Đánh thức văn học cho thiếu nhi

Thưa vắng văn học thiếu nhi trong nước

Văn học cho thiếu nhi là bộ phận không thể thiếu trong dòng chảy của văn học Việt Nam. Nhiều chuyên gia khuyến khích phụ huynh hướng các bạn nhỏ đọc sách văn học. Tuy nhiên, sách văn học thiếu nhi trong nước đang khá mờ nhạt trong đời sống sôi động của sách văn học dành cho trẻ em.

Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, năm 2022, tác phẩm dành cho thiếu nhi chiếm khoảng 13% tổng số sách được xuất bản. Tỷ lệ này cao hơn một số thể loại: Chính trị, pháp luật; Khoa học công nghệ, kinh tế; Văn học... Trong khi đó, theo thông tin từ Đường sách TP.HCM năm 2022, doanh thu sách thiếu nhi đạt hơn 10 tỷ đồng, tăng 236% so với năm 2021.

Tuy nhiên, văn học thiếu nhi hiện nay phần lớn là các tác phẩm nước ngoài, và các nhà văn, nhà thơ của thế kỷ 20. Trong hệ thống phát hành, số sách dịch cho trẻ em đang dần thống trị tại thị trường Việt Nam. Hiện nay, sách văn học dành cho thiếu nhi thưa vắng tác giả mới, chưa có nhiều tác phẩm hay chạm tới tâm hồn các bạn nhỏ.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, thực trạng này là bởi chất lượng tác phẩm trong nước chưa cuốn hút và hấp dẫn trẻ em.

Một thời, các nhà văn Việt Nam, đặc biệt là những người viết cho thiếu nhi như Thạch Lam, Tô Hoài, Võ Quảng, Nguyễn Đình Thi, Đoàn Giỏi, Phạm Hổ (từng là Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam), Vũ Tú Nam, Xuân Quỳnh, Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đăng Khoa… đã tạo ra một thế giới trong sáng, nhân ái và tràn ngập giấc mơ tươi đẹp, thuần khiết trong tâm hồn trẻ thơ.

Hiện nay, những người vẫn bền bỉ sáng tác cho độc giả nhỏ tuổi có thể kể đến là nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, Trần Đức Tiến, Kim Hài, nhà thơ Trần Quốc Toàn… Hay vài tác giả có sách bán tốt như Lê Quang Trạng (Cá linh đi học), Phát Dương (100 cửa sổ), Nguyễn Chí Ngoan (Rồi nắng cũng lẻ loi), Nguyên Hương (Những chuyến tàu đi)... Các tác giả “nhí” như: Cao Khải An, Cao Việt Quỳnh, Hạnh Phương... cũng góp mảng màu tươi sáng cho bức tranh về văn học thiếu nhi hiện tại.

Tiến sĩ giáo dục Nguyễn Thụy Anh cho rằng, nếu so sánh với nhu cầu độc giả thì lượng người viết cho các em còn rất ít. “Chúng ta chưa kết nối được các tác giả viết cho thiếu nhi với nhau, chưa quan tâm tới dòng văn học này, chỉ coi nó là bên lề của văn học dành cho người lớn”, Tiến sĩ Thụy Anh nêu thực trạng.

Nhà phê bình văn học Ngô Văn Giá đồng tình, trong bối cảnh hiện nay, môi trường giáo dục văn chương cho trẻ em cũng đang có nhiều thiếu sót, đi chệch hướng.

"Tôi và vợ đều làm về giáo dục, quan sát thấy một thực trạng rất buồn, đó là việc dạy văn trong nhà trường đang bị chạy theo khuôn mẫu, ít quan tâm đến cảm xúc, tình thương với con người, thiên nhiên. Đa phần học sinh làm văn chỉ chạy theo các gạch đầu dòng, giáo viên cũng chấm bài theo ý mà bỏ quên cảm xúc. Đó là một cách "giết chết" tâm hồn con trẻ", PGS.TS Ngô Văn Giá bày tỏ.

Theo PGS.TS Văn Giá, xã hội ngày nay chỉ chăm chú chạy theo chỉ số thông minh (IQ) ở trẻ mà quên mất rằng, chỉ số cảm xúc (EQ) cũng vô cùng quan trọng.

"Sự thông minh quan trọng, tôi không phủ nhận. Nhưng sẽ thế nào khi những đứa trẻ thiếu đi lòng thương xót với con người, sự yêu thương đối với tạo vật. Tôi nghĩ rằng người cầm bút, nhà văn phải quan tâm đến chuyện này", PGS.TS Ngô Văn Giá nhận định.

Đánh thức văn học thiếu nhi

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều lo ngại, khi ồ ạt dịch sách thiếu nhi nước ngoài, nếu không cẩn trọng, để một đứa trẻ đọc quá nhiều thì mặc dù vẫn có những nét đẹp tâm hồn được tạo dựng, nhưng nó rời xa vẻ đẹp ở chính nơi mà chúng sinh ra và lớn lên. Đó là mảnh đất Việt Nam, văn hóa Việt Nam, thiên nhiên và những giấc mơ khác của người Việt…Vì vậy, vô cùng cần những tác phẩm văn học thiếu nhi kể những câu chuyện đương đại, hấp dẫn những đứa trẻ đương đại.

“Văn học thiếu nhi là mảnh đất bị lãng quên và chúng ta cần đánh thức lại nó”, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh.

Nhà văn Lê Phương Liên - Uỷ viên Hội đồng Văn học thiếu nhi - Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, đời sống văn hóa tinh thần của các gia đình Việt Nam hiện nay đã hoàn toàn hội nhập với thế giới. Cuộc sống thay đổi một cách hối hả, mọi sinh hoạt của các em cũng đổi thay, khác biệt so với các thế hệ trước.

Nhà văn Lê Phương Liên lấy ví dụ, ngày xưa trẻ em đi học toàn đi bộ nhưng bây giờ, tất cả trẻ em được đưa đón, chăm sóc quá kỹ lưỡng. Quan sát của nhà văn về vấn đề này, họ hoàn toàn có thể nhập vai để viết những câu chuyện về trẻ con thời nay đi học. Nói rộng ra, mỗi một thời đại thì quan niệm về cuộc sống cũng có sự khác nhau do đó chúng ta phải nhập cuộc thì mới có sự phù hợp được.

"Là biên tập viên lâu năm của NXB Kim Đồng, tôi quan sát thấy rằng, thế hệ bạn đọc bây giờ quan tâm nhiều hơn đến thể loại trinh thám, viễn tưởng. Tuy nhiên, một điều mà văn học thiếu nhi cần chú trọng đó là tác phẩm văn học thiếu nhi là một thế giới vừa hiện thực nhưng cũng đầy tưởng tượng. Nhiệm vụ của nhà văn là phải viết về thế giới trẻ thơ trong trẻo nhất, đúng với thời đại mà các em đang sống, tất nhiên là không phải bê nguyên xi vào, không chụp lại hiện thực mà phải thông qua lăng kính trẻ thơ, giàu trí tưởng tượng bay bổng"- Nhà văn Lê Phương Liên chia sẻ.

Theo nhà văn Lê Phương Liên, Hội Nhà văn Việt Nam chỉ cần đưa ra một chủ trương về giải thưởng Văn học thiếu nhi. "Ban Văn học thiếu nhi sẽ là bộ phận trực tiếp giải quyết vấn đề đó. Thực hiện được tốt việc đó, đã là vô cùng khó khăn rồi. Bởi việc chọn ra được những tác phẩm nào xứng đáng được giải thưởng, đấy cũng là một quá trình không đơn giản. Và chỉ khi nào làm được việc đó, chúng ta mới có một sự hoàn thiện về lí luận Văn học thiếu nhi Việt Nam"- Nhà văn Lê Phương Liên nói./.

Hà An

*Vụ Gia đình, Bộ VHTTDL thực hiện