Có lối thoát cho leo thang Mỹ - Iran: Xung đột Afghanistan liệu có đủ sức bật?

Các lực lượng trung gian ở phương Tây, các nguồn tin cho biết, đã bí mật chuyển thông điệp giữa Washington và Tehran trong nhiều tháng với hy vọng khiến hai bên đối thoại tại thời điểm sự thù địch đang tăng cao.

"Xung đột Afghanistan là một vấn đề quan tâm chung", một nguồn tin nói với Reuters, với điều kiện giấu tên.

Nhà Trắng từ chối bình luận và Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng không trả lời các yêu cầu bình luận. Còn Iran chính thức từ chối bất kỳ cuộc đàm phán kênh trở lại nào với Hoa Kỳ về bất kỳ chủ đề nào.

Nỗ lực liệu có mang lại kết quả?

Hiện tại, Hoa Kỳ và Iran chia sẻ mối quan tâm trong việc đảm bảo rằng, sự ra đi của hơn 20.000 quân đội nước ngoài do Hoa Kỳ dẫn đầu sẽ không đẩy Afghanistan vào một cuộc nội chiến, theo đó có thể khôi phục lại sự cai trị hà khắc của Taliban tại nước này, cũng như không cho phép al Qaeda hoặc các nhóm Hồi giáo cực đoan Sunni khác mở rộng ở đó.

Hơn nữa, khi các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ tạo ra nhiều thiệt hại cho nền kinh tế của Tehran, nước này cũng muốn tránh người dân Afghanistan chạy sang nước láng giềng Iran nếu đổ máu gia tăng, các chuyên gia khu vực cho biết.

Ông Trump và Tehran cũng có một mối quan tâm chung khác: Cả hai đều muốn quân đội Hoa Kỳ ra khỏi Afghanistan.

Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy, cả Tehran và Washington đã sẵn sàng gạt tranh chấp sang một bên để hợp tác về vấn đề Afghanistan.

Khả năng để Mỹ và Iran hợp tác giải quyết vấn đề về Afghanistan vẫn còn khá mong manh. Ảnh: Reuters.

Một thông điệp được chuyển đến Washington mà Reuters đã tiếp cận cho thấy những lo ngại của Iran đối với quá trình đàm phán của Washington với Taliban.

Nhà ngoại giao kỳ cựu người Mỹ gốc Afghanistan Zalmay Khalilzad đã sai lầm khi nói chuyện trực tiếp với Taliban, một quan chức cấp cao của Iran cho biết trong thông điệp trên.

Cách tiếp cận này đã mang lại ưu thế về chính trị cho Taliban khi họ đang đạt được lợi thế về quân sự, thông điệp trên cho biết. Các thủ lĩnh Taliban đã nói với những nhà đối thoại Iran rằng họ sẽ không "chấp nhận bất cứ điều gì điều khoản nào thấp hơn mức thành lập được một chính phủ do Taliban dẫn đầu và cai trị một tiểu vương quốc Hồi giáo".

Iran do người Hồi giáo Shiite dẫn đầu từ lâu đã cảnh giác với nhóm Hồi giáo Sunni Taliban. Hai bên gần như đã đi đến chiến tranh trong thời kỳ Taliban thắng thế, khi nhóm này giết chết ít nhất tám nhà ngoại giao Iran và một nhà báo Iran năm 1998.

Mong manh kênh đối thoại "cửa hậu"

Liên hệ trực tiếp giữa Iran và Hoa Kỳ sẽ là một điều khác hoàn toàn với những căng thẳng đã đưa họ đến bờ vực đối đầu quân sự gần đây, sau khi Iran bắn hạ một máy bay không người lái của Hoa Kỳ ở vùng Vịnh vào tháng 6 và ông Trump sau đó đã ra lệnh và sau đó dừng lại vào phút chót một cuộc không kích trả đũa Iran.

Mặc dù Iran sẵn sàng đàm phán, nhưng ít nhất họ cũng muốn Mỹ đình chỉ các lệnh trừng phạt, theo hai nguồn tin quen thuộc với lập trường của Hoa Kỳ và Iran.

Các quan chức Iran tin rằng cần phải xây dựng một tiến trình hòa bình mới, trong đó chính phủ Afghanistan - vốn đã bị loại trừ khỏi các cuộc đàm phán của Hoa Kỳ-Taliban ở Qatar – phải đóng một vai trò chủ chốt, theo thông điệp trên.

Một số nỗ lực đàm phán "cửa hậu", các nguồn tin cho biết, được thúc đẩy bởi hy vọng rằng sự hợp tác về Afghanistan có thể dẫn đến các cuộc đàm phán để giảm căng thẳng Mỹ - Iran.

Một cựu quan chức Afghanistan đã chỉ ra rằng kể từ cuộc tấn công do Hoa Kỳ lãnh đạo năm 2001 nhằm lật đổ chính quyền Taliban, Iran đã xây dựng mối quan hệ với Taliban và điều này có thể giúp để xây dựng một tiến trình hòa bình và để Mỹ rút quân.

Iran Jal có thể rất có giá trị và đây là một cơ hội rất tốt cho Iran, Ali Jalali, cựu bộ trưởng nội vụ của Afghanistan nói.

Tehran duy trì liên lạc cấp cao với Taliban và được cho là có cung cấp một lượng vũ khí hạn chế cho lực lượng này để gây áp lực với Hoa Kỳ tại khu vực gần biên giới với họ, theo các quan chức phương Tây.

Trong khi ông Pompeo từng cáo buộc Iran có cùng mục tiêu với người Taliban thì một số chuyên gia trong khu vực phản bác rằng Tehran đang dự phòng các tình huống trong trường hợp các chiến binh Taliban trở lại nắm quyền. Tehran cũng coi Taliban là một lực lượng đối phó với nhóm Nhà nước Hồi giáo IS ở Afghanistan.

Bên cạnh đó, Tehran cũng nắm giữ ảnh hưởng ở Kabul, đã ủng hộ các chính phủ Afghanistan trong gần hai thập kỷ.

Iran duy trì mối quan hệ chặt chẽ với nhóm Hồi giáo Shiite Hazara, nhóm thiểu số lớn thứ ba ở Afghanistan và thủ lĩnh của các dân tộc thiểu số khác.

Washington và Tehran, các chuyên gia khu vực cho biết, cũng chia sẻ mục tiêu ngăn Afghanistan trở thành căn cứ của các nhóm Hồi giáo cực đoan Sunni, đặc biệt là một nhánh của Nhà nước Hồi giáo IS – một nhóm cực đoan bị quốc tế, trong đó có Mỹ và Iran, tuyên bố tiêu diệt.

Ryan Crocker, cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Kabul, cho biết, liệu Iran có thể đóng một vai trò có ý nghĩa trong bất kỳ nỗ lực hòa bình nào hay không hay Washington sẽ cho phép họ làm như vậy hay không thì vẫn là một câu hỏi mở.

Tôi cũng hoài nghi rằng họ (các nhóm vận động trung gian) sẽ tạo nên được bất kỳ sức mạnh nào ... bởi vì chính sách mà chính quyền hiện tại đã thực hiện đối với Iran. Tôi sợ rằng con tàu đã ra khơi".