Sức mạnh Iran đẩy Israel định vị cao nguyên Golan: Cơ hội cuối cho Syria?

Israel đang thúc đẩy chính quyền Tổng thống Trump thừa nhận chủ quyền của họ đối với vùng cao nguyên Golan bị chiếm đóng, một bộ trưởng trong nội các Israel ngày 23/5 cho biết và dự đoán rằng sự đồng ý của Hoa Kỳ có thể đến trong vòng vài tháng.

Được phỏng vấn bởi Reuters, Bộ trưởng tình báo Israel Katz đã cho biết, việc thực hiện đề xuất công nhận quyền kiểm soát 51 năm qua của Israel đối với cao nguyên Golan hiện nay đang "đứng đầu chương trình nghị sự" trong các cuộc đàm phán ngoại giao song phương giữa Israel và Hoa Kỳ.

Bất kỳ động thái nào như vậy sẽ được xem như là một bước tiếp theo liên quan tới việc Mỹ rời khỏi thỏa thuận hạt nhân quốc tế với Iran, cùng với việc Tổng thống Donald Trump công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và khai trương một đại sứ quán Mỹ mới ở Jerusalem trong tháng này.

Việc Mỹ mở đại sứ quán ở Jerusalem đã được Israel hoan nghênh, tuy nhiên lại dấy lên mối quan ngại sâu sắc giữa các đồng minh lớn ở châu Âu ở Washington.

"Chúng tôi gặp người Israel về một loạt các vấn đề", một quan chức Nhà Trắng cho biết, nhưng từ chối xác nhận bất kỳ chi tiết nào được cung cấp bởi ông Katz về vấn đề Golan.

Sức ép Iran đẩy Israel “xoay chiều” tại cao nguyên Golan

Cao nguyên Golan là một cao nguyên chiến lược nằm giữa Israel và Syria, rộng khoảng 1.200 km2 (460 dặm vuông). Golan là một phần của Syria cho đến khi bị Israel chiếm đóng trong cuộc chiến tranh Trung Đông năm 1967. Israel đã chuyển người định cư Israel vào khu vực mà họ chiếm đóng, sau đó sáp nhập khu vực này vào lãnh thổ của mình trong năm 1981- một động thái không được quốc tế công nhận.

Cao nguyên Golan hiện đang nằm dưới sự kiểm soát của Israel.

Từng sẵn sàng cân nhắc việc trả lại Golan vì hòa bình với Syria, những người Israel trong những năm gần đây lại nói rằng,  cuộc nội chiến ở Syria và sự hiện diện của một lực lượng đồn trú của Iran để hỗ trợ Damascus cho thấy nước này cần tiếp tục nắm quyền kiểm soát cao nguyên chiến lược.

Katz, một thành viên trong nội các an ninh của Thủ tướng Benjamin Netanyahu, đã đưa ra đề xuất bổ sung vấn đề cao nguyên Golan như là một phần mở rộng tiềm năng trong cuộc đối đầu của chính quyền Trump chống lại sự tăng cường hiện diện tại khu vực của Iran- bị Israel coi là kẻ thù tại Trung Đông.

"Đây là thời điểm hoàn hảo để thực hiện một động thái như vậy. Phản ứng đau đớn nhất mà bạn có thể mang tới cho người Iran là công nhận Israel có chủ quyền tại Golan – thông qua một tuyên bố của người Mỹ, một tuyên bố của tổng thống, được tôn trọng (trong luật pháp)", ông nói.

Thông điệp gửi tới Tehran, theo ông Katz nói, sẽ là: "Các ông muốn hủy diệt (Israel -đồng minh của Hoa Kỳ), muốn mở các cuộc tấn công (chống lại họ)? Hãy nhìn xem, điều các ông làm hoàn toàn đảo ngược."

Vấn đề về Golan, được Tổng thống Netanyahu đưa ra trong cuộc họp Nhà Trắng đầu tiên của ông với Tổng thống Donald Trump vào tháng 2/2017, hiện đang được thảo luận ở các cấp khác nhau tại chính quyền và Quốc hội Mỹ, Katz nói.

"Tôi nghĩ rằng có độ chín muồi lớn và khả năng cao điều này sẽ xảy ra", ông nói. Khi được hỏi nếu một quyết định như vậy có thể được thực hiện trong năm nay hay không, ông Katz nói thêm: "Có, có thể được đưa ra trong một vài tháng."

Nga, một đồng minh quyền lực của Damascus, từ lâu đã khẳng định rằng toàn vẹn lãnh thổ Syria cần được khôi phục – lập trường này yêu cầu hoàn trả lại khu vực Golan bị Israel chiếm đóng.

Katz, tuy nhiên, đã loại trừ bất kỳ viễn cảnh nào về một sự bùng nổ căng thẳng giữa Moscow và Washington, nói rằng việc nước này đề xuất Mỹ công nhận đề xuất chủ quyền của Israel đối với Golan chỉ là một phần trong bức tranh xung đột Syria rộng lớn hơn.

Cơ hội cho Syria và người Palestine?

Khi Tổng thống Syria Bashar al-Assad đang đánh bại lực lượng nổi loạn chống lại ông, hiện tại có thể là cơ hội cho Assad và Nga để Iran ra đi, Katz nói.

Ông mô tả sự hiện diện của Iran ngay sát sườn là mối quan ngại chính của chính phủ Netanyahu – điều được cho là ngầm ám chỉ quyền lực của Assad tại Syria có thể không bị Israel chỉ trích.

"Đây là một khoảnh khắc của sự thật đối với Assad. Ông ấy có muốn trở thành một lực lượng của Iran hay không?" Katz nói. "Nếu ông ấy trở thành một lực lượng ủy nhiệm của Iran, thì sớm hay muộn ông ấy cũng sẽ lập bản án cho chính mình, vì Israel đang hành động chống lại Iran ở Syria ... Còn nếu không, thì chúng tôi luôn nói rằng chúng tôi không quan tâm đến việc tham gia vào tình hình tại đó (Syria)."

Còn Nga, theo Katz nói, sẽ phản ứng với việc Mỹ công nhận chủ quyền của Israel tại Golan chỉ bằng những tuyên bố rằng "họ sẽ có không hành động tương tự và họ không ủng hộ điều đó".

Katz cho rằng, động thái của Mỹ về Golan cũng có thể thúc đẩy người Palestine làm sống lại các cuộc đàm phán hòa bình. Palestine đã kịch liệt chỉ trích chính quyền Trump kể từ khi công bố vào tháng 12 rằng sẽ dời đại sứ quán tại Israel từ Tel Aviv đến Jerusalem.

"Họ nên nhanh nhẹn và ngồi xuống với Israel, bởi vì nơi mà Israel nói rằng đã xác định chủ quyền, Israel sẽ làm được và sẽ không bỏ cuộc, và lịch sử đang hỗ trợ chúng tôi," ông nói.

Syria đã từng muốn lấy lại Golan trong cuộc chiến tranh Trung Đông năm 1973, nhưng cuộc tấn công đã gặp nhiều trở ngại. Hai bên đã ký một thỏa thuận đình chiến vào năm 1974 và ranh giới đất liền tương đối yên tĩnh kể từ đó.

Từ năm 1967, khoảng 20.000 người định cư Israel đã chuyển đến Golan, nơi cũng tiếp giáp với Jordan. Khoảng 20.000 người Hồi giáo Druze cũng sống ở đó. Israel đã cho người Druze lựa chọn quyền công dân, mặc dù hầu hết họ đã bác bỏ điều này.

Năm 2000, Israel và Syria đã tổ chức các cuộc đàm phán cấp cao nhất về việc trao trả lại Golan cùng với một thỏa thuận hòa bình. Nhưng các cuộc đàm phán này sụp đổ và các cuộc đàm phán tiếp theo, với bên trung gian là Thổ Nhĩ Kỳ, cũng thất bại.