Xây dựng hệ sinh thái nghệ thuật: Bài 1 - Nhìn từ truyện tranh để hướng đến công nghiệp văn hóa

Truyện tranh – mảnh đất nghệ thuật đầy tiềm năng

Truyện tranh được cho là xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1732 qua các bản khắc châm biếm của họa sĩ người Anh William Hogarth. Mặc dù ra đời sớm như vậy nhưng truyện tranh lại có một hành trình khá thăng trầm để tìm được "vị thế" trong các loại hình nghệ thuật. Giờ đây, nhiều quan điểm cho rằng truyện tranh là nghệ thuật thứ 9 (sau 7 loại hình nghệ thuật đã được xác lập và thứ 8 là Nhiếp ảnh). Tuy nhiên, truyện tranh ở Việt Nam lại là loại hình nghệ thuật còn khá thưa vắng.

Tại nhiều nước có nền truyện tranh phát triển, loại hình nghệ thuật này đã tỏ rõ ưu thế việc xây dựng hệ sinh thái trong ngành công nghiệp văn hóa. Truyện tranh là một hình thức biểu đạt nghệ thuật quan trọng ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc. Thị trường xuất bản truyện tranh các nước này đã và đang phát triển không ngừng, tạo thành một dòng nghệ thuật riêng, có thể nhận diện "thương hiệu" rõ rệt. Chẳng hạn nhắc đến Manga độc giả nghĩ ngay đến Nhật Bản, Manhua của Trung Quốc, Comic của châu Âu và Manhwa của Hàn Quốc. Đáng chú ý, truyện tranh không chỉ dành cho độc giả thiếu nhi mà rất nhiều độc giả lớn tuổi cũng tìm đọc truyện tranh. Hiện nay, ở những nước có nền truyện tranh phát triển mỗi độc giả đều có thể tìm cho mình một tác giả, một bộ sách đáp ứng thị hiếu riêng.

Khi truyện tranh Việt Nam còn thưa vắng, độc giả trẻ Việt Nam say mê đọc manga Nhật Bản (ảnh: Linh Chi)

Một điểm dễ nhận thấy ở ngành nghệ thuật được coi là non trẻ này là không chỉ dừng ở truyện tranh được xuất bản theo cách truyền thống mà còn kéo theo sự ra đời dưới các hình thức khác. Có thể kể đến như: sách điện tử (webtoon), xuất dịch sang các nước khác, phim hoạt hình, phim truyền hình, phim chiếu rạp, game, triển lãm tranh, artbook cùng các sản phẩm ăn theo như đồ chơi, hình ảnh trên mũ, áo, đề can dán…thậm chí cả giải trí, du lịch. Việc xây dựng hệ sinh thái cho nghệ thuật nói chung và hệ sinh thái cho truyện tranh nói riêng đã và đang tạo được những thành quả mong đợi của nhiều nước rất đáng học hỏi .

Tại Việt Nam truyện tranh vẫn là một mảnh đất trống còn rất nhiều tiềm năng chưa được khai phá. Trong nhiều năm trước, truyện tranh tại Việt Nam chưa được chào đón nồng nhiệt vì một số quan điểm e ngại rằng truyện tranh chỉ dành cho trẻ em, hay truyện tranh tối giản ngôn ngữ khiến trí tưởng tượng của độc giả không phát huy được. Cho đến nay, quan điểm này đã được "giải oan" từ ngay trong thực tế. Có rất nhiều độc giả không chỉ là thiếu nhi mà người lớn cũng say mê truyện tranh. Và chính sự tối giản ngôn ngữ, thay vào đó bằng ngôn ngữ hình ảnh đầy tượng hình, màu sắc là những "khoảng trống" thú vị để người đọc bay bổng và tưởng tượng theo cách riêng của mình từ những gợi ý của truyện và tranh. Không những vậy, tư duy lô gich, liên kết, xâu chuỗi sự kiện, chi tiết cũng được phát huy cho độc giả truyện tranh.

Trong nhiều diễn đàn tại Hà Nội không ít độc giả bày tỏ truyện tranh là một phần tuổi thơ và ngay cả khi đã lớn, tình yêu dành cho truyện tranh vẫn không bị mất đi. Nhưng họ cũng ý thức được rằng còn quá ít truyện tranh của Việt Nam. Nhiều độc giả mong muốn những họa sĩ, nhà văn của Hà Nội  - nơi hội tụ rất nhiều nhân tài sẽ cùng "bắt tay nhau" cho ra đời những bộ truyện tranh dài tập, đồ sộ cả về nội dung lnghệ thuật ẫn hình thức. 

Truyện tranh và nền tảng xây dựng hệ sinh thái

Tại buổi tổng kết năm 2021 và phương hướng nhiệm vụ năm 2022, đề cập đến những nhiệm vụ của ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong năm 2022. Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng khẳng định cần tiếp tục quán triệt những quan điểm lớn của Đảng và Nhà nước về vấn đề văn hóa, nhất là bài phát biểu của Tổng Bí thư đề cập đến việc nghiên cứu để xây dựng thiết chế văn hóa, bảo vệ di sản, di tích, xây dựng môi trường văn hóa và văn hóa gia đình. Vì vậy, toàn ngành phải đặt lên hàng đầu việc tập trung xây dựng hệ sinh thái, tạo môi trường văn hóa từ cơ sở, làm điểm rồi nhân rộng. Như vậy có thể nói xây dựng hệ sinh thái trong lĩnh vực văn hóa là một trong những vấn đề đã được ngành Văn hóa đặt ra.

PGS. TS Phạm Bích Huyền từng cho rằng: Có thể hiểu hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ngành văn hóa là tổng thể các mối liên kết giữa các chủ thể đổi mới sáng tạo, các chủ thể/ tổ chức khởi nghiệp và các cơ quan, thể chế liên quan nhằm thúc đẩy các sản phẩm, dịch vụ và quy trình sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật hướng tới mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững.

Các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo nói chung và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ngành văn hóa nói riêng đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được các mục tiêu tăng trưởng quốc gia; là nhân tố quyết định nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia, của ngành Văn hóa, các ngành và lĩnh vực kinh tế, xã hội của địa phương và doanh nghiệp; là nền tảng để thực hiện chuyển đổi số quốc gia.

Tại buổi ra mắt tập truyện tranh Sơn Goal – dự án hợp tác truyện tranh Manga Nhật Bản – Việt Nam đầu tiên của Nhà xuất bản Kim Đồng vào ngày 28/7, ông Aoyagi Masayuki – Giám đốc bộ phận xuất bản, NXB Kadokawa của Nhật Bản, một quốc gia có quá nhiều thành công mảng truyện tranh có những chia sẻ: Điều cần thiết để tạo nên làn sóng truyện tranh Nhật Bản đó là vẻ đẹp của văn hóa truyện tranh. Vẻ đẹp đó chính là nội dung, bối cảnh, nhân vật phù hợp với hình ảnh của quốc gia trong những bộ truyện xuất bản.

Trả lời câu hỏi của độc giả, liệu cuốn truyện tranh mới nhất này có được chuyển sang các dạng khác như nhiều truyện tranh đã làm trước đó như phim hoạt hình, game... và nhiều dạng khác nữa không, ông Aoyagi Masayuki cho rằng điều này phụ thuộc vào sự đón nhận của công chúng cũng như chất lượng tác phẩm. Ngay cả việc bộ truyện này liệu có bao nhiêu tập cũng là một... ẩn số!. Bởi nó cũng hoàn toàn phụ thuộc vào độc giả. Còn độc giả thì tác phẩm sẽ tiếp tục được nối dài.

Như vậy có thể thấy, nếu các tác giả Việt Nam muốn xây dựng và thành công truyện tranh thì cũng chú trọng vào nội dung, bối cảnh, nhân vật phù hợp với hình ảnh quốc gia. Nói cách khác, tác phẩm đó phải mang bản sắc của Việt Nam mà không thể na ná phong cách của những nền truyện tranh thế giới đã thành công. Đó chính là cơ sở để xây dựng hệ sinh thái từ truyện tranh. Một tác phẩm truyện tranh đúng "chất" Việt Nam, chất cả về nội dung lẫn nghệ thuật tranh vẽ, đủ khả năng "bao trùm" và "kéo theo" được các loại hình khác mới bảo lãnh được cho con đường lâu dài phía trước cho hệ sinh thái nghệ thuật đằng sau.

Công nghiệp văn hóa là vấn đề được toàn ngành văn hóa đặt ra từ sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 nhằm triển khai thực hiện Nghị quyết XIII của Đại hội Đảng đề ra. Phát triển công nghiệp văn hóa có trọng tâm, trọng điểm để đem lại hiệu quả luôn là nỗi trăn trở cũng như bài toán mà mỗi địa phương phải tìm ra lời giải, cách làm sáng tạo.

Hà Nội và các thành phố lớn trong cả nước hiện nay với rất nhiều cơ hội và tiềm năng cho sự phát triển công nghiệp văn hóa. Trong tiến trình lựa chọn lĩnh vực, ngành nghề để ưu tiên đầu tư, phát triển thì việc xây dựng hệ sinh thái nghệ thuật nên được chú ý, trong đó có hệ sinh thái truyện tranh. Bởi xuất phát điểm của truyện tranh như một sự "thăm dò" với sự kết hợp của họa sĩ, biên kịch hoặc nhà văn. Nếu thành công, hệ sinh thái của truyện tranh sẽ mở rộng đến phim thì lại có sự kết hợp của lĩnh vực điện ảnh, giải trí, du lịch và các sản phẩm ăn theo.

Hạ Yên