55 năm Nhà hát Múa rối Việt Nam: Bảo tồn nghệ thuật truyền thống bằng những thử nghiệm mới

Luôn đi đầu trong những sáng tạo mang tính thử nghiệm, tạo nên sự phong phú đa dạng và mới mẻ cho nghệ thuật múa rối truyền thống. Có thể khẳng định đây chính là điều khác biệt lớn nhất tạo nên một thương hiệu riêng của Nhà hát Múa rối Việt Nam (NHMRVN).

Cảnh trong vở "Hồn quê".

Trong những năm gần đây, các nghệ sĩ đã nghiên cứu và tìm tòi tạo nên những sáng tạo mới nhằm phát triển múa rối lên một bước cao hơn, đáp ứng thị hiếu đa dạng của công chúng.

Những cách tân mới lạ, hấp dẫn

55 năm qua, các thế hệ nghệ sĩ múa rối của NHMRVN đã đưa được chú Tễu cùng những nhân vật ngộ nghĩnh từ đồng ruộng VN đi biểu diễn thành công khắp năm châu. Với những trò diễn vừa vui nhộn, vừa độc đáo, hấp dẫn, các nghệ sĩ đã thực sự chinh phục khán giả nước ngoài và được khẳng định là môn nghệ thuật có một không hai trên thế giới.

Cùng với sự hội nhập, nghệ thuật múa rối đang dần được phát triển hòa nhập với hơi thở của thời đại qua những sáng tạo mang tính thử nghiệm đột phá.

NSƯT Vương Duy Biên, Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn (nguyên Giám đốc NHMRVN) đã chia sẻ: “Khi đưa múa rối tham dự các liên hoan nghệ thuật ở nước ngoài, biểu diễn xong, chúng tôi đều nhận được những câu hỏi kèm theo là ngoài chương trình này các bạn còn các chương trình khác nữa không? Nghĩa là vẫn có những nhu cầu lựa chọn những chương trình khác.

Lòng yêu nghề, trăn trở với nghề đã giúp các nghệ sĩ NHMRVN tìm tòi ra những cách tân mới, ngay cả với nghệ thuật rối nước truyền thống. Không chỉ dừng ở 16 trò diễn cổ mà những năm gần đây hàng loạt những chương trình múa rối được cách tân trong sáng tạo như mở rộng không gian kết hợp giữa sân khấu rối nước với rối cạn, kết hợp nghệ thuật sắp đặt trong các chương trình như: Đức Thánh Trần, Truyện cổ Andersen, Những giấc mơ bí ẩn của Tễu và Kangaroo... Hồn quê là một trong những chương trình được biểu diễn liên tục vào các ngày trong tuần trong những năm gần đây. Tác phẩm là một trong những bước đột phá của nghệ thuật múa rối, gợi ra một cách tiếp cận mới với sự kết hợp giữa rối nước với nghệ thuật sắp đặt, có nhạc điện tử, có thơ và đặc biệt là diễn viên múa rối đã “lộ diện” khỏi tấm mành thủy đình trình diễn động tác tạo hình hứng khởi giúp những con rối được làm từ những khúc gỗ vô tri trở nên có hồn...

Gần nhất, tại Liên hoan múa rối Quốc tế 2010, NHMRVN đã thắng lớn cũng nhờ sự bứt phá trong những tìm tòi thử nghiệm mới với 1 giải Vàng Truyện cổ Andersen (TG: Ngô Quỳnh Giao, Đạo diễn: Ngô Quỳnh Giao, NSƯT Vương Duy Biên), 3 giải Bạc: Vịt con xấu xí (Đạo diễn: NSƯT Thùy Trang), Trăng trẻ thơ (Kịch bản-Đạo diễn: Tiến Dũng), Hồn khí Thăng Long (Tác giả - đạo diễn: Lê Thị Hồng Hà, Trợ lý ĐD: NSƯT Thùy Trang). Không còn là những trò rối mô tả những sinh hoạt của người nông dân như trước, với những cách tân và tìm tòi mới, các nghệ sĩ đã đưa được những chủ đề hoàn toàn mới lạ vào chương trình và tiết mục của mình như khai thác những nét văn hóa tâm linh của người Việt, đưa những miếng trò trong sân khấu truyền thống như Xúy Vân giả dại, Phù thủy sợ ma lên sân khấu rối... Một loạt những đổi mới về nghệ thuật như tạo hình con rối, mở rộng không gian cho sân khấu rối, kết hợp nhiều hình thức thể loại rối trong một chương trình, tìm sự hỗ trợ đắc lực từ vũ đạo, âm nhạc, ánh sáng... đã giúp cho những tiết mục, chương trình của NHMRVN tạo ấn tượng bất ngờ đối với đồng nghiệp trong nước và ngay cả với bạn bè quốc tế. Vịt con xấu xí  và Truyện cổ Andersen đã mạnh dạn khai thác thành công những câu chuyện trong Truyện cổ Andersen của Đan Mạch.

Những câu chuyện cổ tích đậm chất nhân văn của thế giới đã được đưa vào nghệ thuật múa rối Việt Nam tạo nên một diện mạo hoàn toàn mới, sinh động, hấp dẫn và mới lạ. Đặc biệt Truyện cổ Andersen đã xóa bỏ đi cái tư tưởng rối nước truyền thống chỉ thích hợp với trò ngắn đơn giản, những tích truyện có tư tưởng và tình tiết phức tạp rất khó để biểu đạt qua những con rối nước. Truyện cổ Andersen đã trở thành một sự kiện nổi bật rực rỡ nhất tại liên hoan với những cảnh thể hiện thật đẹp và bất ngờ.

Các nghệ sĩ múa rối nước của NHMRVN đã tạo cho nghệ thuật rối nước truyền thống trở nên đẹp hơn, lung linh hơn và huyền ảo hơn. Và rõ ràng, những sáng tạo đẹp từ rối nước Việt Nam đã chinh phục được những đồng nghiệp khó tính nhất, ngay cả các thành viên giám khảo quốc tế cũng đã đồng nhất quan điểm khi  bỏ phiếu điểm cao nhất cho chương trình nghệ thuật rối nước Truyện cổ Andersen.

Những nghệ sĩ có đôi tay vàng

So với các đơn vị nghệ thuật thì NHMRVN có quyền tự hào khi có một lực lượng nghệ sĩ tài năng và tâm huyết để kế tục sự nghiệp của các thế hệ nghệ sĩ đi trước. Trong khi nhiều nhà hát phải đứng trước nguy cơ thiếu kịch bản và người dàn dựng giỏi am hiểu bộ môn nghệ thuật của mình thì các nghệ sĩ của NHMRVN hôm nay không chỉ làm tốt vai trò là nghệ sĩ biểu diễn mà còn tham gia sáng tác và dàn dựng chương trình.

Những dấu ấn tài năng và tâm huyết của lực lượng nghệ sĩ trẻ hôm nay được ghi đậm ngay với thành tích dành cho cá nhân các nghệ sĩ tại Liên hoan múa rối quốc tế với 2 HCV (Lê Hồng Hà, Nguyễn Tiến Dũng), 3 HCB (Phạm Thu Hằng, Hoàng Thị Kim Thoa, Trần Quý Quốc),  1 giải tạo hình con rối xuất sắc (Vương Tất Lợi), 1 giải diễn viên trẻ triển vọng (Nguyễn Lan Hương).

Có thể nói những thành công đạt được những năm gần đây có sự nỗ lực rất lớn từ Ban giám đốc, nghệ sĩ ba đoàn biểu diễn, Phòng nghệ thuật, Trung tâm mỹ thuật tạo hình, Đội Nhạc, Phòng Hành chính tổng hợp, Ban Quản lý rạp, Phòng Tổ chức biểu diễn, đặc biệt là sự nỗ lực của cán bộ đầu não các đoàn, phòng, ban. Những cán bộ, nghệ sĩ của NHMRVN không chỉ có đôi tay "vàng" mà còn biết sử dụng sự sáng tạo thông minh, nhạy bén để tìm ra chìa khóa để giải mã giúp cho nghệ thuật múa rối đứng vững và khẳng định thương hiệu trong cơ chế thị trường.

5 năm trở lại đây, NHMRVN đã trung thành với việc sáng đèn cả 365 ngày, trung bình mỗi ngày từ 2 đến 3 suất. Ngoài việc nghệ thuật múa rối cổ truyền "hữu xạ tự nhiên hương" thì việc tiếp thị với các tour du lịch đã giúp NHMRVN đi đầu trong chiến lược giới thiệu nghệ thuật ra với bạn bè quốc tế. Sau nhiều năm gián đoạn, tháng 2.2011 vừa qua, Công ty INTEART RIVIERASA (Pháp) - một đối tác nước ngoài đã trở về, đề nghị hợp tác về tổ chức biểu diễn và chương trình biểu diễn với NHMRVN. Phía bạn sẽ tuyển chọn diễn viên và dàn dựng các tiết mục mà họ đặt hàng để đưa nghệ thuật múa rối VN không chỉ giới thiệu mà còn vươn ra thế giới bằng các chương trình hợp tác nghệ thuật với quốc tế.

Không dừng lại “ăn sẵn” ở những thành quả mà cha ông để lại, các thế hệ cán bộ, nghệ sĩ NHMRVN trong những năm qua và nhất là lực lượng nghệ sĩ  trẻ của NHMRVN hôm nay đã và đang khẳng định được tài năng, tâm huyết đưa thương hiệu NHMRVN luôn luôn là một nhà hát đầu đàn trong nước và đang vươn xa trên trường quốc tế.

Theo VH