Hà Nội: Bảo tồn và phát huy giá trị cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian

Hội thảo có sự tham gia của các nhà quản lý, chính quyền địa phương và các nhà khoa học, chuyên gia đến từ Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Hội Sử học Hà Nội, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, Hội Di sản Văn hóa Thăng Long – Hà Nội…

Xứng danh hai trong "Tứ đại danh thắng của xứ Đoài"

Bí thư Huyện ủy Chương Mỹ Nguyễn Văn Thắng cho biết, trên địa bàn huyện có 374 di tích mang giá trị tiêu biểu về nghệ thuật, kiến trúc, lịch sử, văn hóa; 99 lễ hội dân gian truyền thống, 11 di tích được gắn biển lưu niệm sự kiện cách mạng kháng chiến, là những di sản vô giá mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, kết tinh trí tuệ, tinh thần và truyền thống của nhân dân qua các thời kỳ lịch sử. Trong đó, cụm di tích chùa Trầm, chùa Trăm Gian là một trong những di sản tiêu biểu, độc đáo, đã được Nhà nước công nhận di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1962.

Cụm di tích quốc gia chùa Trầm và chùa Trăm Gian là những di tích có lịch sử lâu đời, được dân gian ca tụng là hai trong "Tứ đại danh thắng của xứ Đoài", bao gồm: Chùa Trăm Gian, chùa Trầm, chùa Thầy và chùa Tây Phương. Các ngôi chùa trong khu vực được khởi dựng từ sớm và hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên, tạo giá trị đặc biệt về cảnh quan, kiến trúc.

Chùa Trầm còn có tên gọi là Long Tiên tự, được xây dựng vào năm Cảnh Trị thứ bảy (1669). Ngôi chùa có địa thế rất đẹp, với các núi nhỏ bao quanh như: Ninh Sơn, Đồng Lư, Tiên Lữ. Chùa mang đậm dấu ấn kiến trúc văn hóa tâm linh của người dân Đồng bằng Bắc Bộ, là nơi lưu giữ và thờ tự đức Phật từ nhiều thế kỷ trước, là chốn linh thiêng mà bất cứ ai yêu mến Phật giáo đều dành sự tôn trọng, kính ngưỡng, mong muốn được đến thăm và chiêm bái.

Cụm di tích là một khu núi đá lớn và những ngôi chùa nằm rải rác, trong đó chùa Vô Vi, chùa Trầm là kiến trúc chùa còn lại khá hoàn chỉnh cùng với Quan Âm viện, chùa Ba Làng, hang Trầm tạo thành kiến trúc hoàn chỉnh, độc đáo; cụm di tích núi Vô Vi, núi Trầm vừa mang giá trị lịch sử, vừa mang giá trị nghệ thuật và danh lam thắng cảnh vốn có từ xa xưa.

Ngoài ra, chùa Trầm còn là di tích mang đậm dấu ấn lịch sử, nơi Bác Hồ từng về thăm và làm việc. Đặc biệt, trong những ngày tháng ác liệt nhất của chiến tranh, nơi đây Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch đã vang lên khắp bốn phương trong đêm 19, rạng sáng ngày 20-12-1946. Đến đầu năm 1947, chùa Trầm và Đài Tiếng nói Việt Nam lại có vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp đến thăm và đọc thơ chúc Tết toàn thể quốc dân đồng bào trên làn sóng phát thanh của Đài giữa khung cảnh tĩnh mịch, không gian linh thiêng của chùa Trầm và 2 lần sau đó Bác cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước về thăm chùa Trầm, thăm các đơn vị bộ đội đóng quân ở núi Trầm.

Chùa Trăm Gian có tên chữ là “Quảng Nghiêm tự”. Theo truyền thuyết, chùa Trăm Gian có từ thời Lý Cao Tông (1185), trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, nhiều lần trùng tu, tôn tạo với những dấu ấn kiến trúc của các triều đại khác nhau, đến nay, chùa chủ yếu mang phong cách kiến trúc thời Lê, Nguyễn nhưng vẫn còn một số dấu tích kiến trúc thời Trần. Dù là một ngôi chùa của làng, nhưng từ khi hình thành, trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, chùa Trăm Gian vẫn luôn giữ được sự tôn nghiêm, linh thiêng, được các triều đình phong kiến ghi nhận, sắc phong.

Bên cạnh những giá trị lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật…, chùa Trăm Gian còn có những giá trị đặc biệt mà không phải ngôi chùa nào cũng có được, đó là nơi tu hành và thờ tự đức Thánh Bối Nguyễn Bình An. Đây là ngôi chùa tiền Phật hậu Thánh giống như nhiều ngôi chùa khác ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ.

Gắn bảo tồn và phát huy giá trị di tích với phát triển du lịch

Bí thư Huyện ủy Chương Mỹ Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh, nhận thức rõ giá trị tiêu biểu của cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm gian đối với huyện Chương Mỹ nói riêng, Thủ đô Hà Nội nói chung, nên việc tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian, huyện Chương Mỹ” là một trong những nội dung, nhiệm vụ cần triển khai thực hiện trong Chương trình 06-CTr/TU của Thành ủy, Chương trình 09-CTr/HU của Huyện ủy. Đây cũng là hoạt động nằm trong kế hoạch quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di tích trên địa bàn huyện.

“Hội thảo có ý nghĩa hết sức quan trọng nhằm đánh giá toàn diện, làm rõ, sáng tỏ hơn về nội dung, giá trị lịch sử - văn hóa, kiến trúc - nghệ thuật, cách mạng - kháng chiến của cụm di tích quốc gia chùa Trầm - chùa Trăm Gian; tạo cơ sở khoa học để thực hiện tốt hơn công tác quản lý; bảo tồn, tu bổ tôn tạo, quy hoạch và phát huy giá trị di tích trong thời gian tới.

Hội thảo nhằm giải quyết tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý di tích; đề xuất, định hướng giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch của huyện, để nơi đây trở thành điểm tham quan du lịch hấp dẫn của thành phố; kết nối, khai thác, phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa, lịch sử, cách mạng của Thủ đô, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn huyện”, Bí thư Huyện ủy Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

PGS.TS. Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa quốc gia, cho rằng, muốn có được các sản phẩm du lịch, các tour du lịch có chất lượng thì phải có quy hoạch hoặc dự án tổng thể bảo tồn các yếu tố gốc cấu thành giá trị của Cụm di tích chùa Trầm - chùa Trăm Gian.

Hiện nay trên địa bàn xã Phụng Châu, xã Tiên Phương (huyện Chương Mỹ) đang triển khai thực hiện 5 dự án đầu tư liên quan đến phát huy điểm đến của cụm di tích lịch sử chùa Trầm - chùa Vô Vi - chùa Trăm Gian.

Giám đốc Sở VHTT Hà Nội Đỗ Đình Hồng nhận định, các tham luận, ý kiến đã nêu bật về giá trị lịch sử, giá trị về kiến trúc - nghệ thuật, giá trị về danh lam thắng cảnh của di tích, đồng thời kiến giải và đưa ra các phương án nhằm bảo tồn và phát huy giá trị các di tích quan trọng này.

Hội thảo thảo luận về các nội dung chính gồm: giá trị văn hóa vật thể; giá trị văn hóa phi vật thể; hệ thống các di sản tư liệu Hán - Nôm hiện lưu giữ tại di tích; giá trị về lịch sử cách mạng, kháng chiến tại di tích chùa Trầm; công tác tu bổ tôn tạo di tích và định hướng trong công tác tu bổ tôn tạo di tích.

Hội thảo cũng đánh giá thực trạng công tác quản lý, đề xuất các giải pháp thực hiện có hiệu quả và nâng cao công tác quản, phát huy giá trị di tích; việc phát huy giá trị cụm di tích gắn với phát triển du lịch tham quan, trải nghiệm trong chủ trương phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Việc ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số, thực hiện số hóa di tích nhằm lưu giữ, giới thiệu, tuyên truyền, quảng bá di tích phục vụ công tác quản lý, nghiên cứu và phát huy giá trị của hai di tích…

Tại hội thảo, nhiều chuyên gia cho rằng, việc chưa khai thác được giá trị của di tích chùa Trầm, chùa Trăm Gian thời gian qua là sự lãng phí một tài nguyên giá trị. Do ảnh hưởng của yếu tố lịch sử, cụm di tích Quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian đã xuống cấp khá trầm trọng. GS. Lê Văn Lan đề xuất cần khẩn trương tiến hành việc chỉnh trang, khắc phục tình trạng xuống cấp tại hai di tích.

Hội thảo cũng đã bổ sung, cập nhật tư liệu, những căn cứ pháp lý mới, những tài liệu khoa học để từ đó có thể định hướng tốt nhất về công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích trên địa bàn nói chung, di tích chùa Trầm - chùa Trăm Gian nói riêng./.