Lễ hội đua ngựa Bắc Hà: Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc Tây Bắc
(Tổ Quốc) - Lễ hội đua ngựa huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai là lễ hội truyền thống có lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm, do cộng đồng các dân tộc Mông, Tày, Phù Lá… sinh sống trên các xã của huyện tổ chức. Hiện nay, trên địa bàn huyện Bắc Hà còn rất nhiều hộ gia đình nuôi ngựa và chăm sóc ngựa sinh sản để cung cấp những con ngựa đua tốt nhất.
Lễ hội đua ngựa huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ra đời từ rất lâu không ai còn biết chính xác năm nào. Tuy nhiên, theo các cụ cao niên người Tày, Mông kể lại thì lễ diễu hành ngựa của đồng bào đã có từ mấy đời nay rồi.
Lúc ban đầu, hoạt động này chỉ là diễu hành, sau đó nhiều thanh niên đã cưỡi ngựa để chạy thi vừa để mua vui, vừa chứng tỏ bản thân cho các cô gái.
Những năm đầu thế kỷ XX, lễ diễu hành ngựa được tổ chức vào ngày Ngọ của tuần đầu tiên hoặc tuần thứ hai sau Tết Nguyên đán để cầu may, cầu một năm canh tác mới bội thu. Sau lễ diễu hành là hoạt động vui chơi, đua ngựa, bắn súng được tổ chức và sau đó cứ định kỳ vào ngày Ngọ đầu tiên sau Tết Nguyên đán các dân tộc lại đua nhau tham dự.
Sau đó, thấy việc thi cưỡi, thi chạy của các chàng kỵ sĩ thu hút ngày càng nhiều người xem, nên đại diện các thôn bản bắt đầu tổ chức hội đua cho mọi người. Đây cũng được xem như tiền thân của lễ hội đua ngựa sau này của huyện Bắc Hà.
Đối với các gia đình vùng cao thì con ngựa vừa là phương tiện đi lại, vừa dùng để thồ hàng hóa, thồ phân leo dốc núi đá mà không có ngựa thì việc sản xuất của gia đình gặp rất nhiều khó khăn. Với người dưới miền xuôi, con trâu là đầu cơ nghiệp, nhưng do địa hình cao, để có sức kéo khỏe và bền bỉ nên người dân tại đây thường nói con ngựa là đầu cơ nghiệp.
Lễ đội đua ngựa Bắc Hà trước đây diễn ra xung quanh cánh đồng, các quả đồi và đích là bãi đất ở trung tâm thị trấn.
Khi gần về tới đích, các kị mã nhảy thật nhanh xuống đất, rút khẩu súng kíp trên vai và nhằm vào bia bắn 5 phát súng rồi cướp quả cầu đỏ, nhảy lên ngựa quay về điểm xuất phát. Ai vừa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất là người chiến thắng. Huyền thoại về những chàng kị sĩ Bắc Hà có tài cưỡi ngựa phi nước đại mà vẫn bắn súng trăm phát đều trúng đích cũng từ đó mà có.
Ngày này, cuộc đua ngựa ở Bắc Hà đã không còn thi bắn súng, các nài ngựa cũng có một sân thi đấu riêng, cuộc đua cũng được tổ chức chuyên nghiệp và hấp dẫn người xem hơn.
Lễ hội đua ngựa Bắc Hà giờ cũng đã mở rộng thu hút các nài ngựa đến từ nhiều tỉnh Tây Bắc như: Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu, Sơn La, Điện Biên… vì vậy, đối với đồng bào các dân tộc Bắc Hà, việc chuẩn bị cho cuộc đua khá công phu với mong muốn giành chức vô địch.
Ông Vàng Văn Tải (dân tộc Tày, thôn Na Áng A, xã Na Hối, huyện Bắc Hà), có thâm niên nuôi ngựa hơn 30 năm, cho biết: Không chỉ ở Bắc Hà mà cả khu vực Tây Bắc, ngựa là loài vật quen thuộc được nuôi ở hầu hết các hộ gia đình. Con ngựa vừa là loài trung thành với chủ, vừa phục vụ đắc lực cho cuộc sống của người dân vùng cao nên được coi là tài sản vô cùng quý giá.
Mấy năm gần đây, phong trào đua ngựa nổi lên nên những chú ngựa nhà, ngoài thời gian lên nương, đi thồ hàng sẽ được tập luyện để trở thành ngựa đua.
Đua ngựa ở Bắc Hà không phải là cuộc đua của những vận động viên chuyên nghiệp mà là những người nông dân và ngựa đua là những con ngựa thồ. Đặc biệt, đua ngựa ở Bắc Hà là “đua mộc”, những nài cưỡi trên những lưng ngựa không có yên cương, không bàn đạp giữ chân mà chỉ có đai buộc ngựa, hai móc sắt buộc vào dây hai bên hàm để điều khiển.
Nài ngựa không cầm roi quất ngựa khi tăng tốc chỉ cần hai tay phải cầm dây cương vừa điều khiển vùa giữ thăng bằng, hai chân kẹp chặt vào bụng ngựa. Nhìn những nài ngựa cúi rạp mình trên lưng những con “tuấn mã” đang phi nước đại mới thấy cái khó và sự dũng cảm của những kỵ sĩ trên đường đua.
Anh Vàng Văn Huỳnh, nài ngựa đã dành 2 chức vô địch năm 2012 và 2013, chia sẻ khi thi đấu cũng cần quan sát ngựa của đối phương để điều khiển ngựa, đồng thời giữ khoảng cách, tránh để ngựa chen lấn va chạm nhau dễ xảy ra tai nạn: Ngồi vững trên lưng để điều khiển con ngựa khi chạy. Lúc vào cua thì kéo cương và hãm tốc độ lại để tránh bị ngã. Khi đường thẳng thì thả cương và thúc ngựa chạy hết tốc lực.
Năm nào cũng vậy, giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà cũng thu hút rất đông du khách trong nước và ngoài nước đến tham dự.
Xem những thanh niên địa phương điều khiển những con ngựa thồ hàng, kéo cày hằng ngày mà khán giả có nhiều phen phải nín thở khi có chú ngựa chạy quá đà lao ra khỏi sân, phi thẳng về phía rào chắn, hay thót tim khi có nài ngựa bị ngã ngựa trên đường đua.
Sự tham dự của nài ngựa nữ duy nhất Hoàng Thị Tuyệt đã làm cho không khí đường đua thêm phần sôi động.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố Quyết định số 1732/QĐ-BVHTTDL về việc đưa lễ hội đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà (Lào Cai) vào danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ hội đua ngựa Bắc Hà, một ngày hội hấp dẫn, thử thách lòng gan dạ, nhanh nhẹn của người chơi, đã trở thành một nét văn hóa độc đáo của người dân vùng cao Tây Bắc. Vẫn là các chàng trai người dân tộc địa phương thật thà, dùng cảm… vẫn những chú ngựa do chính họ nuôi dưỡng hàng ngày để thồ hàng, kéo cày làm nương nhưng khi vào cuộc đua lại mang đến cho khán giả những màn biểu diễn hấp dẫn, những cuộc so tài nóng bỏng. Những cuộc đua ngựa luôn để lại trong lòng mỗi du khách ấn tượng khó quên khi một lần đến với cao nguyên Bắc Hà./.
Thông tin của bạn
Email:
Vui lòng nhập Email
Email Không đúng định dạng
Tên hiển thị:
Vui lòng nhập Họ & Tên.
Mã xác thực:
Vui lòng nhập đúng mã xác thực
Gửi bình luận HủyThông báo
Thông báo
Thông báo
Thông báo