Alfred Adler, một bác sĩ, chuyên gia tâm thần học người Áo và là người sáng lập trường phái tâm lý học cá nhân, đã nói trong cuốn sách "Sự tự ti và siêu việt" của ông: Mặc cảm tự ti tồn tại ngay từ khi còn nhỏ, điều này bắt nguồn từ sự phụ thuộc tự nhiên của những đứa trẻ yếu ớt vào người lớn.

Các bác sĩ chuyên khoa tâm thần cũng cho biết: Tự ti quá mức lâu ngày sẽ làm tăng khả năng mắc bệnh trầm cảm. Hadfield, một nhà tâm lý học nổi tiếng người Anh, đã nói: “Chỉ khi nào người ta tự tin thì mới sử dụng được trên 500% tiềm năng, còn người kém tự tin thì mới sử dụng được 30% khả năng của mình”.

Một giáo sư tâm lý học tại Đại học Stanford, thông qua một cuộc khảo sát trẻ em từ hàng trăm gia đình chỉ ra: Người ta thấy rằng một số trẻ em mặc cảm tiêu cực là do giáo dục gia đình không hợp lý. Nếu cha mẹ không kịp thời phát hiện ra những hành vi giáo dục con cái không đúng cách, khiến con cái nảy sinh mặc cảm, tự ti, thì sẽ gián tiếp hủy hoại cuộc đời của con mình.

Trẻ có 3 biểu hiện này chứng tỏ đang tự ti quá mức

1. Luôn cảm thấy rằng mình không đủ tốt và quen với việc coi thường bản thân

Có nghĩa là người tự ti, thiếu tự tin vào khả năng của bản thân, luôn để ý quá nhiều đến những nhược điểm, tiêu cực của mình, thay vì nhìn thấy mặt tích cực nên cho rằng mình không tốt hoặc quá ngu ngốc. Đã từng có một thí nghiệm xã hội học từ một họa sĩ vẽ chân dung tội phạm người Mỹ. Ông đã mời bảy phụ nữ có khuynh hướng tự ti để vẽ hai ảnh chân dung, một dựa trên mô tả của chính bản thân những người này và một là từ đánh giá của những người lạ về họ.

Không ngờ, trong mắt người khác họ đẹp hơn chính mình, những khuyết điểm mà họ nhiều lần nhấn mạnh lại không hề bị người lạ để ý, và những ưu điểm mà người lạ nhìn thấy cũng bị chính họ bỏ qua. Từ đó có thể thấy rằng những người tự ti thường quen phóng đại những khuyết điểm và phủ nhận ưu điểm của bản thân, điều này tạo ra ảo tưởng rằng mình tệ như thế nào.

Khi một đứa trẻ gặp một điều gì đó không được làm tốt hoặc một kỳ thi không được hoàn thành như ý, chúng sẽ hoàn toàn khuếch đại sự thất bại của mình và sẽ có ý nghĩ: Tôi quá tệ và quá ngu ngốc, làm sao tôi có thể làm tốt trong kỳ thi?

2. Vô thức suy nghĩ quá nhiều và quá nhạy cảm

Ví dụ: sau khi chat với người quen, người đó bất ngờ không trả lời tin nhắn, người tự ti sẽ thắc mắc là vừa rồi mình nói sai khiến anh ấy không vui nên không trả lời, hay có thể là anh ấy không muốn nói chuyện mình... Họ nhạy cảm và có xu hướng đổ lỗi cho bản thân.

Tương tự, trẻ có lòng tự trọng quá thấp sẽ không đủ tự tin, dễ bị tổn thương, nhạy cảm hơn. Khi bị giáo viên phê bình, trẻ sẽ nghĩ rằng giáo viên ghét mình, mình là người vô dụng, do đó, trẻ sẽ rơi vào tâm trạng tự trách bản thân và cảm thấy khó khăn khi tự giải tỏa.

3. Nghi ngờ rằng lời khen ngợi của người khác là không đúng

Những đứa trẻ quá kém cỏi, không tự tin vào khả năng của bản thân nên tự đánh giá thấp bản thân và có cảm giác không xứng đáng. Vì vậy, nếu ai đó khen ngợi, trong tiềm thức họ cho rằng đó chỉ là phép lịch sự, trong lòng sẽ nghi ngờ, liệu anh ta có thực sự nghĩ về mình như vậy không? Nếu phát hiện ra con người thật của mình, anh ấy sẽ không nghĩ như vậy thì sao?

Tự ti quá mức khiến trẻ cảm thấy mình không bằng người khác. Gặp phải việc gì cũng muốn làm cho bằng được, nhưng vì không tự tin nên khó thành công.

Hai kiểu giáo dục gia đình sai lầm đã khiến trẻ tự ti

1. Toàn nói lời tiêu cực

Nhiều nhà tư vấn và tâm lý trị liệu trên thế giới đã chỉ ra rằng: Mọi người thường phát lại một âm thanh trong não, được gọi là "băng ghi âm", thường là dấu ấn để lại trong não khi cha mẹ đánh giá, và tác dụng thường là để hình thành sự hiểu biết về bản thân. Nếu cha mẹ nhận xét con tích cực, chẳng hạn như “con làm được”, “tin ở con” thì khả năng tự chấp nhận của trẻ là tích cực, trẻ sẽ khẳng định bản thân, không ngừng hoàn thiện bản thân và cuối cùng có được sự tự tin.

Nhưng trong cuộc sống, nhiều bậc cha mẹ dành cho con cái sự khẳng định rất ít, ngược lại là những lời phủ định, buộc tội, những trận đòn roi, cụ thể là: "Con thật là ngu ngốc"; "Con không thể làm được". Cha mẹ luôn đánh giá tiêu cực, trẻ sẽ nghĩ rằng mình thực sự kém cỏi hơn người khác, từ đó tự đánh giá thấp chính mình, lâu dần sẽ trở nên rất tự ti và phủ nhận bản thân, dẫn đến nhiều hành vi cực đoan.

2. Thích so sánh

Trong cuốn "Lòng dũng cảm bất khuất" đã có một quan điểm như vậy: Sự tự ti của con người bắt nguồn từ sự so sánh. Nhiều bậc cha mẹ giáo dục con cái bằng cách so sánh về mọi mặt của con mình: "Con thấy bạn kia không, học giỏi và biết chơi đàn"; "Cả lớp đạt điểm cao, con thì chừng này điểm, lớn lên làm được gì"...

Trong chương trình Tâm sự tuổi thanh xuân, một cô gái tố mẹ cô luôn so sánh mình với chị họ, rồi cho rằng học lực cô cũng không bằng anh họ. Lúc này, bà mẹ trên khán đài giải thích: Tôi chỉ muốn truyền cảm hứng cho con. Cô gái vừa khóc vừa hét lên: Nhưng con không cần những lời động viên như vậy.

Nếu luôn so sánh khuyết điểm của con mình với ưu điểm của người khác, điều này sẽ khiến trẻ cảm thấy mình kém cỏi hơn và không có giá trị, sống khép kín và cuối cùng hình thành cảm giác tự ti. Mỗi đứa trẻ đều có những đặc điểm và ưu điểm riêng. Cha mẹ có thể so sánh con của ngày hôm nay với ngày hôm qua và so sánh sự tiến bộ với thất bại... Nhưng hãy nhớ: Đừng sử dụng những khuyết điểm của con bạn để so sánh với ưu điểm của con của người khác. 

Cha mẹ nên để ý xem con mình có dấu hiệu tự ti hay không, ngay khi phát hiện cần giúp khắc phục, sửa chữa, kịp thời thay đổi hai cách giáo dục không đúng của gia đình để giúp con thoát khỏi mặc cảm, và tạo nên một đứa trẻ tự tin, tỏa nắng.

Hiểu Đan