70 năm Viện Văn học: Khẳng định vị thế trung tâm nghiên cứu văn học hàng đầu trong nước

Sáng 21/12, Viện Văn học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam long trọng tổ chức kỷ niệm 70 năm thành lập (1953-2023). Nhân dịp này Viện Văn học đã vinh dự nhận lẵng hoa chúc mừng của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Tham dự buổi lễ có TS. Phan Chí Hiếu- Chủ tịch Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, PGS.TS. Trần Khánh Thành- Phó Chủ tịch Hội đồng LLPBVHNTTW, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều- Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, đại diện Văn phòng Chính phủ Đào Duy Tuấn, cùng các lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Viện Văn học qua các thời kỳ, đại diện các trường, viện nghiên cứu, các nhà giáo, nhà khoa học, văn nghệ sĩ đến từ các hội văn học nghệ thuật trên cả nước…

Trung tâm nghiên cứu văn học hàng đầu trong nước

Viện Văn học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam được thành lập theo Quyết định số 038-TTg ngày 06/02/1960 của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, lịch sử hình thành của Viện Văn học được gắn với Ban Nghiên cứu Lịch sử, Địa lý, Văn học (gọi tắt là Ban Nghiên cứu Sử, Địa, Văn) được thành lập theo Quyết định số 34-QN/TW ngày 02/12/1953 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam. Một năm sau, Ban Nghiên cứu Sử, Địa, Văn được đổi tên thành Ban Nghiên cứu Văn học, Lịch sử, Địa lý (gọi tắt là Ban Nghiên cứu Văn, Sử, Địa). Ban Nghiên cứu Văn, Sử, Địa có nhiều Tổ chuyên môn, trong đó có Tổ Văn.

Viện Văn học có nhiệm vụ: "Căn cứ vào đường lối văn học của Đảng và Chính phủ, tiến hành nghiên cứu văn học, ngôn ngữ trong nước và ngoài nước nhằm phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và sự nghiệp đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà góp phần vào cuộc đấu tranh cho hòa bình và chủ nghĩa xã hội trên thế giới".

Giáo sư Đặng Thai Mai, người từng là Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Chủ tịch Hội Văn hóa Việt Nam, Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học, Nghệ thuật Việt Nam, giữ chức Viện trưởng (1959-1976). Nhà phê bình văn học Hoài Thanh, thành viên của Ban Văn, Sử, Địa, đồng thời là Tổng thư ký Hội Liên hiệp Văn học, Nghệ thuật Việt Nam giữ chức vụ Phó Viện trưởng (1959-1969).

Trải qua chặng đường 70 năm hình thành, xây dựng và phát triển, ban đầu Viện chỉ có 04 tổ chuyên môn với số lượng nhân sự ít ỏi, tới nay, Viện Văn học có 9 phòng chuyên môn, nghiệp vụ với 46 cán bộ, 01 Hội đồng khoa học có chức năng tư vấn cho Viện trưởng, 01 cơ quan ngôn luận là Tạp chí Nghiên cứu văn học- tạp chí uy tín, thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu văn học trong và ngoài nước.

Trong hành trình 70 năm xây dựng và phát triển, Viện Văn học luôn hoàn thành nhiệm vụ được giao. Viện là hạt nhân góp phần hình thành một số đơn vị trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ngày nay. Viện vừa tham gia trực tiếp vào đời sống văn học nước nhà, vừa đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản, mở rộng phạm vi, quy mô và nâng cao chất lượng nghiên cứu, đẩy mạnh liên kết hợp tác đào tạo và nghiên cứu với các trung tâm trong và ngoài nước.

Viện có nhiều công trình khoa học về lí luận văn học, văn học Việt Nam trung đại, cận, hiện đại và đương đại, văn học dân gian và văn học các dân tộc thiểu số, văn học nước ngoài để lại dấu ấn nổi bật. Ngoài nghiên cứu khoa học, Viện Văn học góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; tư vấn chính sách, tham gia đổi mới văn học.

Với những thành tựu đã đạt được, Viện Văn học đã khẳng định được vị thế của một trung tâm nghiên cứu văn học hàng đầu trong nước. Ghi nhận những đóng góp to lớn của toàn thể cán bộ Viện Văn học trong 70 năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã trao tặng nhiều danh hiệu cao quý cho Viện Văn học và Tạp chí Nghiên cứu Văn học.

Viện Văn học vinh dự được nhận Huân chương Lao động hạng Ba (1979); Huân chương Lao động hạng Nhất (1985); Huân chương Độc lập hạng Nhất (1999). Tạp chí Nghiên cứu Văn học được nhận Huân chương Lao động hạng Nhì (1979), Huân chương Lao động hạng Nhất (1990).

Nhiều cá nhân của Viện cũng được trao tặng giải thường cao quý. Viện Văn học đã có 8 nhà nghiên cứu được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, về khoa học và công nghệ như: Đặng Thai Mai, Vũ Ngọc Phan, Cao Xuân Huy, Hồ Tôn Trinh, Cao Huy Đỉnh, Hoài Thanh, Hà Minh Đức, Hoàng Trung Thông; 13 nhà khoa học được trao tặng Giải thưởng Nhà nước là: Hoàng Trung Thông, Hà Minh Đức, Phong Lê, Trần Thị Băng Thanh, Phan Đăng Nhật, Nguyễn Văn Truy (Thành Duy), Mai Quốc Liên, Kiều Thu Hoạch, Ngô Thảo, Lê Thành Nghị, Phan Hồng Giang, Phan Trọng Thưởng, Nguyễn Đăng Điệp.

Một số nhà khoa học của Viện được quốc tế tôn vinh như GS. Hồ Tôn Trinh được bầu làm Viện sĩ danh dự Viện Hàn lâm Khoa học Hungary; PGS.TS. Trương Đăng Dung được trao tặng Huân chương Chữ thập vàng của Nhà nước Hungary. PGS. Nguyễn Văn Hoàn được trao tặng Huân chương Hiệp sĩ của Nhà nước Italia.

Nhiều nhà quản lý, lãnh đạo của Viện được trao tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng Nhì, Huân chương Lao động hạng Ba. Ngoài ra, Viện còn có 7 nhà nghiên cứu được trao tặng Bằng khen của Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam về thành tích xuất sắc trong nghiên cứu khoa học.

Định hướng phát triển của Viện Văn học

Nhấn mạnh định hướng phát triển của Viện Văn học trong thời gian tới, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh- Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KHXHVN, trực tiếp chỉ đạo điều hành Viện Văn học cho hay, trong thời gian tới sẽ tiếp tục đưa Viện Văn học trở thành trung tâm nghiên cứu văn học hàng đầu về nghiên cứu cơ bản, cung cấp các luận cứ khoa học cho các hoạch định đường lối chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam, tạo dựng được uy tín cao trong giới nghiên cứu khoa học trong nước và quốc tế về văn học, có vị thế vai trò quan trọng trong sự nghiệp đổi mới trên các phương diện nghiên cứu văn học nói riêng, khoa học xã hội nói chung và trong đời sống văn học Việt Nam.

PGS.TS. Nguyễn Đức Minh khẳng định, Viện sẽ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hình thành các mũi nhọn nghiên cứu, xây dựng đội ngũ chuyên gia mạnh, xác định các hướng nghiên cứu cơ bản làm cơ sở quy hoạch nhân sự, giải quyết tốt các mối quan hệ giữa định hướng nghiên cứu và tổ chức nghiên cứu. Công bố những công trình nghiên cứu trọng điểm, chất lượng cao, khuyến khích và tăng cường chất lượng công việc thông qua các thước đo về xuất bản và hiệu quả đánh giá và sự đánh giá của xã hội.

"Phấn đấu đến năm 2030, đưa một số hướng nghiên cứu cơ bản của Viện Văn học trở thành thế mạnh, tiếp tục đạt được nhiều thành tựu mới, có tầm ảnh hưởng quốc gia, trong khu vực, trọng tâm là các nghiên cứu văn học sử và văn học trong mối quan hệ mật thiết với đời sống văn hóa xã hội của đất nước", PGS.TS. Nguyễn Đức Minh nhấn mạnh.

Về định hướng phát triển, gắn với sự phát triển của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, trong thời gian tới, Viện Văn học sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác nghiên cứu để giải quyết các vấn đề cơ bản của lý luận văn học sử, lý luận phê bình văn học. Đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Viện, hướng tới các mục tiêu từng bước xây dựng hệ thống lý luận văn học dân tộc, tăng cường nghiên cứu, giới thiệu các văn bản, tác giả còn khuyết thiếu. Từng bước phục dựng, phát hiện các di sản văn hóa, bức tranh lịch sử văn học dân tộc đa dạng, phong phú. Mở rộng và nâng cao các hướng nghiên cứu liên ngành, đa ngành, bắt kịp các chuyển động nghiên cứu khoa học các nước trong khu vực và trên thế giới. Trong đó, tập trung từ nghiên cứu văn hóa học, xã hội học và thi pháp học.

PGS.TS. Nguyễn Đức Minh cũng cho biết, sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ tổng kết văn học, gắn kết với quá trình phục vụ đời sống đáp ứng yêu cầu của xã hội, xây dựng các chương trình nghiên cứu…

Ngoài ra, Viện Văn học tiếp tục tăng cường trao đổi thông tin, giao lưu hợp tác với các đối tác trong nước và quốc tế để tiến hành các hoạt động nghiên cứu khoa học, từng bước tham gia vào các hoạt động đào tạo lý luận nghiên cứu, có trình độ cao trong lĩnh vực văn học, tham gia tích cực vào hoạt động tư vấn chiến lược của Đảng và Nhà nước.