Giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống trong đám cưới của người Pa Cô
(Tổ Quốc) - Đối với đồng bào dân tộc Pa Cô, lễ cưới hỏi là một nghi lễ hết sức quan trọng. Trong lễ cưới, nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống của người Pa Cô được thể hiện hết sức độc đáo. Một lần được chứng kiến tái hiện lễ cưới truyền thống của người Pa Cô tại huyện vùng cao A Lưới, Thừa Thiên Huế, nhiều du khách không khỏi trầm trồ.
Theo truyền thống người Pa Cô để lại, con trai hay con gái sau một thời gian tìm hiểu yêu đương và quyết định đi đến hôn nhân phải có trách nhiệm làm lễ báo cáo cho hai bên gia đình. Báo cáo tại nhà trai hay nhà gái trước tùy theo đôi trẻ lựa chọn. Sau đó, các lễ "Y py a đâ a, y a, ăm" (lễ báo cáo cho bố,mẹ) và "Pôôc xeeq" (lễ đám hỏi) là những nghi lễ quan trọng sẽ mang tính quyết định để đôi trẻ tiến tới hôn nhân, 2 bên gia đình kết tình thông gia.
Người Pa Cô tổ chức lễ cưới gồm có 2 bước là "Pôôc đooq" (đám cưới tại nhà trai) và "Pa liah, a leq kâr mai" (đám cưới nhà gái).
Sáng sớm, trước khi đưa con gái về nhà chồng, họ hàng nhà gái chuẩn bị những lễ vật cần thiết để tới đưa nhà trai. Trong lúc này, chủ nhà gái làm nghi lễ "Pai a ngôh" (lễ xuất gia) và báo cáo cho tổ tiên biết là cháu gái đi lấy chồng, mong tổ tiên phù hộ sức khỏe, hạnh phúc, may mắn.
Lễ vật chuẩn bị để đưa đến nhà trai.
Nhà gái cùng già làng, trưởng họ dẫn đầu mang theo một số lễ vật như: Dèng, chiếu Alơơq, gạo, gà, vịt, cá... số lượng tùy theo điều kiện của gia đình để tiễn con về nhà chồng.
Lễ vật được mang theo trong đoàn rước.
Suốt chặng đường đi, cô dâu choàng thêm bên ngoài một tấm dèng gọi là "Pâr lang" để tránh những điều xui xẻo trên đường về nhà chồng.
Khi nhà gái đến nơi, nhà trai đã đứng đợi sẵn ở cổng để chào đón. Mẹ chú rể cởi tấm dèng "Pâr lang" từ cô dâu đồng thời đeo cho cô dâu chuỗi cườm để thể hiện sự đón nhận con dâu hiền.
Tiếp theo là nghi lễ "Pa Kloaq", trong nghi lễ này thì họ hàng phía nhà trai sẽ đứng sẵn trước cửa chính cùng mâm cỗ trên tay để tiếp đón họ hàng nhà gái. Khi bước vào, nhà gái sẽ được phía nhà trai gắp thức ăn từ trong mâm cỗ đưa vào miệng. Nghi lễ này trong đám cưới người Pa Cô thể hiện sự kính trọng đối với nhà gái.
Khi hai họ đã vào nhà, hai bên gia đình bắt đầu tiến hành những nghi lễ dưới sự chỉ dẫn và chứng kiến của già làng, trưởng họ. Đầu tiên, nhà trai tiến hành làm lễ "Pâr xool" (lễ nhận thông gia), từ nay hai bên gia đình trở thành thông gia, giúp đỡ nhau khi khó khăn hoạn nạn. Tiếp theo nhà gái thực hiện nghi lễ "Kâr lootq" báo với tổ tiên nhà trai rằng họ đã đưa con gái về nhà chồng, từ nay chính thức là con dâu của nhà trai.
Người Pa Cô tiến bộ nay không còn tục thách cưới như ngày xưa, nhà trai cho được của hồi môn bao nhiêu thì lấy bấy nhiêu. Nhưng riêng lễ vật liên quan đến phong tục tập quán thì bắt buộc nhà trai phải lo đủ theo quy định, còn số lượng trọng bao nhiêu thì tùy điều kiện nhà trai.
Nghi thức trao và nhận của hồi môn giữa 2 bên gia đình được thực hiện trình tự với hình thức hát "Klâr lơi" đối đáp giữa hai ông bố của cô dâu chú rể. Đầu tiên, nhà trai sẽ tiến hành trao của hồi môn cho nhà gái để tỏ lòng biết ơn công sinh thành, dưỡng dục của bố mẹ và sự quan tâm lo lắng về cả vật chất lẫn tinh thần từ phía họ hàng đối với con dâu của mình.
Tiếp theo là phần trao của hồi môn của nhà gái để đáp lại tình cảm của nhà trai, đồng thời cũng là để gửi gắm đứa con gái còn non dại, mong bố mẹ chồng thương yêu như con cái trong nhà. Mong anh chị em trong nhà quan tâm giúp đỡ và hơn hết là sự yêu thương, chung thủy đến suốt cuộc đời chú rể. Trong nghi lễ này, mẹ cô dâu sẽ trao tấm dèng 'Giàng Cợt" của con gái nhờ bên thông gia cất giữ như là sự gửi gắm cho nhà trai tín vật linh hồn của con gái, mong nhà chồng sẽ giữ gìn cẩn thận và trân trọng như tính mạng của con dâu.
Sau nghi thức trao của hồi môn, cha mẹ chồng sẽ thực hiện nghi thức "Pa tưưp a đeh, pa cha đooi".
Đôi vợ chồng mới cưới sẽ ngồi ăn chung một chén cơm nếp để cầu mong mãi mãi hạnh phúc, tình cảm mặn nồng bền lâu, sinh con đẻ cái khỏe mạnh và cuộc sống tốt đẹp hơn.
Sau nghi thức này, đôi trẻ đã chính thức là vợ là chồng. Trong 3 ngày sau lễ cưới nhà nam, cô dâu không được ra ngoài, chỉ ở xung quanh nhà để tránh người xấu chọc ghẹo, dèm pha.
Khi đám cưới nhà trai hoàn tất, 2 bên gia đình cũng bàn bạc định ngày tổ chức lễ cưới tại nhà gái. Khi đã chọn được ngày phù hợp, họ hàng nhà gái chào tạm biệt thông gia để trở về trong sự hân hoan, vui vẻ. Cô dâu trong sự bịn rịn cũng chào tạm biệt gia đình, họ hàng để từ đây bắt đầu cuộc sống mới ở nhà chồng.
Khoảng 1 tuần lễ sau đám cưới nhà trai, để hai gia đình được thuận lợi trong việc qua lại mà không phải kiêng cử nữa, đám cưới sẽ được tổ chức tại nhà gái. Người Pa Cô gọi là lễ "Pa liah a kay" hay còn gọi là "A leq kâr mai".
Đến dự lễ cưới tại nhà gái, nhà trai thường chuẩn bị lễ vật và hồi môn khá tươm tất để thể hiện sự tôn trọng đối với nhà gái.
Trong lễ cưới tại nhà gái, người đi vào đầu tiên phải là cô dâu. Mẹ cô dâu cầm một chiếc đũa bếp đứng chờ con ở cầu thang. Cô dâu bước lên cầu thang đưa tay nhận chiếc đũa mẹ trao và thả ngay xuống dưới cầu thang. Nghi lễ này có ý nghĩa rằng từ nay đôi trẻ mới được phép bước vào nhà cha mẹ, muốn lui tới tham nom thì không còn kiêng cữ.
Sau nghi lễ nhận thả đũa, các nghi lễ khác được thực hiện giống đám cưới ở nhà trai. Khoảng một năm sau khi thực hiện lễ cưới tại nhà trai và nhà gái, nhà trai lại tổ chức nghi lễ "Pâr đâyh a mânh" để hai bên gia đình qua lại thuận lợi, giúp đỡ nhau trong công việc bếp núc khi có việc lớn hoặc thường ngày. Trong khoảng 20 năm sau ngày cưới, nhà trai thực hiện nghi lễ "Pa nâyq plô" (chấm dứt của hồi môn) cho nhà gái. Báo cáo với nhà gái rằng bên nhà trai tuổi đã cao, sức đã yếu, không còn đủ sức giúp đỡ về vật chất nữa, mong thông gia thông cảm. Từ nay về sau, việc đỡ đần vật chất giao lại cho con trai và con dâu lo liệu, còn thông gia chỉ giúp đỡ về mặt tình cảm mà thôi. Đây cũng là nghi lễ cuối cùng trong lễ cưới, hỏi của một đời người.
