Hội thảo góp ý hồ sơ lập đề nghị xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi): Những đòi hỏi cấp bách từ thực tế

Đòi hỏi cấp bách phải sửa Luật

Phát biểu gợi mở tại hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương khẳng định, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa luôn được Đảng quan tâm, chú trọng, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc, lan tỏa các giá trị, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội.

Tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã xác định rõ vị trí, vai trò của văn hóa trong sự phát triển kinh tế - xã hội, là cơ hội để các cấp, các ngành xây dựng chiến lược phát triển văn hóa trong thời đại mới.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL cho biết, việc thể chế hóa kịp thời các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng về văn hóa nói chung và di sản văn hóa nói riêng thành các quy định pháp luật là cần thiết để giải quyết được việc hợp hiến, hợp pháp các quy định pháp luật trên cơ sở kế thừa, khắc phục, xây dựng các chính sách mới phù hợp; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước, tăng cường về phân cấp, phát huy nguồn lực xã hội và đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ thời kỳ hội nhập, phát triển.

Theo Thứ trưởng, sau 20 năm Luật Di sản văn hóa được ban hành và hơn 10 năm được sửa đổi, bổ sung, hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa ngày càng đa dạng, hiệu quả hơn, nâng cao đời sống tinh thần và vật chất cho cộng đồng nơi có di sản hoặc nắm giữ/thực hành di sản, góp phần thu hút du lịch, tạo thêm "thế và lực" cho sự phát triển kinh tế-xã hội của từng đơn vị, địa phương nói riêng và đất nước nói chung.

Trước những đòi hỏi cấp bách từ thực tế, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa cũng dần bộc lộ một số hạn chế, bất cập. Chính vì vậy, việc tiếp tục sửa đổi, bổ sung Luật Di sản văn hóa cùng các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành là cần thiết để bắt kịp sự vận động và biến chuyển của xã hội, điều chỉnh những vấn đề còn vướng mắc, tạo hành lang pháp lý thuận lợi nhất cho các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Lãnh đạo Bộ cũng bày tỏ mong muốn qua Hội thảo sẽ nhận được những ý kiến đóng góp quý báu để tiếp tục hoàn thiện chính sách về di sản văn hoá, tạo lập hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đáp ứng yêu cầu của xã hội trong giai đoạn phát triển mới theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Đề xuất bổ sung khái niệm và thuật ngữ di sản đô thị, di sản nông thôn vào Luật

Mở đầu phần tham luận tại Hội thảo, Phó Giám đốc Sở VHTT Hà Nội Trần Thị Vân Anh nhấn mạnh sự cần thiết của việc hoàn thiện các quy định về bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa ở các lĩnh vực di tích, di sản văn hóa phi vật thể; di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia; di sản tư liệu; bảo tàng để thuận lợi cho tổ chức, cá nhân, người thực hành, cộng đồng chủ thể di sản nhằm phát huy vai trò và thuận lợi trong thực tiễn triển khai các nhiệm vụ bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Đối với chính sách hỗ trợ, đãi ngộ nghệ nhân, bà Vân Anh cho rằng cần quy định rõ đối tượng và mức hỗ trợ đối với nghệ nhân là người đang hưởng lương hưu, đang công tác hưởng lương ngân sách và người không có lương.

Tham luận về chủ đề di sản đô thị, GS.TS. KTS Hoàng Đạo Kính cho biết, Luật Di sản văn hóa năm 2001 và Luật sửa đổi, bổ sung năm 2009 chưa đề cập đến khái niệm, thuật ngữ di sản đô thị hoặc di sản kiến trúc nông thôn. Thực tế hiện nay cho thấy, các quỹ kiến trúc đô thị và nông thôn luôn rơi vào tình thế mâu thuẫn đối kháng, thách thức mà không thể giải quyết. Đó là mâu thuẫn giữa đòi hỏi bảo tồn và nhu cầu sử dụng, phát triển.

Đề xuất khái niệm và thuật ngữ di sản đô thị, di sản nông thôn cần được đưa vào Luật di sản văn hóa sửa đổi, GS Hoàng Đạo Kính cho rằng, công cụ quản lý bảo tồn di sản đô thị, nông thôn là những bản quy hoạch chi tiết về cải tạo các khu di sản, bởi các quy chế, quy định đối với các công trình, di tích, đường phố cần được bảo tồn ở các cấp độ khác nhau.

Cần hoàn thiện các quy định pháp luật về di sản tư liệu

Nhấn mạnh sự cần thiết của phân loại Bảo tàng nhằm đáp ứng yêu cầu công tác quản lý, công tác nghiên cứu khoa học và nhận diện đối với các bảo tàng, PGS.TS Đỗ Văn Trụ cho biết, theo quy định tại Luật Di sản văn hoá, thì bảo tàng Việt Nam được chia thành bảo tàng công lập và bảo tàng ngoài công lập.

Việc phân loại này căn cứ chủ yếu là kinh phí cho hoạt động do ai cấp. Cách phân loại này tuy gọn nhưng có tính phân biệt giữa nhà nước và ngoài nhà nước và không căn cứ vào những tiêu chí khoa học.

Dẫn một số quan điểm về phân loại bảo tàng tại một số quốc gia, PGS.TS Đỗ Văn Trụ cho rằng, cần phân loại Mạng lưới bảo tàng Việt Nam thành các loại hình sau: Bảo tàng lịch sử xã hội, Bảo tàng lịch sử tự nhiên; Bảo tàng khoa học kỹ thuật; Bảo tàng tổng hợp. Bảo tàng ngoài công lập không để thành loại hình riêng, mà tùy theo từng sưu tập, trưng bày của bảo tàng cụ thể mà xếp vào loại hình bảo tàng phù hợp.

Tham luận về quá trình hoàn thiện quy định pháp luật về di sản tư liệu, hướng dẫn về tiêu chí và quy trình ghi danh vào danh mục ký ức thế giới cấp quốc tế và khu vực Châu Á- Thái Bình Dương, TS. Vũ Thị Minh Hương, Phó Chủ tịch Chương trình Ký ức Thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (MOWCAP) cho biết, tại Việt Nam, mặc dù Chương trình Ký ức thế giới được UNESCO khởi xướng vào năm 1992, tuy nhiên thời kỳ đầu, việc tham gia vào Chương trình này còn chưa được quan tâm đúng mức.

Theo bà Minh Hương, để có thể thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước về Di sản tư liệu, Bộ VHTTDL cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật về di sản tư liệu để sớm trình các cơ quan có thẩm quyền xem xét, ban hành.

Giới khảo cổ học mong đợi việc sửa Luật

Tham luận tại Hội thảo, PGS.TS Tống Trung Tín nhấn mạnh, giới khảo cổ học mong đợi việc sửa đổi, bổ sung Luật Di sản văn hóa để giải quyết một số vấn đề vướng mắc.

Bởi, việc thực hiện các điều luật bảo vệ di sản văn hóa ở nhiều nơi, nhiều lúc chưa nghiêm. Ví như vấn đề bảo vệ di tích sau khai quật, khi di tích hoặc di vật đã được phép di dời bị phá hủy, vô hình chung chúng ta đã chung tay phá hủy di tích khảo cổ học đó và cũng là có tội với Di sản dân tộc.

Theo PGS.TS Tống Trung Tín, trong khảo cổ học, việc khai quật và di dời khảo cổ học mới chỉ mới là thu thập tư liệu, khoảng 50% nhiệm vụ, còn lại một nửa là chỉnh lý và xây dựng hồ sơ khoa học.

Nếu không làm hồ sơ khoa học, phác dựng lại quá khứ một cách chân thực, thì kinh phí và công sức bỏ ra khai quật, di dời là vô ích, lãng phí, thế hệ sau không có tư liệu nghiên cứu lịch sử dân tộc trong khi di tích đã bị phá hủy rồi.

Bên cạnh đó, PGS.TS Tống Trung Tín cũng đề cập đến một số bất cập khác như vấn đề công bố lưu trữ các hồ sơ khoa học; kinh phí hoạt động khảo cổ học. Đồng thời, kiến nghị tăng cường vai trò của các hội chuyên ngành trong lĩnh vực di sản…

Kết luận tại Hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương đánh giá cao các tham luận và ý kiến tâm huyết của các đại biểu, địa phương. Ông bày tỏ mong muốn sẽ tiếp nhận thêm nhiều ý kiến hơn nữa để Bộ VHTTDL có thể hoàn thiện Hồ sơ lập đề nghị xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) đảm bảo phù hợp với thực tiễn quản lý, góp phần bảo vệ và phát huy di sản văn hóa Việt Nam vì mục tiêu phát triển bền vững./.