Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa: Xác định hệ giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc

Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 – 2035 được xây dựng với 7 mục tiêu tổng quát; 9 mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn, đến năm 2030 và đến năm 2035. Theo đó, Chương trình được thiết kế gồm 10 nội dung thành phần, 153 chỉ tiêu chi tiết, 42 nhiệm vụ cụ thể, 186 hoạt động chi tiết.

Việc đầu tư Chương trình đáp ứng đầy đủ căn cứ chính trị, pháp lý, khoa học và thực tiễn; tiếp tục khẳng định các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hóa đối với sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển bền vững đất nước;... Đồng thời, góp phần tăng cường nguồn lực đầu tư, đáp ứng yêu cầu bức thiết về phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Xác định hệ giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc

Nêu ý kiến, đại biểu Nguyễn Quang Huân - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương nhấn mạnh, văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội, là chủ trương đã được nêu rõ tại nhiều văn kiện nghị quyết của Đảng và được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh trong bài phát biểu Hội nghị Văn hóa toàn quốc sáng 24/11/2021. Việc triển khai đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa là hết sức cần thiết và kịp thời để thể chế hóa chủ trương này.

Đại biểu cũng cho rằng Báo cáo 166 của Chính phủ thể hiện sự nghiên cứu công phu, kỹ lưỡng của cơ quan đề xuất chương trình. Báo cáo thẩm tra số 2457 của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục ngày 23/5 cũng đã nêu chi tiết các điểm mấu chốt còn nhiều ý kiến khác nhau.

Để tăng tính khả thi, hiệu quả của chương trình, đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng, cần phải xác định hệ giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc.

"Để có một chương trình mục tiêu quốc gia toàn diện cần phải xác định hệ giá trị cốt lõi làm nền tảng của văn hóa quốc gia, từ đó xây dựng các chương trình hành động để vừa bảo vệ nền tảng, vừa phát triển văn hóa tiên tiến dựa trên nền tảng cốt lõi đó.

Các yếu tố hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó có tinh hoa văn hóa nhân loại phải là một phần của hệ giá trị cốt lõi này. Khi đó, tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ được học tập trong Đảng mà còn được phổ biến toàn xã hội và là chất keo dính để Đảng tăng cường gắn bó mật thiết với Nhân dân, trong Nhân dân và vì Nhân dân", đại biểu khẳng định.

Bên cạnh đó, theo đại biểu, cần xác định tổng mức đầu tư vào cơ cấu thành phần. Cần rà soát lại 10 thành phần của chương trình để bao trùm hết mục tiêu và hướng đến giá trị cốt lõi, sau đó khái toán chi phí từng năm bám sát với từng thành phần đó cho cả các hạng mục vật thể và phi vật thể rồi quy ra phần trăm GDP ước tính từng năm theo dự báo trong chiến lược phát triển kinh tế của từng thời kỳ. Quốc hội sẽ duyệt chi cho chương trình theo tỷ lệ GDP hằng năm, còn các hạng mục cụ thể sẽ do Chính phủ quyết định dựa trên tình hình thực tế.

Về xác định thời gian thực hiện chương trình, đại biểu cho rằng, cần bố trí ngân sách ngay từ bây giờ để các cơ quan Chính phủ có thể bắt tay ngay vào giai đoạn chuẩn bị để xây dựng chương trình một cách kỹ lưỡng, bài bản, khoa học, sau đó trình Quốc hội phê duyệt toàn bộ chương trình vào kỳ họp thứ 9 hoặc thứ 10 chỉ với 2 giai đoạn được thực hiện là 2026-2030, 2031-2035, trùng với các kỳ kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội để đảm bảo tính thống nhất trong hoạch định chính sách của Chính phủ.

Đảm bảo tính vùng miền, phù hợp tình hình thực tế từng địa phương

Trước bối cảnh tình hình mới phát sinh nhiều vấn đề phức tạp về an ninh phi truyền thống thì giá trị cốt lõi của chủ quyền văn hóa, an ninh văn hóa là vô cùng quan trọng. Đại biểu Trần Thị Thu Hằng – Đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông bày tỏ hoàn toàn tán thành với nội dung báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2030 (Báo cáo số 166/BC-CP ngày 17/4/2024 của Chính phủ trình Quốc hội khóa XV).

Từ việc phát huy những kinh nghiệm thực tiễn trong triển khai Chương trình mục tiêu về văn hóa giai đoạn 2016-2020 kết hợp với đánh giá, định hướng chiến lược về văn hóa, con người giai đoạn tới sẽ xây dựng và thực hiện thành công Chương trình giai đoạn 2025-2035.

Để Chương trình khi thực hiện đạt được hiệu quả, đại biểu Trần Thị Thu Hằng cho rằng, tại các nội dung thành phần của Chương trình (bao gồm 10 nội dung), khi Chương trình được thông qua cần phân khai nhiệm vụ và chỉ tiêu cho địa phương thực hiện, đặc biệt cân nhắc đến tính linh hoạt trong điều chỉnh, bổ sung các chỉ tiêu trong quá trình thực hiện nhằm đảm bảo tính vùng miền, phù hợp tình hình thực tế từng địa phương để thực hiện chất lượng các chỉ tiêu.

Bên cạnh đó, cần xây dựng khung pháp lý Chương trình phù hợp, đảm bảo các tiêu chí, nhất là về thời gian và nguồn lực để địa phương triển khai thuận lợi. Tránh việc khi địa phương đang triển khai thì phát sinh vướng mắc về cơ sở pháp lý là chậm tiến độ. Trong quá trình xây dựng Chương trình cần phân cấp, phân quyền cụ thể.

Đối với các chương trình, dự án liên quan đến lĩnh vực văn hóa đang triển khai sau khi chuyển tiếp, hợp nhất vào Chương trình này (nếu được Quốc hội phê duyệt) thì Chủ chương trình cần có văn bản riêng áp dụng riêng, quy đinh cụ thể về thời gian, mục tiêu, nội dung, nhiệm vụ chuyển tiếp để tránh việc chồng chéo về đối tượng, nhiệm vụ với các Chương trình khác.

Bên cạnh đó, thời gian qua, có thể thấy một khó khăn điển hình trong thực hiện xây dựng dự án (cụ thể trong Chương trình này là xây dựng các thiết chế văn hóa như Trung tâm văn hóa, Thư viện, Bảo tàng,…) bị chậm tiến độ. Nguyên nhân ngoài việc thiếu nguồn vốn, quỹ đất,… thì còn lý do là sự khác biệt về thời tiết vùng miền. Ví dụ ở Tây Nguyên có 02 mùa mưa - nắng, khi trình hồ sơ dự án để đảm bảo đầy đủ các thủ tục (trình qua các cấp phê duyệt, phân bổ vốn, đấu thầu,...), đến khi công trình bước vào triển khai xây dựng lại vào mùa mưa nên thực hiện chậm trễ. Do đó, Chương trình khi phân bổ ngân sách cần lưu ý cân nhắc đến điểm này để mỗi địa phương đều được tạo điều kiện thực hiện tốt chỉ tiêu, tiến độ.

Cũng theo đại biểu Trần Thị Thu Hằng, thực tế khi triển khai thực hiện 3 Chương trình Mục tiêu Quốc gia có một tồn tại mà đến nay còn chưa khắc phục xong là nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện của các Bộ, ngành Trung ương ban hành chậm cho nên ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện của các địa phương, đơn vị có liên quan cũng như quyền lợi của đối tượng thụ hưởng.

Do đó, đề nghị khi Chương trình được thông qua cần đồng bộ ban hành các văn bản hướng dẫn triển khai cụ thể từng nội dung, cách thức thực hiện đảm bảo tính thống nhất và phải xác định nhiệm vụ này trọng tâm để chúng ta chương trình được kịp thời thực hiện, mang lại kết quả cao nhất.