Thầm lặng nhưng vũ bão, Trung Quốc quyết đoán "soán chỗ" Nga tại Ukraine

Tờ Washington Post viết, trong những nỗ lực tăng tốc quá trình cải tổ nền quân sự, Trung Quốc đã tìm đến Ukraine; và Ukraine – với nền kinh tế bị ảnh hưởng không nhỏ từ mối quan hệ căng thẳng với Nga – tỏ ra sẵn sàng chào đón người Trung Quốc.

"Nếu họ cấm tôi làm việc với Trung Quốc, thì điều đầu tiên tôi phải làm là sa thải 10.000 nhân công", Vyacheslav Boguslayev đến từ Motor Sich – một trong những nhà sản xuất động cơ máy bay quân sự uy tín nhất của Ukraine và thế giới.

Bên trong một xưởng sản xuất của Motor Sich (ảnh: Washington Post)

Motor Sich có những thứ mà Bắc Kinh muốn: cung cấp các động cơ phi cơ chiến đấu và một ngày nào đó có thể giúp chế tạo một mẫu động cơ phiên bản Trung Quốc. Đổi lại, cường quốc châu Á cũng đem lại thứ mà Ukraine cần: những người mua đáng tin cậy.

Tập đoàn Ukraine mất đi thị trường lớn nhất – cung cấp động cơ cho trực thăng và phi cơ quân sự Nga – sau khi xung đột nổ ra tại miền đông Ukraine vào năm 2014. Giờ đây, Motor Sich chủ yếu bán sản phẩm cho Trung Quốc.

Tình huống trên cho thấy "cơn khát" của Bắc Kinh dành cho công nghệ nhập khẩu và khả năng tiếp cận được chúng, ngay cả khi các nước phương Tây hạn chế xuất khẩu các mặt hàng liên quan tới quân sự đến Trung Quốc. Nó cũng diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế Ukraine nỗ lực tìm cách giảm thiểu liên hệ với Nga; đồng thời đặt Washington vào một tình thế khó xử khi Mỹ một mặt ủng hộ Kiev trong cuộc xung đột với Nga, mặt khác không ngừng mở rộng cạnh tranh với Trung Quốc.

Các nhà máy của Ukraine từng sản xuất xe tăng, tàu chiến và tên lửa đạn đạo cho Hồng quân Liên Xô. Sau năm 2014, Kiev bắt đầu tìm kiếm các thị trường mới bên ngoài Nga – quốc gia láng giềng đồng thời cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Ukraine.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư châu Âu và Mỹ tỏ ra thận trọng khi làm ăn với một quốc gia bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, hạ tầng cơ sở lạc hậu cùng nạn tham nhũng tràn lan. Trái ngược lại, Trung Quốc lại nhìn thấy cơ hội tại Ukraine.

"Điều chúng tôi quan tâm giờ đây là: người Mỹ có sẵn sàng mua hàng hóa của chúng tôi không? Câu trả lời là không", Gennadiy Chyzhykov, Chủ tịch Phòng thương mại và công nghiệp Ukraine nói. "Nhưng người Trung Quốc thì có".

Một mô hình máy bay bên ngoài bảo tàng công nghệ Boguslayev của Motor Sich (ảnh: Washington Post)

Theo Washington Post, năm sau, Trung Quốc được kỳ vọng sẽ vượt qua Nga để trở thành đối tác thương mại là quốc gia đơn lẻ, lớn nhất của Ukraine. Năm 2018, giá trị thương mại giữa Ukraine và Trung Quốc đạt 9,8 tỷ USD, tăng 51% trong vòng hai năm. Đáng chú ý, giá trị thương mại Ukraine và Mỹ cũng chỉ đạt xấp xỉ 4 tỷ USD.

"Nếu ai đó mang tiền tới, họ sẽ nhận lấy", Andreas Umland, một nhà phân tích chính trị nhận xét. "Họ không có thứ xa xỉ là cân nhắc tới lợi ích chiến lược cho nhiều năm tới".

"Cách này hay cách khác, Ukraine sẽ phải lựa chọn", một nhà ngoại giao phương Tây tại Kiev chỉ ra. "Họ không thể gắn bó với Trung Quốc trong lúc nghiêng về phương Tây".

Theo giới chức Ukraine, mối quan hệ Kiev – Bắc Kinh khá nhạy cảm, đặc biệt khi Ukraine mong muốn thắt chặt hơn quan hệ với Mỹ còn Trung Quốc lại muốn mở rộng hợp tác với Nga. Tuy nhiên, trong một cuộc gặp gỡ với Đại sứ Trung Quốc tại Kiev trước khi chính thức nhậm chức, tân Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đưa ra những tín hiệu khá tích cực.

"Kinh nghiệm và đầu tư của Trung Quốc là rất quan trọng cho Ukraine", ông Zelensky nhấn mạnh.

Trung Quốc đang không ngừng mở rộng ảnh hưởng tại các quốc gia từng thuộc Liên bang Xô viết. Tại Belarus, Trung Quốc đồng hỗ trợ tài chính cho một khu công viên công nghiệp khổng lồ có thể chứa được hơn 100.000 công nhân. Tại Biển Đen, Georgia đang trở thành một trung tâm quan trọng trong thương mại của Trung Quốc với châu Âu.

Tuy nhiên, giới ngoại giao và phân tích phương Tây nhận định, Ukraine cung cấp những nguồn lực độc nhất vô nhị cho Trung Quốc trong khát vọng lấp đầy khoảng cách tri thức – phục vụ cho những nỗ lực xây dựng một nền quân đội đẳng cấp thế giới của Bắc Kinh.

Motor Sich cho biết, các động cơ duy nhất mà tập đoàn này cung cấp cho Trung Quốc là dùng cho các máy bay không chở theo vũ khí như phi cơ huấn luyện L-15. Nhưng theo Reuben Johnson, một nhà phân tích quốc phòng Mỹ, mối quan hệ thắt chặt hơn nữa với Motor Sich có thể giúp Trung Quốc sản xuất hàng loạt các phi cơ của riêng mình.

"Người Trung Quốc… vẫn chưa phát triển được các động cơ máy bay đáng tin cậy có khả năng sản xuất với số lượng lớn và hoạt động được nhiều giờ," Johnson nói. "Sở hữu được kiến thức và kinh nghiệm của Motor Sich sẽ khiến Trung Quốc đạt được bước nhảy vọt".

Năm 2017, Tập đoàn Hàng không Skyrizon Bắc Kinh đã từng muốn mua lại cổ phần kiểm soát Motor Sich nhưng bị chính quyền Ukraine lúc đó phản đối vì các lý do an ninh quốc gia. Tuy nhiên, Boguslayev tiết lộ, một phần trong số tiền 250 triệu USD Skyrizon đưa ra, đã được thông qua, và giờ đây tập đoàn Trung Quốc đang sở hữu 25% cổ phần Motor Sich.

Mối quan tâm của Bắc Kinh với công nghệ Ukraine không chỉ dừng ở Motor Sich. Một số chuyên gia quốc phòng phương Tây chỉ ra, Trung Quốc còn thuê các kỹ sư Ukraine và đưa họ tới Đại lục.

"Đó không chỉ là thuê ngoài, mà họ còn lấy đi các chuyên gia của chúng tôi trong lĩnh vực tên lửa và chế tạo máy bay", Sergii Bondarchuk, một cựu lãnh đạo của công ty xuất khẩu quốc phòng Ukraine là Ukrspecexport nói. "Ukraine đang đánh mất một thế hệ kỹ sư của mình theo cách này".