(Tổ Quốc) - Tọa lạc trên gò Diệc, sát cửa biển Lạch Cờn thuộc làng Phương Cần, phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai ( Nghệ An), đền Cờn được xây dựng dưới đời nhà Trần, là nơi thờ tự Tứ vị Thánh nương.
Đền Cờn nhìn từ trên cao.
Hằng năm, lễ hội đền Cờn được tổ chức trọng thể vào ngày 19 - 21/1 Âm lịch với nhiều hoạt động mang nét tâm linh được diễn ra đã thu hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh. Đây là một trong 4 ngôi đền linh thiêng bậc nhất ở Nghệ An: "Nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng".
Tứ vị Thánh nương được thờ tại đền Cờn là ba mẹ con công chúa nước Nam Tống gồm Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai công chúa là Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương, và bà nhũ mẫu. Truyền thuyết kể lại rằng: Khoảng năm 1279, quân Nguyên – Mông từng bước thôn tính nhà Nam Tống ở Trung Quốc, đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn. Tả Thừa tướng Lục Tú Phu mang theo vua Đế Bính ( 8 tuổi) cùng gia quyến và binh sỹ đi chạy loạn ngoài biển.
Do gặp sóng to gió lớn, thuyền chở vua tôi Nam Tống bị chìm ngoài biển Đông. Thi thể 3 mẹ con công chúa trôi dạt vào cửa Càn. Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối mặc xiêm y quý tộc, da dẻ hồng hào, trên người phảng hương thơm, nên lấy làm lạ, bèn chôn cất tử tế và lập miếu thờ. Mỗi khi ra khơi, dân làng đến cầu khấn đều thấy linh nghiệm. Từ đó, người dân đặt tên cho địa phương mình là Hương Cần, hay Phương Cần.
Tượng Tứ vị Thánh nương tại đền Cờn.
Cũng có một số truyền thuyết khác nói rằng, Tứ vị Thánh nương gồm Thái hậu Dương Nguyệt Quả, Quách Thị hoàng hậu, cùng hai công chúa Nguyệt Khiêu, Nguyệt Hương. Lại có tích khác cho rằng, Tứ vị Thánh nương là Thái hậu và 3 công chúa. Tuy mỗi sự tích có những tình tiết khác nhau, nhưng tất cả đều ẩn chứa sự linh thiêng, huyền bí, là nguồn gốc để hình thành nên giá trị tâm linh độc đáo nơi đây.
Đền Cờn được xây dựng từ thời nhà Trần, và được phát triển quy mô lớn ở thời Lê, sau đó được tu bổ nhiều lần dưới triều Nguyễn. Sách "Đại Việt sử ký toàn thư" ghi lại rằng vào năm 1311, vua Trần Anh Tông tiến quân đánh Chiêm Thành. Khi dừng chân ở cửa biển Càn Hải, đêm chiêm bao thấy một nữ thần hiện lên, xin giúp vua đánh giặc. Khi vua tiến quân, biển không nổi sóng, vua tôi tiến thẳng Chiêm Thành, bắt sống vua Chiêm. Lúc trở về, qua cửa Càn Hải, Vua sai quân lính vào đền làm lễ tạ và xuống chiếu cho làng Phương Cần bốn mùa cúng tế.
Người dân đến dự Lễ hội Đền CờnCũng chính vì sự linh thiêng của ngôi đền này mà hằng năm, đông đảo du khách thập phương đều đổ về đây, để cầu mong những điều tốt đẹp cho bản thân và gia đình. Lễ hội Đền Cờn hằng năm thường gồm hai phần chính: Phần lễ bao gồm lễ khai quang, lễ yết cáo, lễ khai hội, lễ cầu ngư, lễ hợp tế, lễ yết vị, lễ đại tế và lễ tạ; Phần hội gồm triển lãm ảnh, hội thi tiếng chim hót chào xuân, các môn thể thao như đẩy gậy, bóng chuyền, những trò chơi dân gian truyền thống của địa phương như đua thuyền, đánh cờ thẻ….
Trải qua nhiều thời gian, tục thờ Tứ vị Thánh nương đã có ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc sống của người dân làng Phương Cần nói riêng và những người buôn bán, đánh bắt trên sông nước nói chung.
Đây là một địa điểm du lịch văn hóa tâm linh quan trọng thu hút đông đảo người dân xứ Nghệ và du khách thập phương, trở thành một điểm nhấn quan trọng, để tỉnh Nghệ An nói chung và thị xã Hoàng Mai nói riêng xây dựng chiến lược phát triển ngành "công nghiệp không khói", tạo nên sự phát triển nhanh, bền vững của tỉnh trong thời gian tới.
