(Tổ Quốc) - Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các Bộ, ngành, chính quyền địa phương, trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Điều này đã đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội.

Thừa Thiên Huế là vùng đất tích tụ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử. Với vị trí trọng yếu, là địa bàn mang tính chiến lược nên Huế từng được lựa chọn để xây dựng trở thành trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa…. Chính điều này đã tạo nên hệ thống di sản phong phú, phân bố rộng khắp trên địa bàn toàn tỉnh với nhiều loại hình khác nhau.

Ngày nay, Huế là Cố đô duy nhất ở Việt Nam còn bảo lưu được nguyên vẹn kiến trúc thành quách, cung điện, lăng tẩm.. cùng hàng vạn hiện vật, cổ vật đặc biệt quý hiếm. Huế cũng là nơi có di tích lưu niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh, hệ thống di tích lịch sử cách mạng vô cùng quý giá. Hệ thống di tích này đã được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế phân cấp quản lý nhằm nâng cao trách nhiệm, vai trò của các cơ quan, đơn vị, cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị.

Theo ông Phan Thanh Hải, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, Giám đốc Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế, Nghị quyết 54 –NQ-/TW ngày 10/12/2019 của Bộ chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, xác định xây dựng và phát triển Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bảo tồn, phát huy giá trị di sản Cố đô và bản sắc văn hóa Huế. Vì vậy, Thừa Thiên Huế luôn ý thức sâu sắc di sản văn hóa là tài sản vô giá của các thế hệ tiền nhân để lại cho thế hệ hôm nay và mai sau, có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống lịch sử văn hóa, là phương tiện để quảng bá về hình ảnh địa phương cho du khách, tạo nền tảng cho việc xây dựng chiến lược phát triển du lịch, góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế - xã hội.

Với quan điểm đó, trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nhận được nhiều sự quan tâm và đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Những kết quả ấy được thể hiện trên các mặt: Bảo tồn, trùng tu di tích; bảo tồn văn hóa phi vật thể; bảo tồn cảnh quan môi trường các khu di sản; hợp tác quốc tế, ứng dụng thành tựu khoa học bảo tồn và đào tạo nguồn nhân lực; phát huy giá trị di sản.

Cụ thể, trong 20 năm triển khai Luật di sản văn hóa, tỉnh Thừa Thiên Huế đã đầu tư tu bổ, tôn tạo với tổng số vốn hơn 3.700 tỷ đồng cho hơn 100 công trình, di tích lịch sử văn hóa.

Đối với Quần thể di tích Cố đô Huế, giai đoạn 2010 - 2020 đã tiến hành bảo tồn, tu bổ, phục hồi và tôn tạo hơn 170 công trình, hạng mục công trình. Các công trình này thuộc 84 dự án đã được triển khai thực hiện, bao gồm: 68 dự án liên quan đến công tác bảo tồn, tu bổ; 16 dự án liên quan đến công tác nâng cấp, tôn tạo hệ thống hạ tầng với tổng nguồn vốn đầu tư 1.433,850 tỷ đồng.

Đã tiến hành lập kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 gồm: Bảo tồn, tu bổ tổng thể di tích điện Thái Hòa; Bảo tồn, tu bổ, phục hồi và tôn tạo di tích Thái Miếu; Đầu tư xây dựng nhà kho cổ vật - Bảo tàng cổ vật cung đình Huế; Bảo tồn, tu bổ và phục hồi di tích Đàn Xã Tắc; Bảo tồn, trùng tu và tôn tạo di tích Khâm Thiên Giám... và triển khai các thủ tục lập Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích Cố đô Huế đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050.

Tỉnh Thừa Thiên Huế cũng đã phê duyệt Đề án di dời dân cư, giải phóng mặt bằng khu vực I di tích Kinh thành Huế thuộc Quần thể di tích Cố đô Huế nhằm thực hiện các mục tiêu gìn giữ, bảo vệ các giá trị lịch sử, bảo tồn văn hóa; di dời các hộ dân đang sinh sống tại khu vực I di tích đến khu dân cư mới để ổn định và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân; bảo vệ, đảm bảo môi trường, chỉnh trang cảnh quan; phát huy giá trị di tích, tạo sản phẩm du lịch; tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội.

Đối với các di tích nằm ngoài Quần thể di tích Cố đô Huế, công tác bảo tồn và phát huy giá trị tiếp tục được quan tâm chỉ đạo triển khai đồng bộ. Việc tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử, cách mạng và di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh, di tích kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ được tiến hành thường xuyên. Giai đoạn 2011 -2020, tỉnh đã tiến hành tu bổ, tôn tạo 38 công trình di tích tại các huyện, thị xã và thành phố Huế.

Năm 2020, HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ban hành Nghị quyết số 18/2020/NQ-HĐND về việc hỗ trợ đầu tư bảo quản, tu bổ, phục hồi các di tích đã được xếp hạng (nằm ngoài Quần thể di tích Cố đô Huế) trên địa bàn tỉnh đến năm 2030. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh một cách tổng thể, đồng bộ.

Năm 2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 84/2022/NĐ-CP về việc thành lập và Quy chế hoạt động của Quỹ bảo tồn di sản Huế và giao cho UBND tỉnh Thừa Thiên Huế trực tiếp quản lý, nhằm huy động nguồn lực để đầu tư cho trùng tu, bảo tồn, phát triển giá trị di sản Huế và đầu tư cho các công trình, hạng mục chưa được ngân sách nhà nước bố trí kinh phí hoặc bố trí kinh phí chưa đủ. Hiện nay, tỉnh đang chỉ đạo các cơ quan chức năng hoàn thiện các thủ tục pháp lý liên quan đến tổ chức và hoạt động của Quỹ bảo tồn di sản Huế theo quy định hiện hành.

Lãnh đạo Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế thông tin thêm, bên cạnh công tác bảo tồn, việc khai thác và phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh đã tập trung gắn liền với các di tích thuộc quần thể di tích Cố đô Huế. Công tác truyền thông, quảng bá di sản văn hóa và định hướng khai thác các loại hình dịch vụ trong thời gian qua đã được chú trọng và thường xuyên đổi mới để đảm bảo phù hợp với điều kiện cụ thể tại từng điểm di tích, cụm di tích để nâng cao hiệu quả hoạt động cũng như chất lượng phục vụ khách du lịch.

Địa phương cũng đã tiến hành nghiên cứu, xây dựng thêm các tour tuyến du lịch mới, hấp dẫn (cảnh quan môi trường, tâm linh...) như: cụm di tích lăng vua Gia Long và lăng mộ các chúa Nguyễn; kết hợp tuyến du lịch Đồi Vọng Cảnh – lăng vua Tự Đức - lăng vua Đồng Khánh… giới thiệu đến với các hãng lữ hành, khách sạn để du khách được tiếp cận, nhằm thu hút du khách đến tham quan du lịch nhiều hơn; xây dựng các lộ trình thuyết minh tại các điểm di sản văn hóa Huế của "chương trình di sản học đường" cho học sinh các cấp trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Tổ chức các hoạt động sinh hoạt giáo dục dành cho học sinh, sinh viên thuộc chương trình Di sản học đường tại các điểm di tích. Giới thiệu đến du khách về việc sử dụng điện thoại thông minh quét mã QR ở các điểm di tích để tham khảo nội dung giới thiệu của các điểm di tích…

Hiện nay, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đang chỉ đạo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp với cơ quan liên quan của tỉnh nghiên cứu xây dựng phương án tổ chức các hoạt động dịch vụ phục vụ du khách tại khu di sản Huế giai đoạn 2023 – 2025. Nghiên cứu mời gọi các đối tác có tiềm năng, am hiểu về di sản văn hoá Huế xây dựng các đề án khai thác dịch vụ phù hợp trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt để triển khai.

Ngoài ra, công tác quy hoạch khảo cổ, hoạt động khảo cổ đối với các di sản; Quản lý, khai thác và phát huy giá trị di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia… cũng được địa phương chú trọng, dành nhiều sự quan tâm.

Tính đến nay, tỉnh Thừa Thiên Huế có 10 nhóm hiện vật và hiện vật (gồm 35 hiện vật) đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật Quốc gia. Các Bảo vật quốc gia đang được các Bảo tàng quản lý chặt chẽ và xây dựng phương án bảo vệ, bảo quản, phát huy giá trị gắn liền với các bảo vật quốc gia. Trong đó, 33 hiện vật thuộc 8 nhóm bảo vật quốc gia được Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế số hóa 3D và giới thiệu rộng rãi trên các trang thông tin điện tử, trang mạng xã hội; các thông tin giới thiệu về bảo vật quốc gia được đưa vào QR code gắn trên biển giới thiệu tại chỗ.

Đối với công tác bảo vệ và phát huy các di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh Thừa Thiên Huế cũng dành sự quan tâm đặc biệt. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 6 di sản văn hóa phi vật thể gắn liền với vùng đất Huế và triều Nguyễn đã được UNESCO vinh danh gồm: Nhã nhạc cung đình Huế; Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ, Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ; Châu bản triều Nguyễn, Mộc bản triều Nguyễn; Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế. 3 di sản văn hóa phi vật thể đã được Bộ VHTTDL đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là: Ca Huế (2015); Nghề dệt Dèng của dân tộc Tà Ôi (2016); Lễ hội truyền thống ADaKoonh (Mừng lúa mới) của người Pa Cô (2019).

Bên cạnh công tác kiểm kê, phân loại, ghi danh, địa phương cũng đã chú trọng đến các hoạt động truyền dạy, phổ biến, xuất bản, trình diễn, phục dựng, khai thác và phát huy các loại hình di sản văn hóa phi vật thể. Quan tâm đến chính sách đối với nghệ nhân, người có công bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Tăng cường công tác quản lý và tổ chức hoạt động lễ hội… Qua đó, đã góp phần bảo vệ và phát huy các di sản.

Nhiều năm qua, công cuộc bảo tồn, trùng tu di tích Huế, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, tôn tạo cảnh quan môi trường tại khu di sản Huế cũng luôn được chú trọng và gắn liền với việc đẩy mạnh trao đổi hợp tác quốc tế, ứng dụng thành tựu khoa học bảo tồn và phát triển nguồn nhân lực. Đây là một trong những lĩnh vực hoạt động mà Huế đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng.

Cụ thể, công cuộc vận động quốc tế do UNESCO phát động đã đem lại cho di sản văn hóa Huế những giúp đỡ thiết thực và hiệu quả. Hơn 10 Chính phủ, 30 tổ chức phi Chính phủ, 10 tổ chức quốc tế (UNESCO, Hội đồng DSTG, ICOMOS, ICROM, ICOM, IUCN, ACCU, MOWCAP, ICHCAP...) đã có quan hệ và tài trợ về kỹ thuật cho di tích Huế. Trong những năm qua, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế đã thực hiện hàng chục chương trình và dự án hợp tác quốc tế về nghiên cứu, trùng tu và đào tạo nguồn nhân lực có quy mô.

Cũng theo lãnh đạo Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế, một trong những điểm nhấn nổi bật của ngành văn hóa địa phương trong thời gian qua là đã nghiên cứu, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác quản lý các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Thực hiện chương trình chuyển đổi số, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ban hành Kế hoạch số 339/KH-UBND về triển khai ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số ngành Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030. Trên cơ sở đó, hệ thống các di tích, hiện vật, tư liệu, các lễ hội tiêu biểu, có giá trị trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã được kiểm kê, chuẩn hóa thông tin, lý lịch khoa học kèm bản chụp các hình ảnh về di tích, hiện vật, tư liệu, lễ hội. Đây là tiền đề thuận lợi để đẩy mạnh việc thực hiện số hóa, chuyển đổi số các di sản văn hóa trong thời gian đến.

Một số đơn vị đã bước đầu triển khai thực hiện các giải pháp chuyển đổi số, áp dụng công nghệ số hóa 3D trong việc quản lý, khai thác, quảng bá và phát huy giá trị di sản, tiêu biểu như Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế triển khai app hướng dẫn tham quan "Di tích Huế", ứng dụng công nghệ trải nghiệm thực tế ảo VR3D, quét mã QR Code để xem thông tin hiện vật, xem hiện vật bằng tương tác - Model 3D và xoay 360 độ; phục dựng Hoàng Thành bằng công nghệ số, Scan số hóa 3D lăng vua Tự Đức công bố trên nền tảng Google Arts & Cultural/Open Heritage...

Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế đã tổ chức các cuộc triển lãm 3D, giới thiệu không gian, tham quan bảo tàng và các di tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng hình ảnh 360 độ trực tuyến trên Website; Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế đã thực hiện scan, số hóa các tài liệu Hán Nôm được sưu tầm với hơn 400.000 trang tài liệu có giá trị, tương ứng với khoảng 4.980 đầu tài liệu các loại tại 187 làng, 923 họ tộc, 18 phủ đệ và tư gia trên địa bàn tỉnh. Đặc biệt, Tuần lễ Festival Thừa Thiên Huế năm 2022 đã ứng dụng công nghệ trình chiếu 3D Mapping hiện đại để tổ chức lễ khai màn độc đáo và đầy ấn tượng...

Dựa trên kết quả những phân tích, đánh giá tình hình thực tiễn, trong thời gian tới, tỉnh Thừa Thiên Huế xác định sẽ tập trung tham mưu và triển khai thực hiện nhiệm vụ chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa di sản trên cơ sở lựa chọn, ưu tiên các lĩnh vực quan trọng, có điều kiện thuận lợi, khả năng thực thi và phù hợp với địa phương để thực hiện trước. Mục tiêu đến năm 2030, phấn đấu sẽ hoàn chỉnh nền tảng số, hệ sinh thái công nghệ, phát triển chính quyền số, kinh tế số và xã hội số toàn ngành Văn hóa và Thể thao.

Thừa Thiên Huế là một vùng đất có nhiều nguồn lực và tiềm năng đã và đang thu hút đầu tư phát triển kinh tế, du lịch... Có thể thấy rằng, thời gian qua, công tác bảo tồn, trùng tu di tích đã đem lại những hiệu quả tích cực về mặt kinh tế - xã hội, góp phần quan trọng trong việc chỉnh trang diện mạo đô thị và khu dân cư, thu hút khách đến Huế, làm tăng các nguồn doanh thu du lịch và dịch vụ. Các loại hình di sản văn hóa cũng đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động và sự kiện văn hóa vùng đất Cố đô Huế, góp phần quảng bá hình ảnh Thừa Thiên Huế đến với du khách trong và ngoài nước.