Nhà thờ đá Phát Diệm, nơi hội tụ tinh hoa kiến trúc Đông Tây
(Tổ Quốc) - Mặc dù là nhà thờ Công giáo nhưng được mô phỏng theo những nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam, Nhà thờ đá Phát Diệm tọa lạc tại thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình được xem là quần thể di tích độc đáo khi kết hợp hài hòa kiến trúc hiện đại từ phương Tây với kiến trúc truyền thống của người phương Đông.
Nhà thờ Chính tòa Phát Diệm (hay còn gọi là nhà thờ đá Phát Diệm) là quần thể nhà thờ Công giáo được đánh giá đẹp nhất Việt Nam. Công trình tọa lạc trên diện tích 22 ha ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, cách Hà Nội khoảng 120 km. Quần thể kiến trúc này được chủ trì xây dựng bởi linh mục Phêrô Trần Lục (còn gọi là cụ Sáu, 1825-1899) - linh mục chính xứ Phát Diệm từ năm 1965. Công trình được khởi công vào năm 1875 và đến năm 1898 thì cơ bản hoàn thành.
Quần thể nhà thờ Phát Diệm gồm nhà thờ lớn và 5 nhà thờ nhỏ (trong đó có một nhà thờ được xây dựng hoàn toàn bằng đá tự nhiên, được gọi là nhà thờ đá); phương đình (tháp chuông); ao hồ và 3 hang đá nhân tạo.
Trong ảnh là phương đình, điểm nhấn quy mô nhất ở quần thể tôn giáo này.
Phương Đình có nghĩa là nhà vuông, hình dáng như cái đình làng rộng lớn mà trống trải, chiều ngang 21 m, cao 25 m, gồm 3 tầng. Tầng dưới lớn nhất, xây hoàn toàn bằng đá xanh vuông vắn, chia thành ba lòng, trong mỗi lòng có một sập đá. Sập đá ở lòng giữa to nhất, là một khối dài 4,2 m, rộng 3,2 m, dày 0,3 m.
Phương Đình gồm 3 tầng được dựng lên bởi những phiến đá lớn, có kết cấu tam quan thường thấy trong kiến trúc của người Việt. Tầng dưới lớn nhất được xây dựng bằng đá xanh vuông vắn, chia thành 3 lòng, trong mỗi lòng có một sập đá. Phía trên là những vòm đá được xây dựng kiên cố vừa tượng trưng cho vòm trời, vừa tạo cảm giác thanh thoát.
Giữa Phương Đình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối, phía ngoài và bên trong là những bức phù điêu bằng đa chạm khắc hình ảnh Chúa Jesus và các vị thánh với những đường nét thanh thoát. Tầng thứ 2 treo một chiếc trống lớn. Tầng 3 treo một quả chuông cao 1,4 m, đường kính 1,1 m, nặng gần 2 tấn, xung quanh chuông có 4 nút chuông, tương ứng với 4 mùa xuân - hạ - thu - đông. Chuông được đánh bằng rùi gỗ và đánh theo mùa thể hiện sự kết hợp giữa văn hóa phương Đông và phương Tây.
Nằm ở vị trí trung tâm là khu nhà thờ lớn, được xây cất chỉ trong 3 tháng cuối năm 1891, nhưng công việc chuẩn bị vật liệu và trị chân móng đã kéo dài cả 10 năm trước đó.
Mỗi mặt bên trái và bên phải của nhà thờ lớn lại có 2 nhà thờ nhỏ nằm liền kề, gồm nhà thờ Thánh Phêrô, nhà thờ Thánh Giuse, nhà thờ Thánh Bôcô và nhà thờ Trái tim Chúa Jesus. Mỗi nhà thờ có một thiết kế khác nhau, cả về ngoại thất lẫn nội thất.
Đặc biệt, nằm phía sau khuôn viên nhà thờ Phát Diệm còn có một nhà thờ làm hoàn toàn bằng đá, từ nền, tường, cột, chấn song cửa với các phù điêu trang trí rất sinh động... Nhà thờ này được khởi công xây dựng từ năm 1883 với tên nguyên thủy là Nhà nguyện Trái tim Vô nhiễm nguyên tội Đức Mẹ.
Trung tâm và cũng là điểm nhấn của quần thể là nhà thờ chính tòa. Nhà thờ chính tòa được khởi công xây dựng năm 1891 với tên chính thức là nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi.
Bên trong nhà thờ lớn có 52 cột đỡ, sắp xếp thành 6 hàng, chia không gian nhà thờ thành 9 gian.
Lối vào nhà thờ và lòng nhà thờ cao vút theo kiến trúc trúc phương Tây, còn kiến trúc phương Đông thể hiện qua cách bố trí cột kèo, các họa tiết chạm trổ hoa văn uyển chuyển, nhẹ nhàng, tinh tế. Điều linh thiêng trong nhà thờ chính tòa là trong nhà thờ đặt 6 phiến đá chìm trên sàn là 6 ngôi mộ của 6 vị giám mục chôn cất bên dưới.
Toàn bộ phần mộc, nội thất nhà thờ và các bức vách hai bên được làm bằng gỗ lim thân lớn. Lợp mái là ngói mũi hài, loại ngói truyền thống ở các đình chùa.
Trải qua hơn 120 năm tồn tại, dù chịu nhiều tác động từ thiên tai, chiến tranh, nhưng công trình vẫn được giữ gìn nguyên trạng cho đến ngày nay. Quần thể kiến trúc nhà thờ Phát Diệm đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1988. Tỉnh Ninh Bình và các cơ quan liên quan đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận nhà thờ Phát Diệm là di sản văn hóa thế giới. Nhà thờ đá Phát Diệm không chỉ là nơi giáo dân đến cầu nguyện mà còn là điểm du lịch nổi tiếng của tỉnh Ninh Bình. Hàng năm, nhà thờ đá Phát Diệm thu hút số lượng lớn khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan, khám phá.
Nam Nguyễn