Gặp nghệ nhân hơn 40 năm “giữ hồn” cho chiếc bánh Trung thu truyền thống
(Tổ Quốc) - Ông Trần Văn Bản (thôn Thượng Cung, xã Tiền Phong, huyện Thường Tín, Hà Nội) là một nghệ nhân hiếm hoi còn theo giữ nghề làm khuôn bánh trung thu truyền thống bằng gỗ, dù công việc vất vả, chỉ mang tính thời vụ.
Mỗi năm khi gần tới dịp Tết Trung thu, gia đình ông Trần Văn Bản, thôn Thượng Cung (xã Tiền Phong, Thường Tín, Hà Nội) lại tất bật cho công việc làm khuôn bánh Trung thu phục vụ người tiêu dùng.
Gia đình ông Bản đã có truyền thống làm khuôn bánh trung thu hơn 40 năm nay và cũng là một trong số ít những gia đình trong làng còn duy trì nghề tới thời điểm hiện tại.
Chia sẻ về công việc, ông Bản cho biết, khuôn bánh Trung thu trước đây được làm bằng gỗ thị nhưng hiện giờ loại gỗ này rất hiếm nên gia đình ông chuyển sang dùng gỗ xà cừ, loại gỗ này vừa dẻo, sánh lại bền, ít cong vênh sau một thời gian sử dụng.
Để làm ra một khuôn bánh Trung thu hoàn chỉnh, người thợ phải tốn rất nhiều thời gian, công sức và làm nhiều công đoạn như: Xẻ gỗ thành khuôn, xử lý độ ẩm, cắt phôi, bào nhẵn, kẻ mực, đục tạo hoa văn...
Xưa kia các cụ phải đẽo thành khuôn hoàn toàn thủ công, chỉ riêng việc làm phẳng phần bên trong của khuôn bánh cũng phải mất cả ngày, có khi còn bị hỏng. Nhưng hiện nay, nhờ sự giúp đỡ của máy móc nên công việc này chỉ mất một vài phút là xong. Do đó, tùy vào độ phức tạp của mẫu mà chỉ cần từ 1 – 3 tiếng đồng hồ là có thể hoàn thành một khuôn bánh.
Tuy nhiên ông Bản cho biết, công đoạn cầu kì, quan trọng nhất là đục tạo hoa văn, đường nét trang trí cho khuôn thì vẫn phải làm hoàn toàn thủ công. Công đoạn này đòi hỏi người thợ phải hết sức khéo léo, tỉ mỉ để làm sao cho hoa văn sắc sảo, khuôn dóc không bị bám bột bánh… bánh làm ra mới đẹp mắt.
Khuôn bánh nướng và bánh dẻo cũng không giống nhau. Khuôn bánh dẻo phải được làm sắc nét, khô nét thì lên khuôn mới đẹp. Khuôn bánh nướng cầu kì hơn, đường nét phải dầy, đều và mềm mại.
Để kiểm tra chất lượng của khuôn, người thợ sẽ dùng đất sét ốp vào khuôn như khi làm bánh thật để so sánh. Qua được bài kiểm tra này, chiếc khuôn trải qua công đoạn cuối cùng là dùng giấy nhám đánh mịn bề mặt.
Những năm trước, mỗi dịp gần Tết Trung thu gia đình ông Bản luôn bận rộn với những đơn đặt hàng của nhiều khách từ các tỉnh trong Nam ngoài Bắc và cả ở nước ngoài.
Bà Phạm Thị Tâm - vợ ông Bản đảm nhận khâu đánh mịn những chi tiết nhỏ khuôn bánh bằng giấy ráp công nghiệp. Nhiều chi tiết quá nhỏ, bà Tâm phải gấp gọn mảnh giấy ráp, cẩn thận nhẹ nhàng đẩy xuống và đánh tỉ mỉ các sản phẩm. Bà Tâm vừa làm vừa giải thích: "Hai loại khuôn bánh Trung thu gồm bánh nướng và bánh dẻo đều có cách đánh khác nhau. Đối với bánh nướng thì phải đánh đều nét, để khi nướng lớp vỏ bên ngoài bắt lửa đều không bị cháy hay vàng không đều".
Mỗi vụ Trung thu gia đình ông có thể xuất xưởng khoảng vài trăm chiếc khuôn. Có những năm ông bà cùng con cháu trong nhà phải làm xuyên đêm mới có thể kịp sản xuất để đáp ứng hết các đơn hàng đúng thời hạn.
Thế nhưng thời gian gần đây khuôn bánh gỗ dần bị khuôn nhựa thay thế nên số lượng sản xuất của gia đình ông Bản giảm đi đáng kể.
Tuy vậy, ông Bản vẫn luôn tâm huyết và duy trì nghề với mong muốn “giữ gìn, truyền lại cho thế hệ con cháu để những tinh hoa dân tộc không bao giờ mất đi”.
Giá trị của chiếc bánh Trung thu truyền thống không chỉ bởi nghệ nhân làm bánh, mà còn bởi đôi tay những người thợ đặc biệt như ông Bản, bà Tâm và gia đình - những người đã trổ vào khuôn bánh những nét tài hoa của mấy trăm năm làng nghề.
