Dự thảo báo cáo nghiên cứu khả thi Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa: Địa phương tự chủ, chủ động thực hiện và chịu trách nhiệm

Dự Hội thảo tại đầu cầu trụ sở Bộ VHTTDL có đại diện các Bộ, ngành, Văn phòng Chính phủ, Tổng LĐLĐVN, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các cơ quan Trung ương, lãnh đạo Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam, một số Hội chuyên ngành; lãnh đạo các Cục, Vụ, đơn vị thuộc Bộ VHTTDL; các chuyên gia, nhà khoa học...

Dự Hội thảo tại các điểm cầu có các Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; lãnh đạo các Sở VHTTDL, Sở VHTT, các Sở, ban ngành liên quan…

Gấp rút hoàn thiện báo cáo khả thi

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng cho biết, sau 2 kỳ họp, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 – 2035 (Chương trình) đã được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư; thể hiện tại Nghị quyết số 162/2024/QH15 của Quốc hội.

Nghị quyết đã đặt dấu mốc quan trọng sau quá trình Quốc hội cân nhắc, xem xét để phê chuẩn một đề xuất đầy trách nhiệm của ngành VHTTDL, với mong muốn văn hóa phát triển mạnh mẽ, trở thành một trong những trụ cột quan trọng theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng: Văn hóa trở thành động lực trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước một cách bền vững. Việc Chương trình được phê duyệt chủ trương đầu tư còn thể hiện sự quan tâm, thể chế hóa kịp thời quan điểm của Đảng về phát triển văn hóa.

Bộ trưởng nêu rõ, Chương trình được thông qua là cả một quá trình dày công nghiên cứu, vận động để có sự đồng thuận trong bối cảnh đất nước còn cần nhiều nguồn lực để đầu tư cho nhiều lĩnh vực khác nhau. Tháo gỡ những vướng mắc, cơ quan chủ trì đã kiên trì vận động, thuyết phục và bằng cả cứ liệu khoa học để chứng minh.

Sau khi Nghị quyết của Quốc hội được ban hành, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng bàn về kế hoạch kinh tế - xã hội năm 2025 đã kết luận cần triển khai ngay Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 – 2035. Tổng mức đầu tư cho Chương trình là hơn 122 nghìn tỉ đồng.

Sau kết luận này, Chính phủ đã đưa vào trong Nghị quyết công tác năm, giao Bộ VHTTDL chủ trì, phối hợp với các cơ quan, ban ngành, địa phương tập trung hoàn thiện, trình Thủ tướng báo cáo nghiên cứu khả thi để triển khai trên phạm vi toàn quốc.

Bộ trưởng nhấn mạnh, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 – 2035 là chương trình đầu tư công nên đòi hỏi tính thực tiễn. Vấn đề lý luận đã được thể hiện trong quan điểm, mục tiêu và trình Quốc hội ngay từ đầu. Do đó, báo cáo khả thi cũng phải theo đúng quy chuẩn của Luật Đầu tư công.

"Vấn đề đầu tư công ở đây khá toàn diện, gồm 2 nguồn vốn là nguồn vốn đầu tư và nguồn vốn sự nghiệp. Qua đó, đảm bảo được yếu tố trong phát triển văn hóa phải tập trung chăm lo cho con người; đảm bảo việc thụ hưởng những lợi ích từ đầu tư công này phải cho con người, vì con người. Các nhóm đối tượng thụ hưởng được phân ra làm 2 nhóm là lao động nghệ thuật, khoa học để tập trung thực hiện công việc và đối tượng thứ hai chính là nhân dân", Bộ trưởng nêu rõ.

Theo Bộ trưởng, xây dựng báo cáo nghiên cứu khả thi là công việc cần phải hoàn thiện gấp rút; bám sát quy định liên quan đến đầu tư công, đồng thời phải có cái nhìn tổng quát về phát triển văn hóa trong thời gian qua, những việc đã đạt được, những khó khăn, mục tiêu hướng đến… Để làm được điều này, cần có tiêu chí để đánh giá, quy định các nguyên tắc, định mức để phân bổ nguồn lực.

Để Hội thảo thu được nhiều kết quả, Bộ trưởng đề nghị các đại biểu tập trung đóng góp ý kiến hoàn thiện nghiên cứu báo cáo khả thi, tập trung vào yếu tố thực tiễn để khi Chương trình đi vào cuộc sống sẽ phát huy hiệu quả, có sự khác biệt, khắc phục những bất cập so với ba Chương trình trước đây.

Quan điểm được nêu rõ là phân cấp, địa phương biết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Trong 10 dự án thành phần, các địa phương cần đưa ra những đề xuất; trách nhiệm của mình. Bộ trưởng mong muốn lắng nghe những đề xuất về chủ trương, chính sách mang tính đặc thù.

Một vấn đề khác cũng được nêu rõ là tiêu chí xây dựng định mức để trên cơ sở đó, Bộ VHTTDL với tư cách là cơ quan chủ trì, phối hợp với các Bộ sớm trình Chính phủ bảng liệt kê danh mục, số liệu để các địa phương có căn cứ triển khai thực hiện. Bộ VHTTDL giữ vai trò tham mưu, báo cáo với cấp có thẩm quyền để phân bổ nguồn lực. Đồng thời, Bộ cũng sẽ giữ vai trò kiểm tra việc tổ chức thực hiện.

Bộ trưởng cũng kỳ vọng, các địa phương sẽ vào cuộc tích cực để triển khai, phối hợp trong tháo gỡ điểm nghẽn, thực hiện hiệu quả nhiệm vụ lớn, quan trọng mà Đảng, Nhà nước giao phó.

Tại Hội thảo, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch, Tài chính Lê Hồng Phong đã trình bày báo cáo Tóm tắt nội dung Nghị quyết 162/2024/QH15 của Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư và các vấn đề cần triển khai trong Báo cáo nghiên cứu khả thi Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035.

Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035 nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ và toàn diện trong phát triển văn hóa và xây dựng, hoàn thiện nhân cách, chuẩn mực đạo đức, bản sắc, bản lĩnh, hệ giá trị con người, gia đình Việt Nam. Nâng cao đời sống tinh thần, khả năng tiếp cận, thụ hưởng văn hóa, nhu cầu tập luyện, giải trí của nhân dân, thu hẹp sự chênh lệch trong thụ hưởng văn hóa giữa các vùng, miền, các tầng lớp dân cư, giới tính, từ đó nâng cao năng suất lao động, hiệu quả công việc.

Huy động sự tham gia của tổ chức, cá nhân và cộng đồng trong việc quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc. Huy động nguồn lực, tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, chất lượng, hiệu quả cho phát triển văn hóa, đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa trở thành bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân.

Xây dựng nguồn nhân lực văn hóa, nghệ thuật chuyên nghiệp, chất lượng cao, có bản lĩnh chính trị phục vụ nhu cầu trong nước và hướng đến đáp ứng các thị trường nước ngoài. Phát huy tính dân tộc, tính khoa học, tính đại chúng của văn hóa thông qua đầu tư để bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc, xây dựng môi trường văn hóa cơ sở, trong đó Nhân dân là chủ thể sáng tạo, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đóng vai trò quan trọng.

Chú trọng hội nhập quốc tế và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam.

Chương trình có 18 mục tiêu cụ thể được đặt ra, trong đó 9 mục tiêu xác định đạt được từ nay đến năm 2030; đến năm 2035 đạt 9 nhóm mục tiêu cụ thể.

Cần quan tâm đầu tư cho nguồn nhân lực

Tại Hội thảo, nhiều ý kiến tham luận đồng thuận với nội dung dự thảo của Báo cáo nghiên cứu khả thi; đồng thời nêu những kiến nghị, đề xuất phù hợp với tình hình thực tiễn.

Giám đốc Sở VHTTDL Tuyên Quang Âu Thị Mai đề nghị, Bộ VHTTDL chủ trì xây dựng, ban hành kịp thời các văn bản hướng dẫn chung để các địa phương có căn cứ triển khai. Đồng thời, phân cấp tối đa cho địa phương thực hiện Chương trình.

Bày tỏ mong muốn Chương trình sớm đi vào thực tiễn, bà Mai cho rằng, trong bối cảnh hầu hết các địa phương hiện nay, việc phân bổ nguồn lực thực hiện phải có trọng tâm, trọng điểm, đảm bảo có tính khơi nguồn cho thực hiện các nhiệm vụ; tạo được sự vượt bậc trong phát triển văn hóa; thúc đẩy đổi mới trong sáng tạo văn học nghệ thuật. Đồng thời, sử dụng nguồn lực hiệu quả, phải có chính sách khuyến khích nguồn lực xã hội.

Phó Giám đốc Sở VHTT TP. Hồ Chí Minh Nguyễn Thị Thanh Thúy cho rằng, Báo cáo Nghiên cứu khả thi đã bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, toàn diện tổng thể; khẳng định việc thực hiện mục tiêu xây dựng văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng cho phát triển.

Về Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, gắn đầu tư cho công nghiệp văn hóa ở tầm chiến lược, lãnh đạo Sở VHTT TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh một số nội dung cụ thể: Xây dựng thương hiệu công nghiệp văn hóa; sự hỗ trợ, đầu tư của nhà nước và các thành phần kinh tế khác để thúc đẩy sự phát triển toàn diện của các ngành công nghiệp văn hóa cần đồng bộ với hệ thống cơ chế, chính sách; những vướng mắc trong thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công - tư, trong quản lý và sử dụng tài sản công cần được Báo cáo khả thi đánh giá kỹ lưỡng.

Bà Nguyễn Thị Thanh Thúy cũng đề cập hiện trạng thiếu hụt nhân lực chuyên nghiệp, chất lượng cao xứng tầm nhiệm vụ, bao gồm cả đội ngũ cán bộ quản lý cho tới cán bộ chuyên môn, đội ngũ văn nghệ sĩ đặt trong bối cảnh phát triển công nghiệp văn hóa.

Đồng quan điểm, PGS.TS Đào Duy Quát cho rằng, vấn đề cốt lõi là đào tạo con người và nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành.

Theo PGS.TS Đào Duy Quát, cần có một đội ngũ chuyên gia, nhà quản lý tài năng. Quản lý phát huy hiệu quả của các đơn vị, thiết chế văn hóa không chỉ cần có vỏ, có "phần cứng" mà cốt yếu chính là "phần mềm". "Để có đội ngũ này, không chỉ đưa ra những chỉ tiêu mà cần chú trọng quá trình đào tạo. Cần đưa đội ngũ sáng tạo, các văn nghệ sĩ đến với những "mũi nhọn" trong thực tiễn, để họ cảm nhận được thực tế chứ không chỉ "cưỡi ngựa xem hoa". Cùng với đó, phải đảm bảo tự do sáng tạo cho văn nghệ sĩ", PGS.TS Đào Duy Quát nêu.

Khẳng định Chương trình Mục tiêu quốc gia có tầm nhìn chiến lược, có ý nghĩa chấn hưng nền văn hóa trong giai đoạn mới với nhiều cơ hội và thách thức, PGS.TS Phạm Duy Đức lưu ý, đây là chương trình có nhiều chủ thể tham gia, cần huy động và phát huy đầy đủ vai trò của các chủ thể này. Cần chú trọng nghiên cứu, tháo gỡ "điểm nghẽn" như đầu tư, hợp tác công -tư; hợp tác quốc tế; bổ sung và nhấn mạnh thêm các chỉ số như đổi mới sáng tạo trong văn hóa, các dự án văn hóa gắn với phát triển bền vững…

Đặc biệt, PGS.TS Phạm Duy Đức nhấn mạnh, muốn đổi mới, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho văn hóa thì cần đầu tư để đổi mới chương trình giáo dục, đào tạo. Đây là vấn đề then chốt.

Đồng quan điểm về sự cần thiết đầu tư cho nguồn nhân lực để có đội ngũ nhân lực tài năng, chất lượng cao cho ngành VHTTDL, theo NSND Vương Duy Biên, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam thì việc Quốc hội thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa là bước tiến lớn, tạo đà cho sự phát triển của văn hóa trong tình hình mới.

NSND Vương Duy Biên cho rằng, hệ thống các trường phải chủ động trong phát hiện tài năng để đầu tư, cùng với đó là đầu tư cho các đoàn nghệ thuật, đầu tư sáng tác. Tuy nhiên, cũng cần xem xét cơ chế để đầu tư cho nghệ sĩ tài năng hoạt động độc lập, bởi những đóng góp của họ đều là đóng góp chung cho nền VHNT nước nhà dù họ không thuộc các Hội, ngành, hay biên chế Nhà nước.

Đẩy mạnh phân cấp, địa phương tự chủ và chịu trách nhiệm

Phát biểu kết luận Hội thảo, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, trong một thời gian ngắn, Bộ VHTTDL đã khẩn trương triển khai xây dựng Báo cáo Nghiên cứu khả thi và dự thảo các quyết định của Thủ tướng để trình Chính phủ xem xét trong tháng 5 tới. Để có cơ sở hoàn thiện báo cáo với chất lượng cao nhất, việc tổ chức Hội thảo có ý nghĩa quan trọng, qua đó tranh thủ ý kiến các nhà khoa học, đơn vị, địa phương thụ hưởng, những người trực tiếp thực hiện.

Bộ trưởng cho biết, Hội thảo đã lắng nghe 12 ý kiến của các địa phương, các chuyên gia, Bộ VHTTDL sẽ tiếp thu để tiếp tục hoàn thiện báo cáo.

Điểm lại một số vấn đề, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng một lần nữa nhấn mạnh, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 bản chất là đầu tư công. Việc đầu tư công phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Luật Đầu tư và các quy định pháp luật khác.

Do đó, báo cáo nghiên cứu khả thi cũng phải dựa trên những quy định này, tránh sa vào những nội dung thuộc về quan điểm, đường lối từng trình cấp có thẩm quyền ngay từ đầu. Quá trình xây dựng, phát triển văn hóa luôn bám sát nguyên tắc Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân là chủ thể sáng tạo, đội ngũ văn nghệ sĩ giữ vai trò quan trọng.

Với 10 dự án thành phần, Bộ trưởng nhấn mạnh các dự án đều hướng tới xây dựng xã hội văn minh, con người văn hóa. "Không phải chỉ ngần đó tiền chúng ta có thể xây dựng một xã hội văn minh. Nhưng đó là nguồn lực để chúng ta làm giàu bản sắc văn hóa, làm dày truyền thống văn hóa vùng miền. Đồng thời, phát huy được yếu tố tích cực và định hình môi trường văn hóa, để con người có cơ hội rèn luyện, đóng góp vào xây dựng xã hội văn minh", Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nêu.

Từ nhận thức đó, Bộ trưởng cho rằng 10 dự án thành phần vẫn cần có sự nghiên cứu, điều chỉnh cho phù hợp. Bộ Chính trị cũng đã có yêu cầu khi triển khai Chương trình phải có trọng tâm, trọng điểm và chọn ra được lĩnh vực, tính toán được khâu trọng yếu.

Trong xây dựng định mức, tiêu chí phân bổ nguồn lực, Bộ trưởng yêu cầu cơ quan soạn thảo chỉ xây dựng 1 văn bản nhưng phải bao gồm được 2 tiêu chí về phân bổ và đối ứng. Song hành với đó, trong lúc chờ Chính phủ ban hành văn bản phê duyệt, phải tranh thủ xây dựng văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình.

Bộ trưởng cũng khẳng định, bộ tiêu chí là "gốc" để tính toán sự phân bổ. Trong đó, điều quan trọng nhất là lấy đơn vị hành chính cấp xã hiện nay là địa bàn tính toán tiêu chí và phân bổ nguồn lực. Cơ sở tiêu chí cấp xã nhưng vẫn phải tuyệt đối tuân theo Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội các vùng. Trong các vùng đó, phải xác định đâu là địa bàn trọng điểm, đâu là nơi cần được ưu tiên để phát triển văn hóa, hình thành trục, điểm nhấn cho khu vực đó.

Cùng với đó, khi tính toán tiêu chí và phân bổ nguồn lực, phải dựa trên điều kiện của địa phương. Những địa phương khó khăn, là vùng "trũng" phát triển văn hóa thì phải có sự quan tâm đúng mức và có sự ưu tiên. Đối với những địa phương có nguồn lực cũng cần tính toán kỹ để phân bổ sao cho hợp lý. Trong đầu tư công, nguồn lực từ Nhà nước cần được hiểu chỉ mang vai trò dẫn dắt, bên cạnh đó phải huy động cả sức mạnh của những thành phần kinh tế khác.

Lấy ví dụ cụ thể trong xây dựng thiết chế văn hóa, Bộ trưởng cho biết, ở Thủ đô hay một số địa phương phát triển, trung tâm du lịch, Nhà nước không cần phải dồn nguồn lực đầu tư. Do đó, cần có sự tính toán kỹ trong phân bổ nguồn lực.

Đối với lĩnh vực di sản văn hóa, trên thực tế, những di tích, di sản thuộc loại hình di tích lịch sử cách mạng rất khó để xã hội hóa trong tu bổ, tôn tạo; trong khi các di tích thuần túy về văn hóa, tâm linh như đền, chùa… thì xã hội hóa rất nhiều. Đây là vấn đề mà nguồn lực đầu tư của Nhà nước phải nhìn nhận, xử lý để góp phần giáo dục truyền thống cách mạng, giữ gìn giá trị di sản cho con cháu mai sau.

Trong giai đoạn 5 năm, trên cơ sở thảo luận lần này, Bộ trưởng đề nghị trong 10 thành phần, phải chọn ra 6 thành phần có tính chất cấp bách để ưu tiên thực hiện. Trong đó, tập trung vào lĩnh vực bảo tồn di tích- di sản; công nghiệp văn hóa; phát triển hệ thống thiết chế văn hóa để hình thành môi trường văn hóa. Cùng với đó, tập trung vào hợp tác quốc tế, hình thành những trung tâm hợp tác quốc tế ở nước ngoài- "địa chỉ đỏ" của kiều bào ta ở nước ngoài, là nơi để Việt Nam quảng bá văn hóa.

Bộ trưởng cũng lưu ý phải có kế hoạch trong đào tạo cũng như tạo ra một số tác phẩm văn học nghệ thuật tiêu biểu; tập trung cho các chương trình đào tạo để phát hiện tài năng; hướng đến có những cơ sở đào tạo đạt chuẩn quốc tế…

Bộ trưởng nêu rõ, trên cơ sở các nội dung tại Hội thảo, các địa phương sẽ bám sát và lên danh mục đầu tư, trong đó xác định trọng tâm trọng điểm, có sự ưu tiên cho các nội dung cấp bách và đề ra lộ trình thực hiện cụ thể với từng nội dung; theo sát các tiêu chí được ban hành.

Đồng thời, tính toán và có những báo cáo, kiến nghị với Chính phủ theo hướng giao cho địa phương tự chủ, chủ động thực hiện và chịu trách nhiệm.../.