Hà Nội thời cận đại qua hồ sơ lưu trữ

Công trình nghiên cứu công phu

Cuốn sách"Hà Nội thời cận đại - từ nhượng địa đến thành phố (1873 - 1945)" của tác giả Đào Thị Diến là một nghiên cứu công phu và toàn diện về sự "thay da đổi thịt" của Hà Nội trong quá trình trở thành một thành phố hiện đại kiểu phương Tây, trở thành thủ phủ của Liên bang Đông Dương thuộc Pháp vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.

"Hà Nội thời cận đại - từ nhượng địa đến thành phố (1873 - 1945)" được tuyển chọn từ các báo cáo khoa học và các bài viết về Hà Nội đã đăng trên các báo, tạp chí của nhà nghiên cứu Đào Thị Diến. Có thể coi đây vừa là một công trình chuyên khảo với phương pháp nghiên cứu khoa học nghiêm cẩn, vừa là một dẫn nhập cụ thể và dễ hiểu cho bất cứ ai muốn tìm hiểu về lịch sử Hà Nội thời cận đại.

Cuốn sách được chia làm hai phần chính. Phần I gồm 5 bài viết về thời kỳ bi tráng trong lịch sử cận đại Việt Nam (1873 - 1897) qua các sự kiện thành Hà Nội bị thực dân Pháp tấn công, chiếm đóng và phá hủy.

Phần II gồm 35 bài viết đưa ra một bức tranh toàn cảnh phản ánh quá trình biến đổi Hà Nội từ khu nhượng địa thành một "thành phố Pháp", một "Paris thu nhỏ" theo ý đồ của chính quyền thực dân. Sự biến đổi này diễn ra đồng loạt ở tất cả các lĩnh vực chính trị, địa giới và tổ chức hành chính, quy hoạch, xây dựng và mở rộng thành phố, giao thông, văn hóa - xã hội, giáo dục, bảo vệ cảnh quan và các di tích lịch sử.

Ngoài 40 bài viết trên, cuối sách còn có thêm phần phụ lục gồm "Bảng tra tên đường, phố, quảng trường, vườn hoa ở Hà Nội trước và sau năm 1954" và "Lược dẫn tên các nhân vật người Pháp được đặt làm tên phố, quảng trường, vườn hoa và một số công trình ở Hà Nội trước năm 1954".

Điểm riêng khác trong cách tiếp cận lịch sử Hà Nội của Đào Thị Diễn là các nghiên cứu của bà luôn được soi chiếu qua lăng kính tài liệu lưu trữ. Các tài liệu này như những “nhân chứng sống”, chúng không diễn giải, không định hướng, nhưng cho ta những bằng cứ chân thực nhất, khách quan nhất để nhìn lịch sử. Và bằng cách đó, Đào Thị Diện đã đưa đến một hình dung Hà Nội cụ thể, để khơi gợi một tình yêu Hà Nội chân thành.

Gửi gắm tình yêu sâu đậm với Hà Nội

Tác giả Đào Thị Diến sinh năm 1953 tại Hà Nội. Bà là tác giả của nhiều chuyên luận về Hà Nội đã xuất bản: "Hà Nội qua tài liệu và tư liệu lưu trữ (1873-1954)" (chủ biên); "Hệ thống văn bản pháp quy về xây dựng và quản lý Thành phố Hà Nội từ 1885 đến 1954". Ngoài ra bà còn tham gia biên soạn các đầu sách: "Từ điển đường phố Hà Nội", "Biên niên lịch sử Thăng Long - Hà Nội", "Khu phố Tây ở Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX qua tư liệu địa chính", "Địa danh hành chính Thăng Long - Hà Nội (từ đầu thế kỷ XIX đến nay)".

Gắn bó sự nghiệp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, TS. Đào Thị Diến có điều kiện khai thác các tài liệu lưu trữ về Hà Nội. Trong cuốn sách của mình, bà đã khai thác một lượng lớn tài liệu là các phông lưu trữ như Phông Đô đốc và Thống đốc Nam Kỳ (Fonds des Amiraux et des Gouverneurs), Phông Sở Lưu trữ và Thư viện Đông Dương (Fonds de la Direction des Archives et des Bibliothèques de l'Indochine), Phông Tòa Đốc lý Hà Nội (Fonds de la Mairie de Hanoï), Phông Sở Giáo dục Bắc Kỳ (Fonds du Service de l'Enseignement au Tonkin),… Ngoài ra còn có nhiều tạp chí được xuất bản thời Pháp thuộc...

Đáng chú ý, các phông lưu trữ và tạp chí này cung cấp một lượng lớn quy định, nghị định, thông báo, sơ đồ của chính quyền thực dân, các thư từ, ghi chép, báo cáo của các cá nhân là quan chức, tướng tá người Pháp trong quá trình xâm chiếm và cai trị Hà Nội. Đây là những tài liệu xác thực, ra đời tại thời điểm diễn ra các sự kiện lịch sử, cho nên các tài liệu này chứa đựng nhiều thông tin chính xác, khách quan, đa chiều, có giá trị vô cùng quan trọng trong việc truy cầu sự thực lịch sử, đánh giá các sự kiện và nhân vật lịch sử. Các tài liệu này được xem như những "nhân chứng sống" của lịch sử.

Nói về cuốn sách này, tác giả TS. Đào Thị Diến cho biết: Là một người sinh ra và lớn lên trong một khu phố nhỏ ở phía Bắc thành Hà Nội gần hai năm trước ngày tiếp quản Thủ đô (1954), tuổi thơ của tôi trôi qua êm đềm với biết bao kỷ niệm. Xin được gửi gắm trong cuốn sách này tình yêu sâu đậm với Hà Nội tới những độc giả có cùng tình yêu Hà Nội như tôi.