Hội Vật cầu nước, nét đẹp văn hóa độc đáo ở làng Vân
(Tổ Quốc) - Lễ hội vật cầu nước (còn gọi là vật cầu bùn) là một lễ hội truyền thống của làng Vân - nay là thôn Yên Viên, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Đây là Lễ hội vật cầu nước vô cùng độc đáo, diễn ra vào mùa hè (trong khi các lễ hội khác thường diễn ra vào mùa xuân) nên thu hút khá đông du khách từ mọi miền đất nước tới tham dự.
Lễ hội vật cầu nước làng Vân được tổ chức vào các ngày 12,13 và 14 tháng Tư Âm lịch. Lễ hội là nét tín ngưỡng thờ Thần Mặt Trời của người dân làm nông nghiệp, có tính lịch sử, độc đáo, hài hước, vui vẻ, kịch tính và "độc nhất vô nhị."
Các thế hệ người làng Vân đã gìn giữ và lưu truyền điển tích khá ly kỳ. Tương truyền, trước đây, Thánh Tam Giang là Trương Hống, Trương Hát phò vua Triệu Quang Phục đánh giặc Lương (thế kỷ thứ VI). Khi đánh thắng quân Lương ở đầm Dạ Trạch thì bị bọn quỷ đen ở đầm quấy phá. Bọn quỷ đen ra điều kiện rằng nếu thắng, chúng phải được thưởng lớn. Nếu thua, chúng sẽ phải quy phục hầu nhà Thánh. Cuối cùng, bọn quỷ đen thua trận đã quy phục Đức Thánh Tam Giang. Dân mở hội ăn mừng chiến thắng, trong đó có các quân cầu là biểu trưng cho trận chiến nêu trên, một đội là quân nhà Thánh, một đội là lũ quỷ nước.
Quả cầu làm bằng gỗ mít nặng khoảng 20 kg, tượng trưng cho Mặt trời.
Trước khi vào trận, các bô lão thực hiện nghi lễ dâng hương, các quân cầu đóng khố thực hiện nghi lễ tế Đức Thánh Tam Giang. Các quân cầu ngồi xếp hàng đối diện nhau, mỗi đội cử ra một người đấu vật, đội nào thắng sẽ được giao cầu trước. Đội vật cầu gồm 16 quân cầu là những thanh niên trai tráng khỏe mạnh được tuyển chọn kỹ lưỡng, chia làm 2 giáp gồm giáp Trên và giáp Dưới.
Sau khi ông chủ tế gieo cầu xuống sân, các quân cầu vào tranh cướp cầu, giao tranh quyết liệt. Đội nào ôm cầu đẩy được xuống lỗ cầu của đối phương thì giành chiến thắng.
Vì được tổ chức 4 năm 1 lần, lễ hội vật cầu nước làng Vân luôn là tâm điểm thu hút hàng nghìn người dân cùng du khách thập phương tìm về để chiêm ngưỡng những màn so tài thủy chiến với trái cầu gỗ nặng hàng chục kg.
Hội vật cầu nước được tổ chức trên sân có diện tích khoảng 200m2, mặt sân là bùn nhão, ở hai đầu sân có hai hố để đẩy cầu xuống, mỗi lần đẩy được cầu xuống hố là kết thúc một hiệp.
Quả cầu làm bằng gỗ mít là tượng trưng cho Mặt trời với khối lượng nặng hàng chục kg.
Nhiệm vụ của 2 giáp là phải tranh cướp, di chuyển khối cầu về phía hố cầu của đối thủ.
Người dân reo hò cổ vũ cho 2 Giáp.
Cũng như một số lễ hội dân gian truyền thống khác, lễ hội Vật cầu nước làng Vân mang đậm những nét tâm linh của cư dân trồng lúa nước định canh, hội mang nhiều yếu tố về phồn thực, rèn luyện sức khỏe, thỏa mãn nét văn hóa cổ xưa.
Được tổ chức trong ba ngày, lễ hội vật cầu nước ngày 12 đánh hai cầu, ngày 13 đánh ba cầu và ngày 14 đánh bốn cầu.
Mặc dù quyết liệt là vậy nhưng để đúng nghĩa đây là trò chơi mang tính cầu mùa, cầu hòa thuận nên ban tổ chức đã quán triệt các "quân cầu" không được xích mích, va chạm thái quá.
Đồng thời, các khán giả cũng là cổ động viên của cả hai giáp, bất kì giáp nào chiến thắng cũng là niềm vui chung của cả làng.
Hội vật cầu nước với ý nghĩa là hội mừng chiến thắng. Đồng thời cũng thể hiện mong muốn của cư dân trồng lúa nước cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt.
Đây là một lễ hội điển hình của văn hóa phồn thực Việt Nam, là niềm tự hào của người dân làng Vân từ bao đời nay.
