossetia và Abkhazia. Nhưng Mỹ cũng đã đáp trả bằng cách áp đặt các giới hạn của riêng mình đối với Nga và đã có một số thành công trong việc đưa Nga trở lại tuân thủ hiệp ước thông qua quá trình giải quyết tranh chấp hiệp ước.

Nếu ông Trump có vấn đề với hiệp ước, ông nên nêu ra với Quốc hội và các đồng minh và tìm cách giải quyết khi ông chính thức đưa ra thông báo về việc rút khỏi thỏa thuận.

Lợi ích của thỏa thuận này rõ ràng là lớn hơn các nhược điểm của nó.