(Toquoc)- Chưa đầy trăm năm, nhưng những di tích gắn với cuộc khởi nghĩa của Đề Thám đã không còn nguyên vẹn.
(Toquoc)- Chưa đầy trăm năm, nhưng những di tích gắn với cuộc khởi nghĩa nông dân của Hoàng Hoa Thám đã không còn nguyên vẹn.
Xót lòng phế tích
Khu di tích Yên Thế cách thị xã Bắc Giang khoảng 30 cây số. Cách đây trăm năm, những người nông dân các dân tộc Yên Thế, chỉ có gậy gộc, giáo mác cũng đã khiến quân xâm lược Pháp mất ăn mất ngủ. Phong trào Yên Thế được biết đến là một phong trào yêu nước tiêu biểu nhất cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Ròng rã gần 30 năm (từ 1884-1913), nghĩa quân của Đề Thám đã chiến đấu gan dạ và ngang ngửa với kẻ thù xâm lược. Những dấu tích, địa điểm lịch sử về phong trào khởi nghĩa Yên Thế vẫn còn lưu giữ trên quê hương Bắc Giang rất đậm nét. Những di tích này đã tạo thành một hệ thống di tích bao gồm những làng mạc, đồn lũy liên hoàn, những đình, đền,chùa miếu…với 42 điểm nằm xen kẽ giữa bốn huyện: Yên Thế, Việt Yên, Tân Yên, Yên Dũng.
Trong 42 di tích gắn với phong trào khởi nghĩa Yên Thế, hiện đã có 15 di tích được xếp hạng Di tích Quốc gia và 16 di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Tuy nhiên, trải hơn 100 năm tồn tại, với sự biến thiên của lịch sử, sự tàn phải của chiến tranh, của khí hậu khắc nghiệt và sự đô thị hóa, các di tích này đang dần bị thu hẹp, mai một và xuống cấp. Thậm chí, nhiều di tích đã biến mất hoàn toàn.
Nhiều di tích gắn với phong trào yêu nước Yên Thế đang cần phục hồi
Khu lưu niệm danh nhân Hoàng Hoa Thám tại làng Trũng (xã Ngọc Châu, huyện Tân Yên) vốn là nơi gắn với thời kỳ niên thiếu của thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám. Đây cũng là nơi tương truyền, Đề Thám đã an nghỉ. Tại khu lưu niệm có lăng mộ thân tộc của cụ Hoàng và là khu di tích được xếp hạng cấp tỉnh từ năm 2003. Tại đây còn có ngôi đền thờ Hoàng Hoa Thám được nhân dân đóng góp xây dựng từ năm 2005 và một ngôi chùa nhỏ, hơn trăm năm tuổi, đã xuống cấp do mối mọt (lần trùng tu gần nhất cũng đã ngót 20 năm). Lạ là ở khu di tích này không có lối đi. Mùa này, du khách phải đạp lên những đám cỏ may đang mùa ra hoa để vào thăm quan.
Đồn Hố Chuối vốn là nơi Đề Thám đóng giữ khi giao chiến với địch, nay chỉ còn là bãi đất phẳng. Ông Ngô Văn Trụ- Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Bắc Giang cho biết: “Đồn Hố Chuối hình chữ nhật, rộng đến 1 ha, xưa nằm trong núi rừng rậm rạp, có lũng nước nhỏ chạy bao quanh. Thành được xây theo kiểu vô băng. Từ năm 1970-1975 các bờ lũy vẫn còn khá rõ, tuy nhiên, từ năm 1980, người dân ra khu vực này canh tác và san lấp thành đi rất nhiều”.
Cùng với đồn Hố Chuối, các đồn khác như đồn Hom, đồn Khám Nghè, đồn Am Đông… cũng đã bị san phẳng và hiện trở thành nơi canh tác, trồng hoa màu của người dân trong vùng.
Một trong những di tích quan trọng và nằm giáp nhau trong chuỗi các di tích liên quan đến phong trào yêu nước của nghĩa quân Yên Thế là Đồn Phồn Xương và Đền Thề. Theo Sở VH, TT&DL Bắc Giang: “Đồn Phồn Xương là nơi đóng quân thời kỳ hoà hoãn thứ 2 với giặc Pháp. Đồn nằm trên một ngọn đồi, xung quanh là những cánh rừng rậm rạp. Từ sau năm 1901, Đề Thám cho đắp đồn với 2 lần tường luỹ, có mũ tường, lỗ châu mai”. Trong đồn có một số công trình kiến trúc cư trú, chuồng trại, kho đồn…nhưng đã bị hoang phế. Cây cối mọc tự nhiên kín bên trong đồn. Năm 1984, Nhà nước đã đầu tư kinh phí cho Bắc Giang đắp lại tường luỹ theo bản vẽ chi tiết của Pháp để lại song hiện nay cũng đã bị bào mòn nhiều, một số chỗ còn sạt lở.
Phục hồi cho xứng tầm di tích
Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân trong dịp làm việc với Bắc Giang gần đây đã khẳng định, hệ thống di tích gắn liền với cuộc khởi nghĩa Yên Thế của nghĩa quân Đề Thám là di tích lịch sử quan trọng. Nơi này đã nuôi dưỡng cuộc khởi nghĩa lớn nhất, bền bỉ nhất, tiêu biểu cho sức chiến đấu và tinh thần bất khuất của nhân dân Bắc Giang nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.
Bộ trưởng Bộ VH, TT&DL Hoàng Tuấn Anh cũng từng đề nghị Bắc Giang kiểm kê, lập hồ sơ bảo tồn và phát huy giá trị quý báu của khu di tích này.
Có thể khôi phục được nguyên vẹn di tích Yên Thế nhờ những bản vẽ từ thời Pháp
Điều đáng mừng là hầu hết các đồn, lũy trong chuỗi di tích đều có bản đồ vẽ lại từ thời Pháp, vì thế, việc phục hồi nguyên bản không khó. Ông Ngô Văn Trụ cho biết: “Có thể phục chế lại những hiện vật sử dụng trong cuộc kháng chiến chống Pháp của nghĩa quân như súng, mã tấu, gươm, giáo… di tích đồn, ao, chùa, thành lũy, trạm gác…
Những người dân sống trong vùng đều bày tỏ niềm mong muốn các di tích gắn với phong trào khởi nghĩa Yên Thế được khôi phục và phát huy giá trị. Cụ Bùi Phú Hường- sinh năm 1933, ở thị trấn Cầu Gồ- Yên Thế (vốn là chồng của cháu ngoại ông Đội Cần- một trong các tướng lĩnh của Đề Thám) bày tỏ: “Chúng tôi mong sao những di tích gắn với cuộc chiến chống Pháp của Đề Thám được tôn tạo và phát huy giá trị. Chưa kể đến giá trị vật chất như thu hút được du khách đến với Yên Thế sẽ ngày một nhiều hơn thì giá trị giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần bất khuất trước ngoại xâm cho thế hệ trẻ trên quê hương chúng tôi là vô cùng cần thiết”.
Cụ Giáp Văn Quế- 88 tuổi- ở thôn Thế Lập- nơi có di tích quốc gia Đinh Hả cho biết: “Đình Hả có từ thời Lê- Nguyễn thế kỷ 17, là nơi gắn với chiến công của Đề Nắm- người bị thực dân Pháp giết hại. Đền cũng bị thực dân tàn phá. Cảm kích trước khí phách anh hùng của Đề Nắm, Đề Thám đã cho xây dựng lại đền Hả và người dân đã đưa bài vị Đề Nắm vào thờ trong đền như một vị thành hoàng làng”. Đền Hả nằm trên ngọn đồi giữa rừng lim xanh ngắt nhưng đường đi vẫn là đường đất. Cả một khoảng sân đền rộng lớn cũng chỉ để cỏ mọc đầy, đủ thấy các di tích vẫn chưa được quan tâm đúng mức.
Cụ Quế cho hay, cách đây hai năm, nhà nước và tỉnh đã đầu tư hơn 200 triệu để thay những cột, kèo bị mối mọt. Nhân dân cũng đóng góp thêm một phần để bảo dưỡng đền nhưng chưa xuể. Chúng tôi mong muốn có một bức tường xây lên để ngăn trâu, bò, ngựa và tận sân đền ăn cỏ, mong sao có con đường lát gạch, hay bê tông, rải nhựa gì đó để người dân quanh vùng đến với đền không vất vả”.
Được biết, Bộ VH, TT&DL đã đề nghị UBND tỉnh Bắc Giang, Sở VH, TT&DL Bắc Giang phối hợp với Cục Di sản Văn hóa lập hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ xếp hạng hệ thống di tích về cuộc khởi nghĩa Yên Thế trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt. Để thực hiện việc này, Bắc Giang còn nhiều việc phải làm và phải mất tới hàng năm. Hy vọng, sau khi được nâng cấp di tích trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt, khu di tích Yên Thế sẽ trở thành điểm du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần giáo dục thế hệ trẻ hôm nay tinh thần yêu nước, niềm tự hào về truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm bất khuất của cha ông.
Bài &ảnh: Hà An
