Di sản văn hóa biển, đảo Quảng Ngãi

(Cinet) – Đất và người Quảng Ngãi gắn liền với sông, suối, núi rừng và biển cả bao la. Cuộc sống bên chân sóng đã tạo cho con người sự bản lĩnh, sáng tạo, những giá trị di sản văn hóa đa dạng và độc đáo mà không phải địa phương nào ở dải đất miền Trung này cũng có được...
 

Đảo Lý Sơn. Ảnh: kenhdulich.org

Nơi hội tụ nhiều giá trị di sản văn hóa biển, đảo



Quảng Ngãi có chiều dài bờ biển 130km và một huyện đảo, có nhiều cửa biển như Sa Cần, Sa Kỳ, Cỗ Lũy, Mỹ Á, Sa Huỳnh,  vũng nước sâu Dung Quất,… là những điều kiện tự nhiên và tiềm năng, để phát triển kinh tế biển. Trong tiến trình khai phá và xây dựng vùng đất này, từ xa xưa người dân Quảng Ngãi đã có nhiều kinh nghiệm trong việc khai thác các nguồn lợi từ biển.



Đặc biệt, trong lịch sử bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển, nhiều thế kỷ trước, nhất là dưới thời các chúa Nguyễn và tiếp đó là các vua nhà Nguyễn, Quảng Ngãi là nơi các triều đại phong kiến Việt Nam chọn thành lập các đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải, để thực thi chủ quyền quốc gia, làm nhiệm vụ tuần phòng trên biển, đo đạc hải trình, cắm mốc và dựng bia khẳng định chủ quyền của đất nước đối với các quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa. Mặt khác, từ thời xa xưa, vùng biển Quảng Ngãi còn là điểm cập bến, giao thương buôn bán với các nước trong khu vực, minh chứng là những di sản văn hóa khảo cổ học dưới nước được tìm thấy, phát hiện và trục vớt trong suốt thời gian qua.
 

Hát bả trạo - nét văn hóa truyền thống cư dân vùng biển Quảng Ngãi. Ảnh: baoquangngai.vn

Vùng biển, đảo Quảng Ngãi còn là “mảnh đất vàng” về di sản. Toàn tỉnh có 66 di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh; trong đó có 8 di tích cấp quốc gia, 26 di tích cấp tỉnh, 32 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ. Riêng tại đảo Lý Sơn, với diện tích chưa đầy 10km2 nhưng có đến 50 di tích lịch sử, văn hóa. Đặc biệt, tại hòn đảo tiền tiêu này có cả một dấu tích đặc sắc không chỉ trong nước mà còn của cả thế giới, do núi lửa phun trào để lại và hệ thống di tích liên quan đến đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải...



Bên cạnh đó, nhân dân miền biển và hải đảo trong quá trình lao động sản xuất, đánh bắt hải sản cũng đã sáng tạo ra những giá trị văn hóa tinh thần mang bản sắc đặc trưng văn hóa Quảng Ngãi như: hô bài chòi, hát bả trạo, hát sắc bùa, hát hò, hát hố; các lễ hội như: Hội đua thuyền, lễ hội ra quân đánh bắt hải sản đầu năm... cho thấy đời sống văn hóa tinh thần vô cùng phong phú của cư dân vùng ven biển Quảng Ngãi.
 

Lễ hội đua thuyền huyện đảo Lý Sơn. Ảnh: Zing.vn

Đặc biệt, Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa là một sự sáng tạo đặc biệt của người Lý Sơn... Đây là lễ hội tiêu biểu trong cả nước, là tục lệ tồn tại nhiều thế kỷ qua nhằm tôn vinh, tri ân những hùng binh Hoàng Sa, Trường Sa, đã song hành với lịch sử bảo vệ chủ quyền biển đảo. Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2013.



Theo các nhà nghiên cứu, Quảng Ngãi là nơi bảo lưu tương đối nguyên vẹn tục thờ cúng cá Ông, với những giá trị của một tục thờ cúng đặc trưng của vùng biển. Lăng vạn cá Ông là nơi gởi gắm niềm tin của ngư dân mỗi khi đi biển, nơi lưu giữ một công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo mà không phải nơi nào cũng có được.
 

Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. Ảnh: baoquangngai.vn

Tiến sĩ khảo cổ học Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi đã nhận định: “Giá trị di sản văn hóa biển, đảo ở Quảng Ngãi có nét đặc biệt so với các địa phương khác ở miền Trung, đó là có tính liên tục, không bị đứt đoạn, từ người Sa Huỳnh chinh phục biển đến người Chăm, người Việt. Nghề nghiệp đã hình thành nền văn hóa biển. Cũng từ đó mà người Quảng Ngãi có rất nhiều kinh nghiệm trong việc vươn khơi bám biển để khai thác thủy sản và lưu giữ những nét văn hóa truyền thống rất đặc biệt”.



Theo tiến sĩ Đặng Hoàng Lan (Khoa Du lịch, Trường Đại học Văn hóa TP.Hồ Chí Minh) thì với hệ thống nền văn hóa cổ xưa chạy dọc chiều dài ven biển Quảng Ngãi, như văn hóa Sa Huỳnh, Chăm Pa, văn hóa Việt cổ, cùng với hệ thống di tích văn hóa tâm linh ven biển, đảo khá phong phú và kho tàng truyền thuyết, chuyện kể, dân ca, lễ hội và thắng cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp... nếu biết kết hợp đầu tư bảo tồn và phát triển du lịch, Quảng Ngãi sẽ là điểm đến không chỉ của khách du lịch mà còn là điểm dừng chân của giới nghiên cứu văn hóa, địa chất, địa mạo trong và ngoài nước...



Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa biển, đảo



Liên hoan văn hóa biển, đảo Quảng Ngãi - năm 2017 diễn ra từ ngày 30/8 - 5/9, tại TP.Quảng Ngãi, huyện đảo Lý Sơn và các huyện ven biển trong tỉnh với nhiều hoạt động phong phú, đa dạng như: Hội thảo phát triển du lịch Lý Sơn; Lễ đón nhận bằng di tích cấp tỉnh tại huyện Lý Sơn; các hoạt động trưng bày, triển lãm hình ảnh, hiện vật di sản văn hóa, đất nước, con người Quảng Ngãi tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh; trưng bày di sản địa chất núi lửa biển – nơi chúng ta đang tiến hành các bước, để lập hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận Lý Sơn và vùng phụ cận là Công viên địa chất toàn cầu. Liên hoan còn tổ chức Giải bóng chuyền nữ bãi biển ở bãi biển Mỹ Khê và các chương trình nghệ thuật do các Đoàn nghệ thuật Quảng Ngãi, Kon Tum, Đắk Nông, Quảng Nam thực hiện tại các huyện ven biển trong tỉnh.
 

Chương trình nghệ thuật đêm khai mạc.

Tất cả các hoạt động trên tạo không gian cho nhân dân và du khách cảm nhận những giá trị văn hóa, tinh thần của di sản văn hóa biển, đảo miền Trung nói chung, tỉnh Quảng Ngãi nói riêng. Thông qua các hoạt động này, nhằm góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân về tầm quan trọng của biển, đảo đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và của Quảng Ngãi, nhất là phát triển du lịch, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ chủ quyền biển, đảo góp phần bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; tăng cường công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của cư dân ven biển; nhận diện bước đầu về di sản địa chất, di sản văn hóa đặc trưng tại vùng biển, đảo Quảng Ngãi; quảng bá hình ảnh quê hương, con người Quảng Ngãi, để từ đó có cùng một ý chí xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và phát triển vùng biển, đảo giàu, mạnh.
 

Triển lãm ảnh “Biển, đảo và con người Quảng Ngãi. Ảnh: kinhtenongthon.com.vn

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi Đặng Ngọc Dũng cho biết: Đây là lần đầu tiên và khác biệt với những lần trước, tỉnh trưng bày và chú trọng các hoạt động liên quan đến đảo Lý Sơn và vùng phụ cận, trong quá trình hoàn thiện hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Công viên địa chất toàn cầu. Những hoạt động này, nằm trong khuôn khổ của UNESCO về Công viên địa chất toàn cầu. Hiện, tỉnh có khá phong phú những di vật, di chỉ của Công viên địa chất toàn cầu.



Kết quả nghiên cứu của các chuyên gia cho thấy, đảo Lý Sơn, Bình Châu và vùng phụ cận hội đủ các điều kiện để được công nhận công viên địa chất toàn cầu. Di sản địa chất ở đây được hình thành do hoạt động phun trào núi lửa nhiều giai đoạn kế tiếp nhau từ 9 -10 triệu năm đến trên dưới 3.000 năm. Đặc biệt, Lý Sơn có nhiều di sản văn hóa độc đáo, thắng cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, trên đảo có ít nhất 5 ngọn núi lửa được phát hiện...



Phó Chủ tịch mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu, giáo sư Nakada (Nhật Bản), nhận định: “Các tiêu chí về di sản địa chất ở huyện đảo Lý Sơn và Bình Châu rất đa dạng về loại hình, đặc biệt hiếm có. Những di sản, môi trường, cảnh quan, hệ sinh thái là nguồn tài nguyên vô tận của ngành du lịch tỉnh Quảng Ngãi. Đây là điểm mạnh khác biệt so với các khu di sản trên đất nước Việt Nam và của thế giới”.



Tỉnh Quảng Ngãi đang phấn đấu hoàn thiện đề án, để đến tháng 7/2018 sẽ trình hồ sơ và chậm nhất đến năm 2020 được UNESCO công nhận công viên địa chất toàn cầu ở Lý Sơn, Bình Châu và vùng phụ cận. Đây là cơ hội để Quảng Ngãi bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, di sản thiên nhiên một cách tốt nhất.
 

Đảo Lý Sơn, một điểm nhấn về văn hóa, du lịch biển, đảo của Quảng Ngãi.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa biển, đảo gắn liền với mục tiêu thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội đã được Tỉnh ủy nhấn mạnh tại Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2015-2020. Tỉnh ủy đã ban hành Nghị quyết chuyên đề về xây dựng văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển; Nghị quyết về phát triển du lịch-dịch vụ trên địa bàn tỉnh đến năm 2020.



Theo đó, một trong những nhiệm vụ chủ yếu Tỉnh ủy đề ra là bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa và các loại hình nghệ thuật, lễ hội truyền thống đặc trưng của cư dân vùng ven biển, hải đảo. Phấn đấu đến năm 2020, du lịch-dịch vụ trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh, một trong những nhiệm vụ chủ yếu là tập trung phát triển du lịch sinh thái biển, đảo, du lịch khám phá, trải nghiệm, tìm hiểu văn hóa-lịch sử  vùng biển, đảo của tỉnh. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản địa chất, di sản văn hóa trên địa bàn huyện Lý Sơn và vùng phụ cận; hoàn thiện hồ sơ và các thủ tục đề nghị UNESCO công nhận khu vực Lý Sơn, Bình Châu và vùng phụ cận là công viên địa chất toàn cầu...



Điều này cho thấy, lối đi đã được vạch đường. Tin rằng, với tiềm năng, lợi thế vốn có, cùng với sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị và cộng đồng dân cư ven biển, di sản văn hóa biển, đảo ở Quảng Ngãi sẽ là “con gà đẻ trứng vàng”, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh.



Lan Phạm (t/h)