Có một bài học rất quan trọng mà nhiều khi chúng ta lại ít quan tâm để dạy trẻ. Nhưng nó lại là bước đệm không thể thiếu để giúp trẻ thành công. Người lớn thường dạy trẻ phải cố gắng, phải kiên trì, phải học giỏi để có công việc lương cao... nhưng thường bỏ qua bài học dạy trẻ cách chấp nhận thất bại, chấp nhận lỗi sai và đứng lên từ đó.
Chuyên gia Anh Nguyễn (tác giả cuốn sách Làm mẹ không áp lực) chia sẻ rằng con người thường có khuynh hướng giáo dục theo hướng tích cực, nhưng lại bỏ ngỏ những khái niệm tiêu cực hơn, hoặc cố lẩn tránh hay dùng hình phạt để răn đe, cấm đoán, thậm chí dùng cách dạy đánh chừa hay đổ thừa. Kiểu dạy như "đánh chừa cái bàn này", "em bé của mẹ không có lỗi, tại cái cửa làm đau em nhở"... đang vô tình làm trẻ có lối suy nghĩ "có lỗi sẽ giấu đi hay cố đổ lỗi cho người khác".
Giá trị của lỗi lầm
Lỗi lầm là một phần của xã hội, không nên bị tách rời và chối bỏ. Nó không nên được hiểu là "thứ đáng sợ" và người gây ra lỗi sẽ bị chỉ trích và trách mắng. Khi dạy trẻ về lỗi lầm, chúng ta đừng răn đe kiểu "con biết làm vậy là sai không, là hư không?", thay vào đó, hãy cho trẻ biết cụ thể con làm sai điều gì, cần phải sửa như thế nào.
Ví dụ thay vì nói "không được phép đánh bạn như vậy", thì bố mẹ nên nói "Con làm vậy bạn sẽ đau và buồn, không muốn chơi với con nữa". Khi bố mẹ cho trẻ thấy lỗi lầm có thể dẫn đến hậu quả gì, trẻ sẽ tự nhận ra liệu có nên làm như vậy nữa hay không.
Khi nói về sự cải thiện hậu quả, không ít những nhà giáo dục đã giáo dục "theo chiều ngược", tức là giúp trẻ nhận ra lỗi và dạy trẻ chấp nhận lỗi sai, hơn là đưa luật không được làm sai - nếu sai bị phạt. Điều thú vị là những trẻ học được cách chấp nhận lỗi sai có khuynh hướng đạt kết quả cuối cùng tốt hơn. GS. Dweck, ĐH Stanford, Mỹ từng chia sẻ: "Khuyến khích trẻ nhận hậu quả và học hỏi từ lỗi sai là một phần cần thiết trong học hỏi, khi làm nên tập trung khuyến khích vào thế mạnh để trẻ phát triển năng lực, từ đó tự cải thiện từ bên trong".
Khi con gây ra lỗi và cư xử không đúng
Chỉ trích hay bao biện là cách không khôn ngoan khi đối phó với lỗi lầm. Nhiều người hay bao che kiểu "còn nhỏ có lỗi gì đâu, từ từ tính" hoặc có người chỉ trích "bưng thế cũng đổ à, có mỗi việc như thế mà làm cũng không xong", "nếu làm đổ nước mẹ cho ăn đòn"...
Thực ra, các cách này đều dẫn đến sự chối bỏ lỗi hơn là giúp trẻ chấp nhận nó. Thử nghĩ 1 tí, chỉ trích giống như cách bạn gắn mác cho sự thất bại hay sự vô dụng. Từ đó, việc đứa trẻ lại tái phạm lỗi là điều có thể hiểu được.
Khi con gây ra lỗi, bố mẹ nên:
- Giúp trẻ hiểu lỗi của bản thân là gì: Tức là cho trẻ thấy hậu quả của vấn đề ở chỗ nào, nên thật chi tiết, rõ ràng.
- Giúp trẻ chấp nhận và cải thiện lỗi lầm đó: Sau 5 lần hỏi tại sao, hầu hết các vấn đề sẽ được giải quyết, với những trường hợp đơn giản thường không cần dùng đến 5 lần. Các bé từ 3 tuổi có thể thích cách tương tác này. Ví dụ, ứng dụng phương pháp 5 câu hỏi tại sao:
+ Con bị té là do đâu? Trúng phải cái ghế.
+ Tại sao trúng phải cái ghế? Tại cái ghế nằm giữa đường.
+ Tại sao cái ghế nằm giữa đường? Tại con mang ra đây chơi.
- Giúp trẻ tìm cách giải quyết:
Ví dụ về cái ghế:
+ Vậy con nghĩ làm sao để không bị té.
+Dạ, con cất cái ghế lại vị trí cũ!
Lúc này bạn hãy tán dương và khuyến khích bé thực hành cải thiện như "đúng rồi, nếu cất cái ghế, con sẽ không bị vấp ngã nữa".
Bất kì lúc nào trẻ cũng có thể mắc lỗi hoặc có những lúc cư xử chưa đúng, khi ấy thay vì chỉ trích hay bao che thì hãy giúp trẻ dũng cảm nhận ra nó, cùng tìm hiểu nguyên nhân và cách giải quyết. Quy trình có vẻ như tốn thời gian, công sức, nhưng kết quả lâu dài là rất ý nghĩa cho trẻ. Đặc biệt, điều này nên được dạy sớm trước khi trẻ bắt đầu hòa nhập vào môi trường lớn hơn ngoài gia đình. Những đứa trẻ học được quy trình này sẽ phát triển khác biệt và vượt trội về tư duy.