“Cần chống lại sự vô cảm về văn hóa”…

“Cần chống lại sự vô cảm về văn hóa”, nhà văn Vũ Hạnh đã phát biểu như vậy và thực sự băn khoăn khi “xem các bảng hiệu trên đường phố, nghe những câu nói hàng ngày của giới trẻ, và cả trên những trang báo, trên đài… phải thấy rằng sự xâm nhập của văn hóa ngoại bang là nặng nề”… Ông suy tư: “các thứ tệ trạng văn hóa đã và đang tồn tại thì sẽ thấy rõ hậu quả nguy hại mà chúng gây ra là không lường được…”; Còn GS.TS Mai Quốc Liên thì nêu thực trạng: “nhiều văn nghệ sĩ đang hoang mang trước tình hình, hoang mang về nhận thức, hoang mang trước thực tế quá nhiều tiêu cực, suy thoái từ trong Đảng ra ngoài xã hội…” và kiến giải: “lãnh đạo văn hóa văn nghệ không phải là lãnh đạo theo lối hành chính hóa, quan liêu hóa, bàn giấy, không phải là ban phát lợi lộc quyền chức… mà là thổi nguồn cảm hứng về nhân dân, đất nước, về con người … vào tâm hồn văn nghệ…”; Nhà văn Lê Quang Trang nhắc đến những “nhà văn giải phóng thời kháng Mỹ - dồn mọi tâm sức , trí tuệ cho chiến thắng” để kết luận: “…bởi vậy, không thể đem những lý do tư biện để bào chữa cho yếu kém, bởi lười nhác, trì trệ và những cản trở thui chột khả năng sáng tạo”…

Bên cạnh đó,  TS. Trần Hoài Anh nhận diện “khuynh hướng lý luận – phê bình ở miền Nam trước năm 1975”; Nhà văn Nguyễn Quốc Trung đề cập “văn học cách mạng trở thành dòng chủ đạo phản ánh và cổ vũ cuộc kháng chiến ở Sài Gòn - Gia Định”; Tên tuổi các tác giả Sơn Nam, Truy Phong,  Lý Văn Sâm, Viễn Phương, Vũ Hạnh, Nguyễn Nhật  Ánh… và những đóng góp xứng đáng của họ  được nhiều bản tham luận trân trọng nhắc tới.

Với hơn 100 bản tham luận, Hội thảo đã đánh giá khá đầy đủ, toàn diện và sâu sắc về những đóng góp của văn học nghệ thuật và văn nghệ sĩ Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định đối với công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước và phát huy truyền thống yêu nước cách mạng với tinh thần “Văn nghệ sĩ là Chiến sĩ” trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển thành phố Hồ Chí Minh.

Đã có rất nhiều phát biểu sâu lắng, xúc động. GS.TS Đinh Xuân Dũng bồi hồi ôn lại “những kỷ niệm về văn học nghệ thuật cách mạng miền Nam trong lòng miền Bắc thời chống Mỹ”. Nguyên Phó Bí thư thành ủy TP. Hồ Chí Minh Phạm Chánh Trực  nghẹn ngào nhắc nhớ đến “tiếng hát người đi tới” dẫn đến phong trào “hát cho dân tôi nghe”. Có rất nhiều ý kiến đồng cảm cùng với chia sẻ này: TS. Nguyễn Hữu Nguyên khẳng định “Dòng nhạc yêu nước thời kháng chiến” là “vũ khí sắc bén trên mặt trận văn hóa nhân dân Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định”; PGS.TS Văn Thị Minh Hương ca ngợi vai trò của “ca khúc phong trào Sài Gòn – Gia Định” còn mãi ý nghĩa sâu sắc “đối với đời sống hôm nay” và theo bà “cần cho giới trẻ ngày nay hiểu rõ điều này”; TS Lưu Văn Quyết – khoa Sử Đại học khoa học Xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia (ĐHKHXH và NV- ĐHQG) ôn lại hào khí của phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe” để khẳng định “nhiệt huyết của sinh viên miền Nam trong đấu tranh bảo vệ nền văn hóa dân tộc, đòi hòa bình thống nhất”. Nhà báo Phạm Thục và nhà báo Cát Vũ cùng ca ngợi chất “lửa” trong phong trào này và tôn vinh: “Hát cho đồng bào tôi nghe không chỉ hát để nghe” mà đã ”thắp lên ngọn lửa yêu nước cho thế hệ thanh niên”;  Tác giả Võ Phúc Toàn phân tích tác dụng của phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe – tiếng hát tranh đầu của tuổi trẻ” và nhạc sĩ Nguyễn Văn Sanh, coi phong trào ca nhạc này như “dòng chảy văn học nghệ thuật cách mạng miền Nam…”

Hoạt động “từ Sân khấu Sài Gòn đến Sân khấu TP. Hồ Chí Minh” được NSƯT Đạo diễn Trần Minh Ngọc chia sẻ bằng tâm huyết một người làm nghề gắn bó rất nhiều năm; Đạo diễn Nguyễn Hồng Dung đề cập, khẳng định rõ “một hoạt động xã hội hóa tồn tại và vẫn còn hiệu quả trong gần 70 năm hoạt động: Công tác ái Hữu nghệ sĩ”; TS. Đào Lê Na vinh danh “sân khấu Cải lương trước năm 1945 với sứ mệnh truyền bá lòng yêu nước”; TS Mai Mỹ Duyên và Đăng Minh cùng ghi nhận những đóng góp của Cải lương Nam Bộ và đề xuất những giải pháp “bảo tồn và phát huy giá trị các vở cải lương được sáng tác trước năm 1975”; TS. Mai Mỹ Duyên và ThS Trịnh Đăng Khoa bàn về “giáo dục tinh thần dân tộc qua tài tử Cải lương TP. Hồ Chí Minh”; TS Nguyễn Thành Đức và tác giả Nguyễn Thị Ngọc Dung cùng đề cập đến “nghệ thuật  Múa tại Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định và  các chiến khu vùng Đông Nam Bộ trong cuộc chiến đấu giải phóng miền Nam”…

Nhiều tham luận về Điện ảnh, Nhiếp ảnh, Mỹ thuật, Kiến trúc. PGS.TS Trần Luân Kim ôn lại lịch sử “từ Điện ảnh bưng biền huyền thoại đến điện ảnh TP. Hồ Chí Minh”; Nhà Biên kịch, đạo diễn Dương Cẩm Thúy nhắc nhớ đến sự hy sinh của các nghệ sĩ – chiến sĩ điện ảnh từ  kháng chiến chống Pháp đến điện ảnh Y 4 trong kháng chiến chống Mỹ và minh họa bằng những thước phim tư liệu hào hùng đầy xúc động; TS Họa sĩ Trang Phượng nhắc nhớ đến “những họa sĩ – chiến sĩ trên mặt trận Sài Gòn – Gia Định”; NGND, họa sĩ Uyên Huy nhắc đến những tư liệu về âm nhạc và tranh biếm họa phản chiến tại miền Nam, trước năm 1975 . Cùng điểm đến giai đoạn này, PGS.TS Trần Trọng Đăng Đàn đề cập đến “nghiên cứu văn hóa văn nghệ cách mạng yêu nước và tiến bộ tại Sài Gòn và các vùng Mỹ tạm chiếm ở Việt Nam thời kỳ 1954 – 1975”; Các Kiến trúc sư: Khương Văn Mười, Khương Ngọc Huy, Huỳnh Thị Minh Lý đề cập đến vai trò của “kiến trúc sư trong quá trình xây dựng và phát triển thành phố Hồ Chí Minh”; Tham luận của tác giả Đào Văn Sử “từ tấm ảnh tự thiêu của Hòa thượng Thích Quảng Đức nghĩ về hoạt động nhiếp ảnh của Sài Gòn trước 1975”… và rất nhiều các tham luận có giá trị khác của rất nhiều GS, PGS, TS, Th.S, các nhà nghiên cứu, nhà giáo, nhà báo…

Trong phát biểu của mình, bà Phạm Phương Thảo – nguyên Phó Bí thư thành ủy, Chủ tịch HĐND Tp Hồ Chí Minh, mong muốn nhắn gửi “các nhà lãnh đạo luôn cần biết lắng nghe các nghệ sĩ để động viên người sáng tạo, tìm ra những mũi nhọn đột phá, xốc lại đội ngũ, đề ra những chính sách, chế độ đãi ngộ phù hợp nhất là với giới trẻ, đầu tư hơn nữa về mọi mặt cho văn học, nghệ thuật phát triển lớn mạnh hơn trong thời kỳ mới…”

Tổng kết  Hội thảo, bà Thân Thị Thư - trưởng Ban tuyên giáo thành ủy TP. Hồ Chí Minh chia sẻ: “Bằng những gian khổ  hy sinh to lớn của mình, 14 liệt sĩ điện ảnh và 60 liệt sĩ là họa sĩ được khắc tên trên bia đá đời đời. Tiếp nối truyền thống quý báu đó nhiều các nghệ sĩ – chiến sĩ thành phố đã đạt được những thành tựu đáng vinh danh. Tuy nhiên, trong thời bình, không ít người đã lung túng trong sự thể hiện chính kiến. Nhìn thấu vào những “chiến trận không tiếng súng” – nơi ngóc ngách tâm hồn là cuộc giằng co nội tâm - ẩn tàng của những diễn biến phức tạp khôn lường. Vì thế, vừa  cần đến sự nhạy cảm thiên phú trong mỗi người nghệ sĩ, còn cần cả tinh thần, lý tưởng, nếp văn hóa lành mạnh, sự phản biện xây dựng đúng đắn phù hợp với sự phát triền thành phố trong giai đoạn mới”…

Bài và ảnh: ĐỖ LỆNH HÙNG TÚ