Chia sẻ kinh nghiệm thích ứng với già hóa dân số và chăm sóc người cao tuổi giữa Nhật Bản - Việt Nam

Việt Nam có tốc độ già hóa dân số nhanh

Trong truyền thống của người Việt Nam, người cao tuổi luôn có vai trò, vị trí quan trọng trong đại gia đình như biểu tượng "cây cao bóng cả". Sự phát triển của xã hội, mức sống ngày một được nâng cao đã làm cho tuổi thọ của người dân ngày một tăng lên. Số người cao tuổi trong mỗi gia đình theo đó cũng tăng lên. Già hóa dân số vừa là cơ hội nhưng cũng vừa là thách thức.

Theo Tiến sĩ Phạm Vũ Hoàng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình cho rằng, Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Thời gian để nước ta chuyển từ giai đoạn già hóa dân số sang dân số già rất ngắn, khoảng 25 năm.

Theo số liệu từ Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Việt Nam bắt đầu giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 với số người từ 65 tuổi trở lên chiếm 7% tổng dân số. Năm 2021, số người cao tuổi tại Việt Nam chiếm 8,3% tổng dân số (8,16 triệu người cao tuổi).

Dự báo, số người cao tuổi của Việt Nam tăng lên 16,8 triệu người vào năm 2039 và đạt 25,2 triệu người vào năm 2069. Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số già từ năm 2036, khi đó, tỷ trọng nhóm dân số từ 65 tuổi trở lên đạt 14,2% tổng dân số. Sau 20 năm (2036-2055), Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số siêu già.

Tỷ trọng nhóm dân số từ 65 tuổi trở lên năm 2056 và năm 2069 lần lượt chiếm 21,1% và 21,5% tổng dân số. Nếu như năm 2019, cứ 2 trẻ em thì có một người cao tuổi thì 50 năm sau (năm 2069), cứ 2 trẻ em sẽ có 3 người cao tuổi.

Tuổi thọ trung bình của người Việt là 73,6 tuổi, phụ nữ Việt Nam có tuổi thọ cao hơn nam giới (76,1 so với 71,1). Già hóa dân số mang đến cả cơ hội và thách thức cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Về cơ hội, già hóa dân số có thể thúc đẩy sự phát triển các lĩnh vực như bảo hiểm, ngân hàng, dinh dưỡng, du lịch, đổi mới công nghệ và ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất hoặc quản lý trong bối cảnh thiếu lực lượng lao động… Tuy nhiên, già hóa dân số cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng về tăng trưởng kinh tế, an sinh xã hội, lao động, thiết kế cơ sở hạ tầng, chăm sóc sức khỏe…

Trung bình người cao tuổi ở Việt Nam mắc 3 - 4 bệnh, thường là bệnh không lây nhiễm, cơ xương khớp, sa sút trí tuệ, giảm thính lực, tăng huyết áp, rối loạn giấc ngủ... Dù tốc độ già hóa rất nhanh, số lượng người cao tuổi tăng từng năm nhưng dịch vụ y tế đáp ứng điều trị và chăm sóc dài hạn của Việt Nam rất khiêm tốn.

Một số kinh nghiệm thích ứng với già hóa dân số của Nhật Bản

Nhật Bản là một quốc gia có dân số siêu già hiện nay. Nhóm dân số cao tuổi (65 tuổi trở lên) của Nhật Bản năm 2022 là 36,2 triệu người, chiếm 29% tổng dân số. Dự báo đến năm 2030, nhóm dân số cao tuổi sẽ tăng lên là 37,3 triệu người nhưng lại chiếm tới 31% tổng dân số Nhật Bản (do mức sinh giảm, quy mô dân số cũng giảm) và sẽ tiếp tục tăng lên đến gần 40% tổng dân số vào năm 2060.

Do đó, Nhật Bản được coi là một trong những nước có rất nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng một xã hội dân số già như việc tái cấu trúc hệ thống y tế, chăm sóc lão khoa, xây dựng và quản trị cơ sở chăm sóc người cao tuổi, xây dựng các chế độ chính sách an sinh xã hội, lao động, thiết kế cơ sở hạ tầng... Những kinh nghiệm từ thực tế của Nhật Bản chính là bài học quý báu cho Việt Nam trong việc chủ động thích ứng với già hóa dân số.

Có thể lấy ví dụ như như việc xây dựng chính sách, chương trình cũng như hoạt động can thiệp tại địa phương; việc chăm sóc y tế đến chăm sóc xã hội và lồng ghép các vấn đề già hóa dân số vào các chương trình phát triển kinh tế - xã hội; việc chăm sóc lão khoa, việc phát huy vai trò và chăm sóc người cao tuổi tại gia đình và cộng đồng.

Chia sẻ tại hội thảo các chuyên gia đã cho biết, Nhật Bản đã thành lập các "quán" cộng đồng (nơi tụ họp xã hội) để ngăn ngừa khuyết tật chức năng ở người cao tuổi. Tại các "quán" cộng đồng này, người già có thể tương tác với nhau giảm một nửa tỷ lệ người cần chăm sóc điều dưỡng. Cùng với đó, kêu gọi nhiều người thu nhập thấp, phụ nữ cao tuổi tham gia. Bộ Y tế, lao động và phúc lợi Nhật Bản cũng có ngân sách để hỗ trợ địa phương thực hiện mô hình này.

Tại Việt Nam, Đảng và Nhà nước luôn coi trọng, phát huy vai trò và chăm sóc, bảo vệ người cao tuổi trong đó có chăm sóc y tế. Nhiều chính sách, chương trình chăm sóc sức khỏe nói riêng và chăm sóc người cao tuổi nói chung đã được Việt Nam ban hành, thực hiện. Hi vọng với sự với sự già hóa dân số nhanh, Việt Nam sẽ thích ứng và tiếp tục có những chính sách, chương trình chăm sóc người cao tuổi phù hợp, đáp ứng với thực tiễn.

Nhị Xuân (t/h)

*Vụ Gia đình, Bộ VHTTDL thực hiện