Là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, ra đời vào năm 1962, đến nay Cúc Phương vẫn là nơi đứng đầu cả nước về công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Với hệ giá trị đặc biệt, từ địa chất địa mạo, cổ sinh học, lâm sinh, cảnh quan và văn hóa bản địa, Cúc Phương được so sánh ngang hàng với những khu rừng nhiệt đới hàng đầu thế giới.
Sở hữu địa hình núi đá vôi trải qua hàng triệu triệu năm với hàng trăm hang động lớn nhỏ, hàng nghìn lỗ hút và nhiều cửa xả nước, Vườn Quốc gia Cúc Phương là nơi cư trú lý tưởng của các loài động vật, kể cả con người từ xa xưa.
Bên cạnh đó, địa hình của vườn cũng tạo nên vẻ đẹp hùng vĩ của thảm thực vật rừng trên núi đá vôi với một vẻ đẹp hoang sơ, say đắm, cuốn hút khiến cho con người trở nên vô cùng nhỏ bé trước thiên nhiên hùng vĩ và đầy bí ẩn…
Với diện tích trên 22.408 ha, nằm trên địa bàn của 14 xã, 4 huyện thuộc 3 tỉnh: Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa, địa hình Cúc Phương có độ chênh cao trung bình so với mặt biển từ 400 - 450m.
Dưới tán rừng đại ngàn Cúc Phương
Rừng quốc gia Cúc Phương được thiên nhiên ưu ái ban tặng hệ sinh thái đa dạng và phong phú. Nơi đây có tới 2234 loài thực vật bậc cao và rêu, 122 loài bò sát và lưỡng cư, 66 loài cá, gần 2000 loài côn trùng, 135 loài thú, 336 loài chim cư trú. Trong đó có nhiều loài được ghi vào sách đỏ, đây là điểm đến hấp dẫn cho những người yêu thiên nhiên.
Đáng chú ý, có 4 loài thú linh trưởng lần đầu tiên được sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt trên thế giới là Voọc mông trắng Cúc Phương, Voọc Cát Bà, Voọc Hà Tĩnh và Voọc chà vá chân xám.
Anh Trần Quang Phương, Điều phối viên Dự án bảo tồn các loài linh trưởng quý hiếm của Việt Nam tại Vườn quốc gia Cúc Phương cho biết, với diện tích 10ha, Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp Cúc Phương có khoảng 50 chuồng nuôi và 2 khu vực bán hoang dã của 14 loài, với số lượng 178 cá thể.
Phần lớn các cá thể ở đây đều là tang vật của những vụ buôn bán động vật hoang dã trái phép được lực lượng kiểm lâm phát hiện, bắt giữ. Trong đó có nhiều cá thể bị thương tích cũng như hoảng loạn tinh thần rất nặng. Cùng với công tác cứu hộ, chăm sóc, Trung tâm còn tổ chức tái thả động vật về với tự nhiên.
Mỗi buổi sớm, khi những tia nắng đầu tiên chưa kịp xuyên qua kẽ lá, sương rừng còn bảng lảng, bạn sẽ thức dậy bởi tiếng của những loài linh trưởng đánh động núi rừng.
Bạn thấy đấy "tiếng nói" của chúng khi thánh thót, lúc lại vang xa diệu vợi như vọng về từ một thuở xa xôi. Chiều tà, từng vạt nắng lại đổ qua những rặng núi, chiếu hắt soi rõ cả một mảng rừng. Và đêm về, Cúc Phương luôn có một đại nhạc hội của các loài côn trùng, đó là tiếng của sự sống cựa mình. Bất cứ ai được chứng kiến những điều đó sẽ thực sự cảm thấy hạnh phúc!
"Dù mỗi người đến với Cúc Phương với những ý tưởng khác nhau, nhưng Cúc Phương luôn đón bạn bằng tất cả sự nguyên vẹn thời ban sơ! Tôi đã thổn thức với suy nghĩ ấy khi lặng nhìn dấu chân đầu tiên mà mình in vào lòng đại ngàn. Mỗi nhịp chân bước, Cúc Phương như đang mở lối ôm chúng tôi vào lòng" Vũ Mừng, chàng trai đi theo đoàn kiểm lâm chia sẻ.
Thế giới của muôn loài
Khẽ vén một vạt lá cây, bạn thích thú ngắm nhìn chú nhện to gần bằng nắm tay người lớn đang buông mành xà thấp, chú châu chấu với "giao diện" lạ lẫm nhảy tanh tách giấu mình sau rặng cỏ, hay con bọ dừa lặng im trên thân cây gỗ vờ như không nhìn thấy chúng ta... Trong cánh rừng sâu thẳm này, các loài côn trùng cũng đang vội vã, tất tả ngược xuôi cho một ngày sinh tồn mới sắp sửa bắt đầu.
Ở thời khắc ấy, tất cả mọi thành viên trong đoàn đều nín lặng, nghiêng mình theo dõi một chú trăn đất vừa mới kết thúc một cuộc đi săn. Và bạn cứ ngỡ mình đang mơ khi thấu cảm được cái sự run run đến thót nghẹt của chú mèo hoang nhón chân khẽ khàng xuống đám lá mục ẩm ướt, khi thấy bóng dáng con người.
Thế giới côn trùng ở Cúc Phương cũng đa dạng muôn hình muôn vẻ. Trước những kẻ thù, các loài côn trùng nhỏ bé yếu đuối, chỉ có cách ẩn mình trốn tránh. Có loài được tạo hóa cho phép tàng hình, như loài bọ lá thân hình giống như chiếc lá tươi khi chúng ẩn mình hòa vào cỏ cây thì khó có đôi mắt tinh tường nào biết được.
Còn loài bọ que giống hệt cành cây nhỏ, khẳng khiu, ngộ nghĩnh, đây cũng thực sự là những kiệt tác của tạo hóa. Mùa bướm nở, rừng già như trẻ lại, tưng bừng lấp lánh ánh vàng, bướm nhiều vô kể đủ dạng, đủ màu phơi bày một bức tranh kỳ ảo. Bởi vậy Cúc Phương được chọn là điểm đến của nhiều du khách trong kỳ nghỉ hè.
Đã hơn nửa thế kỷ từ ngày Vườn quốc gia Cúc Phương được thành lập, mặc dù nằm lọt giữa một vùng đồng bằng với hàng vạn dân sinh sống xung quanh, nhưng đại ngàn diệu kỳ và huyền bí ấy vẫn vẹn nguyên một màu xanh trùng điệp.
Chúng ta biết rằng, để giữ được những điều quý giá và bảo tồn nguyên bản, đó vẫn luôn có sự hiện diện của lực lượng kiểm lâm và một bộ phận cư dân bản địa kiên gan giữ rừng, chung tay gìn giữ "báu vật" mà thiên nhiên ban tặng cho thế hệ mai sau.