(Toquoc)- Tất cả ai ai muốn hỏi, muốn tìm hiểu các vấn đề về văn hoá làng - xã… ở vùng trung du Phú Thọ, xin mời gặp nhà nghiên cứu văn hoá dân gian - nhà “Phú Thọ học” Nguyễn Khắc Xương. Tìm đến ông, chúng ta sẽ thêm thú vị khác nữa, bởi ông là con trai trưởng của đại danh sỹ Tản Đà và là nhà “Tản Đà học” xuất sắc.
(Toquoc)- Tất cả ai ai muốn hỏi, muốn tìm hiểu các vấn đề về văn hoá làng - xã… ở vùng trung du Phú Thọ, xin mời gặp nhà nghiên cứu văn hoá dân gian - nhà “Phú Thọ học” Nguyễn Khắc Xương. Tìm đến ông, chúng ta sẽ thêm thú vị khác nữa, bởi ông là con trai trưởng của đại danh sỹ Tản Đà và là nhà “Tản Đà học” xuất sắc.
 |
| Nguyễn Khắc Xương - nhà "Phú Thọ học" |
Năm 1971, khi cuốn sách Truyền thuyết Hùng Vương của tác giả Nguyễn Khắc Xương (Hội Văn nghệ dân gian Vĩnh Phú xuất bản) ra mắt bạn đọc, thì lần đầu tiên chúng ta được đọc bằng văn bản tiếng Việt một cách hệ thống các truyền thuyết dân gian về thời các Vua Hùng lập đô - dựng nước. Dù mức độ thêu dệt các tình tiết và cốt truyện, cũng như khoảng xác định không gian và thời gian của truyền thuyết có thực hư đến đâu - ở cuốn sách đó - Nguyễn Khắc Xương đã cung cấp cho chúng ta một loạt hình dung về văn hoá thời đại các Vua Hùng. Các Vua Hùng đã chọn đất đóng đô thế nào, dạy dân trồng lúa ra sao, luyện quân ở đâu, đi săn chỗ nào, kén chồng cho con, dựng kế vị ngoại tộc ở đâu, sao phải dựng cột đá thề…
“Xoan và Ghẹo Vĩnh Phú đều là dân ca phong tục, hát có mùa, gắn với đình đám hội làng. Xoan và Ghẹo không phải là những câu dân ca phổ biến mà ai hát và hát ở đâu cũng được như ví, ru, hò. Xoan và Ghẹo chỉ được hát ở một số làng, xã vùng đất Tổ và có những bài bản, những ca khúc riêng…”. Những điều sơ hiểu về một làn điệu dân ca đặc thù của Phú Thọ như trích dẫn ở trên, không phải đã nhiều người được biết, được đọc. Chỉ qua ngòi bút ghi chép, nghiên cứu được công bố ở tập sách Hát Xoan, hát Ghẹo Vĩnh Phú của Nguyễn Khắc Xương (Hội VHNT Vĩnh Phú xuất bản năm 1979, viết cùng tác giả Dương Huy Thiện) thì bạn đọc rộng rãi trong và ngoài tỉnh mới thêm rõ. Từ nhiều năm nay, tác giả Nguyễn Khắc Xương đã cho xuất bản liên tiếp nhiều công trình nghiên cứu, sưu tầm - biên soạn về các vấn đề liên quan đến văn hoá dân gian vùng đất Tổ (Vĩnh Phú cũ) và các sách về thân thế sự nghiệp của Tản Đà - Nguyễn Khắc Hiếu. Có thể kể ra ở đây:
- Truyền thuyết Trưng Vương, Chi Hội Văn học Dân gian Vĩnh Phú, xuất bản năm 1975.
- Từ năm 1960 đến 1998 gần 10 đầu sách tập hợp về đời, thơ, bài viết về Tản Đà, của Tản Đà
- Tục ngữ ca dao, dân ca Vĩnh Phú. Sở VHTT&TT xuất bản năm 1994.
- Ví giao duyên, xuất bản 1995
- Hát Xoan Vĩnh Phú, xuất bản 1996
- Hội làng quê, Vĩnh Phú xuất bản 1997
- Văn hoá làng Phú Thọ, xuất bản 1998 (viết chung)
- Từ năm 1960 đến nay, đã hơn 100 bài báo có giá trị về văn học dân gian vùng đất Tổ, về thời đại các Vua Hùng, về lễ hội giỗ Tổ Hùng Vương đã được công bố trên các báo, đài, tạp chí lớn ở Trung ương, Hà Nội và Sài Gòn.
Nhiều tác phẩm, công trình nghiên cứu, biên soạn trên đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Uỷ ban toàn Quốc các Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam cùng một số Nhà xuất bản trao tặng giải thưởng và tặng thưởng. Ông còn được UBND tỉnh Vĩnh Phú trao tặng Giải thưởng Hùng Vương về Văn học - Nghệ thuật.
Vậy Nguyễn Khắc Xương là ai, ông là người thế nào?
Theo cuốn Kỷ yếu Đại hội Văn nghệ dân gian Phú Thọ, xuất bản tháng 4 - 1986, thì Đại hội thành lập Chi hội Văn nghệ dân gian Phú Thọ được tổ chức tháng 12 - 1967. Đây là Đại hội Văn học dân gian cấp tỉnh đầu tiên được thành lập trong cả nước, ngay sau khi thành lập Hội Văn học dân gian Việt
Bàn về văn hoá dân gian, văn hào M.Gorki đã nói: “Văn nghệ dân gian là người bạn đường tích cực của lịch sử. Văn học dân gian cũng là người khai sinh ra văn học viết”. Cùng ở số tạp chí Văn học dân gian số đặc biệt - 1978, GS. Nguyễn Khánh Toàn có ý kiến: “Văn học truyền miệng xuất hiện trước khi có văn tự, trong công trình sáng tác, những nhà văn nếu không dựa trên những truyền thống văn truyền miệng của dân tộc, thời không thể sản sinh ra được những tác phẩm có giá trị”. Và nhà thơ, nhà văn hoá Cù Huy Cận đã tham luận trước Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần VI, (trích đoạn): “Bản sắc văn hoá dân tộc chính là các hạt nhân sáng tạo trong tinh thần của một dân tộc, được truyền từ đời này sang đời khác và được phát huy, bổ sung qua mỗi thế hệ, với cái đà phát triển của dân tộc, với sự sống luôn sáng tạo của nhân dân”. Với các ý kiến trên, có thể thấy nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Nguyễn Khắc Xương đã “tự thoả mãn” cho mình một nghề nghiệp vô cùng ý nghĩa. Ông đã chọn đúng chất người và nghề, đúng đất để “dụng võ”. Vùng đất Tổ trung du Vĩnh Phú (nay là Vĩnh Phúc và Phú Thọ, cùng các vùng đất Sơn Tây và Bắc Ninh), là nơi phát tích dã sử và chính sử thời đại các Vua Hùng dựng nước. Nơi mang đậm dấu ấn các tầng văn hoá cổ. Đương nhiên đây sẽ là vùng đất giàu có vốn văn học dân gian còn lưu truyền trong nhân dân. Và Nguyễn Khắc Xương đã “lập thân, lập nghiệp, lập danh” một cách tự tin, không “lợi bóng” cha mình - ông thần ngông Tản Đà thi sĩ - Nguyễn Khắc Hiếu.
Trong một buổi chuyện vãn, ông tâm sự:
- Quãng năm 1965-1966 gì đó, nhà thơ Xích Điểu bảo tôi: Ông nên viết về Đền Hùng và giỗ Tổ Hùng Vương để thông qua đó “nói chuyện” với văn nghệ sĩ - trí thức miền Nam, qua làn sóng của Đài tiếng nói Việt Nam. Thế là từ đó đến nay, cứ đều đặn dịp Lễ hội Giỗ Tổ Hùng Vương nào tôi cũng có bài viết xoay quanh chủ đề đó.
Thêm một lần tôi phải công nhận rằng: từ bao năm nay, ông đã cặm cụi đi điền dã hầu hết các làng - xã trong tỉnh, tỷ mỉ ghi chép, hỏi han thận trọng, đối chiếu lập hồ sơ tư liệu văn học dân gian. Vậy mà sức vóc của ông ngày càng dẻo dai, tính tình cứ hồn nhiên vui vẻ, không biết tuổi đã nhiều, tóc đã bạc xoá. Ông còn có quan hệ rất sâu rộng với nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu phê bình văn học, các nhà giáo, các nhà xuất bản và nhiều báo, đài ở trung ương. Một người nghiên cứu văn học dân gian chuyên sâu ở địa phương đã có tầm quan hệ, tầm ảnh hưởng lớn như vậy là một hiện tượng quý hiếm, một vinh dự cho tỉnh nhà. Gần đây tôi đã viết một bài riêng giới thiệu về ông trên báo Gia đình và Xã hội, nay tôi vẫn muốn nói thêm: tác phong làm việc và chất lượng công việc của ông thật kính trọng biết nhường nào. Các tác phẩm - công trình đã và đang công bố gây được tiếng vang, tập trung nhiều chú ý không chỉ ở độc giả phổ thông mà còn tác động quan trọng tới giới sinh viên trí thức, nhiều học giả và văn nghệ sĩ.
Một nhà khoa học xã hội - Ông Lê Văn Kỳ - trong một công trình nghiên cứu (xuất bản 1997) đã nhận xét về bài báo Tìm hiểu quan hệ giữa thần thoại, truyền thuyết và diễn xướng tín ngưỡng phong tục của Nguyễn Khắc Xương (đăng trên tạp chí Văn học 6 -1973) như sau: “Trong lịch sử của việc nghiên cứu mối quan hệ giữa truyền thuyết và lễ hội, bài viết của Nguyễn Khắc Xương là một công trình duy nhất (…) có những nhận xét xác đáng và là một đóng góp quan trọng”. Phần tôi, kẻ láu lỉnh - thiếu niên trong “làng văn nghệ” tỉnh nhà với ông, chỉ có thể nghĩ rằng: tất cả ai ai muốn hỏi, muốn tìm hiểu các vấn đề về văn hoá làng - xã… ở vùng trung du Phú Thọ, xin mời gặp nhà nghiên cứu văn hoá dân gian - nhà “Phú Thọ học” Nguyễn Khắc Xương. Ngoài ông, còn có những người làm văn hoá dân gian đầy nhiệt huyết như nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn, nhà giáo Dương Huy Thiện, cụ Dương Văn Thâm… nhưng đến nhà Phú Thọ học Nguyễn Khắc Xương chúng ta sẽ thêm thú vị khác nữa, bởi ông là con trai trưởng của đại danh sỹ Tản Đà và là nhà “Tản Đà học” xuất sắc.
Kim Ngọc Đại
