Độc đáo lễ hội Đập Trống của người Ma Coong

Người Ma Coong (còn gọi Măng Coong, Mong Kong, Mường Kong...) là một nhóm địa phương của dân tộc Bru - Vân Kiều ở Quảng Bình. Theo các nhà nghiên cứu lịch sử tộc người, người Ma Coong là những cư dân bản địa có đặc điểm giống với người Lào. Do vậy, đời sống văn hóa cũng có nhiều ảnh hưởng của văn hóa Lào về ngôn ngữ, kiến trúc, nhà ở, trang phục, tôn giáo...

Hiện nay, người Ma Coong là nhóm người có số lượng nhiều nhất trong dân tộc Bru - Vân Kiều ở Quảng Bình, với 545 hộ, 2.566 nhân khẩu^[1], cư trú chủ yếu tại 2 xã Tân Trạch và Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Lễ hội Đập Trống được tổ chức mỗi năm một lần vào dịp rằm tháng Giêng âm lịch (ngày 16, 17 tháng Giêng) và được xem là lễ hội quan trọng nhất của dân tộc Ma Coong. Trước ngày diễn ra lễ hội, người dân ai có gì góp đó, nhưng không thể không đóng góp gạo nếp để làng nấu rượu Hiêng (thứ rượu được nấu bằng nếp nương với men lá, có màu trắng như sữa, chỉ được dùng cúng và mời khách quý). Còn làng thì không thể thiếu gà, xôi làm lễ cúng.

Bộ phận chủ lễ thường có năm người, gồm những người đứng đầu năm dòng họ trong vùng. Đó là những dòng họ có công khai phá ra vùng đất mà dân tộc Ma Coong đang sinh sống hiện nay. Họ được quyền cha truyền con nối để làm chủ lễ hàng năm. Với ý nghĩa đó, lễ hội Đập Trống của người Ma Coong thể hiện rõ tính cố kết cộng đồng và những giá trị lịch sử, văn hóa độc đáo, mang đậm bản sắc riêng của dân tộc Ma Coong.

Theo truyền thuyết, ngày xưa vùng đất của người Ma Coong đang ở xuất hiện một con khỉ ác màu vàng. Hàng đêm, nó thường vào rẫy của bà con dân bản ăn ngô, phá lúa và cây trái. Từ khi khỉ ác xuất hiện, người Ma Coong liên tục mất mùa đói kém, đau ốm triền miền. Họ đã dùng nhiều cách đuổi khỉ ác nhưng không thành. Đêm trước ngày rằm tháng Giêng, vị già bản nằm mơ thấy Giàng (thần trời) hiện về mách bảo, muốn đuổi khỉ thì phải làm một chiếc trống tiếng thật vọng mang ra đánh vào đêm trăng sáng nhất, khi khỉ ác về phá mùa màng. Ngày hôm sau, đàn ông người Ma Coong khẩn trương hoàn thành ngay một chiếc trống đẹp, âm thanh to ấm, vang xa tận sâu trong lòng đại ngàn Trường Sơn. Chờ khỉ đến đúng vào thời điểm trăng sáng nhất đêm rằm 16, thanh niên mang trống ra thay nhau đánh, khỉ ác hoảng sợ bởi tiếng trống nên trốn khỏi vùng đất này và không quay trở lại. Để tưởng nhớ vị già bản, tiên tổ người Ma Coong và đền đáp công ơn của Giàng, những của ngon vật lạ trên vùng đất của dân tộc Ma Coong được lựa chọn, bày biện làm lễ cúng tế linh đình.

Lễ hội Đập Trống được tổ chức vào tháng Giêng âm lịch hàng năm, khi bà con vừa thu họach mùa màng xong và chuẩn bị bước vào một vụ mùa mới để cầu trời, đất cho mưa thuận, gió hòa, nương rẫy tốt tươi, dân chúng ấm no, khỏe mạnh... Bởi theo người Ma Coong quan niệm, vào ngày này, các linh hồn vạn vật được tự do, không phải chịu sự quản lý của bất cứ một đấng tối cao nào. Vì vậy, con người và đất trời có sự giao cảm, hòa nhịp cùng điệu trống và những vũ khúc múa mừng lúa mới trong đêm lễ hội. Đây thật sự là ngày hội của cộng đồng dân tộc Ma Coong nói riêng và cộng đồng các dân tộc Bru, Arem, Vân Kiều... ở miền Tây Bố Trạch, Quảng Bình nói chung.

Lễ hội Đập Trống thường được tiến hành ở giữa sân bản. Trên khoảnh sân rộng nhất của bản, dưới tán của cây cổ thụ, người làng dựng một dãy nhà tranh nhỏ. Trong căn nhà chính làm nơi hành lễ treo trang trọng chiếc trống. Đến đêm, công việc chuẩn bị đã xong, mọi người cùng chờ trăng lên. Khi trăng nhú lên trên rặng núi sau lưng bản, đồ vật cúng được mang ra sắp đặt. Mâm cỗ cúng Giàng gồm có rượu Hiêng, thịt gà nấu với chồi cây mây non, cá, xôi, ngọn cây mây, khúc thân cây đoác, một ít lúa gạo… Mỗi bản có một mâm và trong lễ cúng phải có 18 mâm cỗ như thế. Trách nhiệm làm mâm cỗ thuộc về người nhà của các già bản.

Trống của người Ma Coong không giống như trống của người dưới xuôi. Tang trống được làm từ cây Chi Cúp - một loại cây thuốc rỗng, sống hàng mấy chục năm trong rừng sâu và có thể dùng hết năm này sang năm khác. Mặt trống được bịt bởi da một con trâu to khỏe. Trống trong lễ hội được chằng bằng sợi dây mây rừng xâu chéo với nhau, rồi lấy những nêm tre nêm chặt lại, kéo cho mặt trống có hình thù kỳ quặc như "quả cầu gai".

Theo luật tục người Ma Coong, sau khi tiến hành xong phần lễ tế với những quy định khắt khe là đến phần hội Đập Trống tưng bừng, náo nhiệt. Dưới ánh trăng, từng tốp người thay nhau Đập Trống, nhảy múa, uống rượu bên ánh lửa bập bùng. Không chỉ người Ma Coong mà người dân ở khắp nơi cũng đến đây cùng chung vui trong ngày hội, đến khi trống bị đập vỡ, thể hiện sức mạnh đoàn kết dân tộc, chung sức chung lòng bảo vệ dân làng, thì khung cảnh náo nhiệt tạm lắng xuống. Lúc này, các đôi trai gái lâu nay đã thầm để ý nhau được phép dắt nhau ra suối, vào rừng cùng tâm sự. Nhưng họ phải trở về nhà trước khi gà gáy sáng để quay trở lại với cuộc sống thường nhật của mình và hẹn gặp lại vào lễ hội năm sau^.

Trải qua thời gian và và sự biến đổi, lễ hội Đập Trống của người Ma Coong vẫn còn nguyên những giá trị lịch sử, văn hóa không thể phai mờ, mà ẩn sâu bên trong là tín ngưỡng phồn thực, mang đậm dấu ấn sinh họat văn hóa cộng đồng nhằm cầu mong sự hài hoà âm dương trong cuộc sống. Với ý nghĩa đó, lẽ hộ Đập Trống của người Ma Coong đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối (năm 2019).