Giao lưu Ký ức không phai- những câu chuyện ký ức một thời của cán bộ, học sinh miền Nam trên đất Bắc

Sự kiện ký kết Hiệp định Genève tháng 7/1954 sau 75 ngày đêm đàm phán và 31 phiên họp là một cột mốc không thể nào quên trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Với cột mốc ấy, thắng lợi giành được sau 9 năm hy sinh, gian khổ kể từ ngày toàn quốc kháng chiến 19/12/1946 là không hề nhỏ: Chiến sự trên toàn cõi Đông Dương được đình chỉ. Pháp rút quân khỏi lãnh thổ ba nước Việt Nam - Lào - Campuchia, quân tình nguyện Việt Nam rút khỏi Campuchia và Lào, Việt Nam ngừng bắn, tập kết, chuyển quân hai bên trong 300 ngày, lấy vĩ tuyến 17 làm ranh giới tạm thời cho giai đoạn hai bên thực hiện Hiệp định.

Trong tình hình quốc tế hết sức phức tạp, chịu sự chi phối của các nước lớn trong quá trình đàm phán, nhưng Việt Nam đã nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ, kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc dù chưa được ở mức cao hơn như mong muốn; kiên định về nguyên tắc, linh hoạt, mềm dẻo về sách lược, "dĩ bất biến, ứng vạn biến", tạo ra được không gian và thời gian để củng cố lực lượng nhằm giành thắng lợi từng bước trong cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ vì độc lập, tự do của Tổ quốc.

Bên cạnh thắng lợi đạt được từ Hiệp định Genève, có một thực tế lịch sử không thể phủ nhận là để thực hiện Hiệp định, việc chuyển quân tập kết cũng đã tạo ra một sự đứt gãy trong đời sống xã hội khi hàng ngàn người phải rời xa gia đình, xứ sở… trong thời gian thực hiện Hiệp định, dự tính 2 năm đã kéo dài thành 20 năm…

"Ký ức không phai" là một món quà giá trị dành cho các thế hệ, cuốn sách là một phần rất nhỏ của bức tranh nhiều màu sắc về những người miền Nam tập kết ra Bắc theo Hiệp định Genève. Họ là những cán bộ thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau khi đi tập kết như sĩ quan quân đội Trần Văn Danh (sau này là Thiếu tướng, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM, Anh hùng Lao động, Anh hùng Lực lượng vũ trang), nhà báo Lưu Quý Kỳ (sau này là Vụ trưởng Vụ Báo chí, Ban Tuyên huấn Trung ương), nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Bạch (sau này là đạo diễn sân khấu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin TP.HCM), bà Nguyễn Thị Xuân Phượng (nhà báo, bác sĩ, đạo diễn, nhà văn)…

Họ là những học sinh tuổi vị thành niên như Đinh Miên (sau này là kỹ sư điện, Anh hùng Lao động), như Phan Trọng Nghĩa (sau này tốt nghiệp Đại học Hàng hải ở Liên Xô), nhiều người tuổi đời tính chưa đủ 5 ngón tay, có người phải ẵm trên tay như Trần Đức Hạnh (sau này là Tiến sĩ Toán Kinh tế), thậm chí còn nằm trong bụng mẹ khi xuống tàu tập kết như Huỳnh Dũng Nhân (sau này là nhà báo, nhà văn, họa sĩ).

Cảm nhận của cán bộ, chiến sĩ, học sinh miền Nam về những ngày đầu tiên đặt chân lên miền Bắc được đồng bào miền Bắc đón tiếp thân tình, nồng hậu ra sao, ký ức về những năm tháng "ngày Bắc, đêm Nam", về sự phấn đấu không mệt mỏi trong học tập, làm việc để góp phần đẩy nhanh ngày nước nhà thống nhất, gia đình đoàn tụ. Những câu chuyện không thể gọi là vui của tuổi học trò trong cuộc sống xa quê hương, gia đình, vắng cha thiếu mẹ… Tất cả những cảnh huống vui, buồn, tự hào, ân hận đều đã được 29 tác giả gửi gắm trong 58 bài viết trong sách.

Điều đặc biệt trong cuốn sách, là chỉ trong chưa đầy 450 trang khổ vừa, người đọc có thể tiếp cận khá toàn diện với các tư liệu lịch sử vừa tóm gọn vừa chi tiết về Hiệp định Genève 1954 bao gồm cả những tình tiết lịch sử tế nhị hầu như chưa nhắc tới trong nhiều năm qua. Người đọc có thể biết về con đường trở thành một học sinh miền Nam rất thú vị của tác giả Vũ Phương Mai (tốt nghiệp Đại học ngành phim ảnh ở Ba Lan, con gái của nhà báo liệt sĩ Vũ Tùng - Chủ tịch Hội Nhà báo Giải Phóng, hậu duệ của nhà cách mạng Lương Văn Can - một trong những người sáng lập trường Đông Kinh Nghĩa Thục năm 1907).

Hay, số phận khá kỳ lạ của một cây đàn violon liên quan đến chặng đời của một cán bộ quân đội miền Nam tập kết và những học sinh miền Nam yêu âm nhạc cũng được kể trong tập sách này. Những ai luôn coi trọng tình nghĩa giữa người với người, giữa đồng bào miền Bắc và đồng bào miền Nam sẽ rơi nước mắt khi đọc các bài viết hết sức cảm động như "Chị Sinh ơi, về ăn cơm, bố mẹ đợi..." (Châu Nhật Sinh), "Cô giáo Lê Thúy Quyến - một người thân đặc biệt của học sinh miền Nam" (Nguyễn Thanh), "Học sinh miền Nam trong tôi" (Lê Tự Minh), "Những người bạn miền Nam ngày ấy" (Trần Ngọc Tư).

Nếu cần một trong nhiều minh chứng cho sự kế tục thành công sự nghiệp tử tế của mẹ cha để lại thì câu chuyện "Quỹ Học bổng Huỳnh Tấn Phát - những hạt mầm đã thành cây" trong cuốn sách có thể giúp bạn. Và, đặc biệt hơn nữa, nếu bạn muốn biết một người cha bộ đội có thể viết gì cho con gái trong những năm xa cách thì bạn hãy tìm đọc trong cuốn sách này, với những bức thư lần đầu được công bố của Đại tướng Lê Đức Anh gửi con gái Lê Xuân Hồng.

Chia sẻ tại buổi giao lưu, nhà văn Nguyễn Thị Xuân Phượng xúc động khi nhớ lại những kỷ niệm từ ngày còn trẻ và nhấn mạnh, dù đây là những kỷ niệm của một thời đã qua nhưng lại là những kỷ niệm không thể nào quên. Về câu chuyện 'Ký ức không phai' của mình, bà Xuân Phượng nhắc rằng, chính sự xuất hiện của các nhân vật- những cựu học sinh, những cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc ngày trước tại buổi giao lưu là sự đóng góp chân tình cho Ký ức không thể nào phai. "Lịch sử chiến tranh không chỉ là của những anh em miền Nam tập kết mà còn là của những con người vô danh- họ đã hy sinh tất cả để cống hiến cho hạnh phúc Nam - Bắc sum họp một nhà", nhà báo Xuân Phượng xúc động nói sau khi chia sẻ hồi ức khi là nhà báo tác nghiệp tại những địa điểm lịch sử.

Nói về quá trình xuất bản cuốn sách, nhà báo Nguyễn Thế Thanh cho biết, năm nào các cựu học sinh miền Nam cũng tập họp, gặp mặt để kỷ niệm vào ngày 20/7 và nhờ có Hiệp định này thì các cựu học sinh mới có thể gặp được nhau. 2024 là năm đặc biệt hơn bởi mọi người quyết định làm cuốn sách về những kỷ niệm này. Cái khó khi thực hiện cuốn sách là phải có những bài viết mới về chủ đề Hiệp định Genève, về tập kết thì mới có ý nghĩa, bà cũng cho biết, trong quá trình làm cũng không dễ dàng để tổ chức nội dung. Sau nhiều lần bổ sung, cuốn sách cũng được hoàn thiện và qua cuốn sách, các tác giả muốn truyền tải những câu chuyện lịch sử về Hiệp định Genève: vì sao có Hiệp định Genève, những câu chuyện để lại dấu ấn, mặc dù ít nhưng phải đủ sức nặng, những câu chuyện cảm động…

Đại diện các gia đình, cán bộ, cựu học sinh miền Nam trao tặng kỷ vật cho Giám đốc Bảo tàng Thành phố và Phó Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh- Chi nhánh TP.HCM

Tại buổi giao lưu, các cựu học sinh, cán bộ miền Nam tập kết cũng chia sẻ những câu chuyện xúc động, ôn lại kỷ niệm xưa, kể lại về ký ức một thời đã qua. Mỗi câu chuyện trong cuốn sách là một mảnh đời, là những câu chuyện thực sự ý nghĩa cho các thế hệ trẻ hôm nay, thêm hiểu về một giai đoạn không thể nào quên trong lịch sử.

Cũng trong buổi giao lưu sáng nay, để tiếp tục trao truyền những câu chuyện, những kỷ vật minh chứng cho các sự kiện lịch sử, trong đó có sự kiện chuyển quân tập kết, các giá trị đó cần tiếp tục được sưu tầm, lưu giữ như phương tiện để giáo dục cho thế hệ sau về lòng yêu nước, khát vọng hòa bình, nghĩa đồng bào, tình đoàn kết Bắc - Nam… đại diện các gia đình cũng đã trao tặng những kỷ vật quý của gia đình cho Bảo tàng TP.HCM, Bảo tàng Hồ Chí Minh- Chi nhánh TP.HCM.