Khai bếp đầu xuân, đón Giao Thừa, bày mâm ngũ quả, đưa ông Táo về trời… là những nghi thức dân gian được giới trẻ tiếp nối từ bố mẹ, ông bà mỗi khi Tết đến.
Giới trẻ ngày nay có cái nhìn khác biệt về ăn Tết so với thời bố mẹ, ông bà, họ muốn được nghỉ ngơi nhiều hơn. Tuy nhiên, không phải tất cả hoạt động truyền thống ngày Tết đều bị quay lưng. Nhiều nghi thức vẫn được các bạn trẻ tự nguyện thực hiện, như một cách kết nối với thế hệ trước, và gìn giữ các giá trị, quan niệm tốt đẹp.
Khai bếp đầu xuân
Trong văn hóa Việt Nam, gian bếp có ý nghĩa rất quan trọng, đóng vai trò tái tạo sức lao động và gìn giữ hạnh phúc gia đình. Trước đây, vào ngày Tết, gian bếp là nơi nhà nhà quây quần bên nồi bánh chưng, cùng nhau kể chuyện năm cũ, sẻ chia hơi ấm trong không khí đoàn viên.
Nhưng theo thời gian, quá trình đô thị hóa khiến các gia đình trẻ không còn không gian rộng rãi đặt nồi bánh, vai trò của nồi bánh chưng vì thế mà phai nhạt. May mắn thay, dù không còn nồi bánh chưng "giữ lửa" ngày Tết, người trẻ Việt vẫn rất chịu khó tìm những phương án thay thế.
Thực ra, bao lâu nay người Việt vẫn duy trì tục lệ khai bếp đầu xuân mà bản thân chưa gọi tên ra. Bởi ngày đầu năm mới, để tránh phạm phải đại kỵ để "khói lạnh hương tàn", nhà nào cũng bật bếp đỏ lửa. Người đun ấm trà, người chiên cái bánh chưng, người sửa soạn mâm cơm cúng trưa mùng một, nhưng ít ai gọi đúng tên "khai bếp". Chỉ vài năm trở lại đây, cách gọi "khai bếp" mới được biết đến nhiều và trở nên phổ biến.
Để năm mới hanh thông, việc khai bếp cần hội đủ 5 yếu tố tượng trưng ngũ hành: Kim (nồi, chảo), Mộc (đũa tre), Thủy (chất lỏng, dầu ăn), Hỏa (bếp) và Thổ (yếu tố trung tâm - người khai bếp). Không ràng buộc về thời gian, chủ thể và cách thức, việc khai bếp chỉ cần chú ý không quá nóng vội, bếp không nổi lửa quá lớn, chuẩn bị kỹ nguyên vật liệu (gas, dầu) để tránh đầu năm thiếu thốn.
Ngoài ra thay vì nấu nước, hâm thức ăn, đa số gia đình chuộng cách dùng dầu ăn để chiên xào. Bởi theo lối chơi chữ, "dầu" đồng âm với "giàu", mang ước vọng một năm mới dồi dào tài lộc. Hơn nữa, dầu có màu vàng ánh kim, tượng trưng cho phú quý, giàu sang.
Chị Thế An (TP. Hồ Chí Minh) hào hứng hướng dẫn thực hiện nghi thức khai bếp đầu xuân theo phong cách hiện đại: "Ban đầu, mình sẽ vặn bếp ga ở mức vừa phải, tượng trưng cho việc giữ lửa nếp nhà êm ấm, hòa thuận. Sau đó, mình cho chảo lên bếp, biểu tượng âm dương hòa hợp, vì chảo hình tròn là trời, bếp hình vuông là đất. Khi chảo nóng, mình sẽ dùng tay thuận mở nắp chai dầu ăn một cách từ tốn cho năm mới thong dong. Gia đình mình quen sử dụng dầu ăn Neptune với màu vàng hoàng kim, nên càng phù hợp với tính chất của nghi thức cầu tài lộc.
Việc rót dầu cần nhẹ nhàng để dòng dầu chảy ra mượt mà, biểu trưng cho cho năm mới suôn sẻ, tiền tài chảy về "thuận dòng bén giọt". Sau đó mình sẽ đảo đều để dầu vàng lan khắp lòng chảo, ngụ ý vạn sự hanh thông, tài lộc đầy tràn. Mọi năm mình đều thực hiện một món ăn truyền thống ngày Tết là chả giò chiên... Khi hương thơm lan tỏa khắp gian bếp, cũng chính là đem niềm hoan hỉ vào nhà".
Cúng giao thừa, bày mâm ngũ quả
Cúng giao thừa là nghi lễ mà hầu như người trẻ nào cũng biết, nhờ quan sát bố mẹ, ông bà thực hiện từ nhỏ đến lớn. "Đêm 30, bàn cúng được bày biện cho thổ địa, thần tài, Phật, ông bà, cô hồn... Có những gia đình để đến 3 bàn cúng: ngoài trời cúng cô hồn, trên thềm cho quỷ thần, trong nhà dành riêng cho ông bà"; Tiến sĩ Trần Long - trưởng bộ môn Văn hóa Việt Nam, khoa Văn hóa học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM giải thích.
Bắt nguồn triết lý âm dương ngũ hành của người xưa, mâm ngũ quả ở miền Bắc đủ đầy phải đại diện cho 5 màu tương ứng với năm hành: kim (trắng), mộc (xanh), thủy (đen, màu sậm, tím), hỏa (đỏ, cam, hồng), thổ (màu vàng) thể hiện lòng thành kính dâng lên tổ tiên những tinh hoa quý giá trong suốt một năm lao động.
Nhưng người miền Nam lại kỵ một số loại quả vì thói quen biến âm từ vựng. Cụ thể, họ tránh dùng táo - còn gọi là bơm vì gây liên tưởng đến nổ, chuối vì sợ cả năm chúi đầu, cam vì né từ cam chịu. Thay vào đó là mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung... kết hợp theo quan niệm cầu gì dâng nấy.
Làm giàu đầu năm cùng mâm ngũ quả cầu giàu
Với mong ước cầu giàu, hiện nay, mâm ngũ quả Cầu – Giàu – Vừa – Đủ - Xài được đa số gia đình Việt trẻ yêu thích nhờ tính thực tiễn, mới mẻ. Vì năm mới, ai cũng cầu được hạnh phúc, phát tài. Đặc biệt, mâm ngũ quả "cầu giàu" lại đơn giản, dễ dàng bài trí trong gia đình ngày Tết. Chỉ cần tìm đủ những loại trái cây quen thuộc: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài và đặt hộp quà tết Neptune Gold vào, mâm ngũ quả của gia chủ sẽ hài hòa màu sắc, đẹp mắt mà lại gửi gắm được ước vọng "cầu giàu" đầu xuân.
Để phù hợp với cuộc sống hiện đại, mâm ngũ quả trong cuộc sống hiện đại được nhiều bạn trẻ cải biên ít nhiều nhưng vẫn giữ đúng đúng tinh thần, ý nghĩa cầu tài lộc và dành trọn sự thành tâm trong việc bài trí.
Mặc dù cái Tết hiện đại đã giản tiện rất nhiều so với Tết xưa, nhưng tập tục cúng giao thừa, bày mâm ngũ quả, khai bếp đầu xuân vẫn giữ một vị trí linh thiêng trong tâm thức người trẻ với niềm tin rằng làm những việc này đầu năm thì cả năm gia đình sẽ hòa thuận êm ấm, vạn sự suôn sẻ.
