Khám phá Bí mật đại dương từ những con tàu cổ

Những hiện vật, di vật được giới thiệu tới công chúng lần này chính là hàng hóa trên các thuyền buôn cổ được phát hiện tại Biển Đông Việt Nam, khẳng định vị trí quan trọng của Việt Nam trong giao thương quốc tế ở thời kỳ hoàng kim của "con đường tơ lụa" trên biển. Trưng bày "Bí mật đại dương từ những con tàu cổ" mở cửa ngày 18/1/2019 tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, số 1 Phạm Ngũ Lão, Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Những hiện vật trở về từ lòng đại dương

Đã gần 30 năm, kể từ khi con tàu đầu tiên - tàu cổ Hòn Cau (Bà Rịa - Vũng Tàu) được phát hiện và khai quật vào năm 1990. Tính đến nay hàng chục con tàu cổ đã được phát hiện dưới lòng biển Đông thuộc vùng biển Việt Nam. Tuy vậy, vì nhiều nguyên nhân - chủ yếu do tính phức tạp của công việc khảo cổ học dưới nước và những yêu cầu rất lớn về nguồn kinh phí của các cuộc khai quật, đến nay mới có 6 con tàu cổ được Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam tham gia nghiên cứu, khai quật một cách chính thức. Việc khai quật những con tàu này đem lại cho bảo tàng những tài liệu, hiện vật vô giá, những nhận thức mới về khoa học khảo cổ, chứng minh tầm quan trọng, vị trí chiến lược của biển Việt Nam trong mối giao thương quốc tế. Dưới đáy biển Việt Nam cũng còn ẩn chứa nhiều bí ẩn, hứa hẹn một tương lai phát triển của ngành khảo cổ học dưới nước.

Những "báu vật" trở về từ đại dương

Nhân dịp tết cổ truyền Kỷ Hợi 2019, Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức trưng bày chuyên đề đặc biệt "Bí mật đại dương từ những con tàu cổ".

Trưng bày giới thiệu với công chúng gần 500 tác phẩm có niên đại từ thế kỷ 13-18 được tuyển chọn từ kho tàng di vật đồ gốm sứ Việt Nam, Thái Lan và Trung Quốc của Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Những di vật đồ gốm sứ này chính là hàng hoá trên các thuyền buôn cổ được phát hiện tại Biển Đông - Việt Nam, chứng minh Việt Nam giữ một vị trí quan trọng trong giao thương quốc tế ở vào thời kỳ hoàng kim của "con đường tơ lụa" trên biển. Hơn thế nữa, với trung tâm sản xuất gốm Chu Đậu, Việt Nam đã tham gia tích cực vào việc sản xuất và cung ứng hàng hoá xuất khẩu tới các nước trên thế giới vào thế kỷ 15-16. Một số sản phẩm phục chế của Công ty Cổ phần Gốm sứ Chu Đậu cũng được giới thiệu tại trưng bày, nhằm tôn vinh việc phục hồi và phát triển một dòng gốm mang tính truyền thống độc đáo của Việt Nam.

Theo TS Nguyễn Văn Cường, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết, trưng bày không chỉ cuốn hút từ tên gọi mà qua từng hiện vật, công chúng đều có cơ hội khám phá những báu vật vô giá dưới đáy đại dương huyền bí. Lần đầu tiên trong một không gian được thiết kế công phu, trưng bày về kho báu dưới đáy biển sẽ xuất hiện trong bốn chủ đề gồm: Biển Việt Nam và thương mại đường biển; Đồ gốm thương mại Việt Nam; Con đường tơ lụa trên biển và Những con tàu được khai quật từ đáy biển Việt Nam.

"Chủ đề điểm nhấn Những con tàu được khai quật từ đáy biển Việt Nam sẽ mang đến cho khách tham quan nhiều cảm xúc bất ngờ với vô số hiện vật đắt giá, ẩn chứa những giá trị khó có thể đong đếm. Những di tích tàu đắm cổ được tìm thấy ở vùng biển Việt Nam đã chứng minh cho sự phát triển rực rỡ trong giao lưu văn hóa đường biển đương thời...", ông Cường nhấn mạnh.

Triển lãm mở cửa từ ngày 18/1

Những câu chuyện lịch sử

Những hiện vật tại triển lãm sẽ kể cho công chúng những câu chuyện về một phần lịch sử đất nước Việt Nam.

Lịch sử Việt Nam với sự giao thương trên biển được thể hiện rõ qua Triển lãm. Khi các nền văn hóa Đông Sơn, Sa Huỳnh, Óc Eo bắt đầu hình thành và phát triển, người Việt cũng bắt đầu sử dụng đường biển để thực hiện các hoạt động giao thương.

Con đường tơ lụa trên biển bắt đầu từ Trung Quốc, xuyên qua bán đảo Đông Dương, mở rộng đến tận bán đảo Ả Rập. Để đi qua phía Bắc bán đảo Mã Lai và khu vực biển Kancipura thuộc Nam Ấn Độ thì buộc phải đi qua vùng biển Việt Nam. Do vị trí địa lý đặc biệt này mà tại các vùng duyên hải Việt Nam dần xuất hiện thêm nhiều tuyến đường biển, hải cảng và trở thành điểm trung chuyển hàng hóa cũng như điểm dừng chân của các thuyền buôn Trung Quốc và các thương thuyền đến từ các quốc gia khác.

Tại cuộc trưng bày, lần đầu tiên du khách có cơ hội chiêm ngưỡng một khối lượng vô cùng đồ sộ những hiện vật gốm sứ trong các tàu cổ Bình Thuận, Hòn Dầm, Cù Lao Chàm, Hòn Cau, Cà Mau.

Những hiện vật được khai quật có niên đại từ thế kỷ 13-18

Ông Nguyễn Quốc Cường cho biết:" Trong câu chuyện về kho báu dưới đáy đại dương được khắc họa tại trưng bày chính là gần 500 hiện vật gốm sứ được khai quật từ các con tàu cổ. Tư liệu phong phú, với nhiều hiện vật đặc sắc nhất là tàu cổ Cù Lao Chàm, niềm tự hào khảo cổ học dưới biển của Việt Nam. Trong khi đó, tàu cổ Hòn Cau lại có nguồn tài liệu rất hạn chế".

Với 240.000 di vật, hiện vật đa dạng được trục vớt, khai quật tàu cổ Cù Lao Chàm có thể nói đã mang đến cho kho tàng của BTLSQG một khối lượng lớn hiện vật giá trị. Tàu cổ Cù Lao Chàm được khai quật dưới nước từ năm 1997 – 2000. Điều đáng chú ý là các nhà khoa học đã khai quật được 11 bộ hài cốt của thương nhân và thuyền viên trên tàu. Bên cạnh đó, đồ gốm sứ Việt Nam được phát hiện trên con tàu rất đa dạng về loại hình, men và hoa văn trang trí, bao gồm đồ gốm hoa lam, gốm men ngọc, gốm men trắng, men nhiều màu, men nâu... Dựa vào kiểu dáng, kỹ thuật nung, hoa văn trang trí có thể thấy được đặc trưng của đồ gốm Việt Nam thế kỷ XV mang những đặc điểm khác biệt so với gốm sứ Trung Quốc đương thời.

Trong tàu cổ Bình Thuận (khai quật năm 2001- 2002), kết quả khai quật đã thu được hơn 60.000 hiện vật, đa số là đồ gốm sứ hoa lam, một số lượng đáng kể là đồ sứ vẽ nhiều màu trên men. Những điều biết được từ hàng hóa gốm sứ trong tàu cổ Bình Thuận xác nhận sự lan toả của đồ gốm sứ thời Minh sang khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Tại di tích tàu cổ Hòn Dầm, có khoảng 16.000 hiện vật gốm Thái Lan vùi dưới cát, nằm sâu dưới mực nước biển 40 mét đã được tìm thấy. Các nhà khoa học cũng khai quật được đồ sành men nâu, ngà voi, đồ đồng, tiền đồng cổ. Trong số các mẫu vật là tiền đồng cổ phát hiện được tại đây có tiền "Vĩnh Lạc Thông Bảo" (1403 - 1424) của Trung Quốc, một tư liệu quan trọng giúp cho việc xác định niên đại của tàu cổ Hòn Dầm.

Tàu cổ Cà Mau được khai quật ở độ sâu 35m và chỉ còn dấu vết chiều dài khoảng 24m và rộng gần 8m; số lượng cổ vật thu gồm hơn 60.000 đơn vị, tính cả số lượng từcác nguồn khai thác trái phép bị thu giữ thì lên tới gần 130.000. Nhiều nhất là đồ gốm sứ men trắng vẽ lam và kết hợp vẽ nhiều màu, sản xuất tại Trung Quốc vào đời Ung Chính (1723-1735). Đề tài hoa văn trang trí trên đồ gốm sứ tàu cổ Cà Mau rất phong phú, thể hiện bằng các kỹ thuật in khuôn, khắc, vẽlam dưới men, vẽmàu trên men và sự kết hợp các kỹ thuật và hình thức khác nhau.

"Báu vật" khai quật trong tàu cổ Hòn Cau gồm trên 60.000 hiện vật, chủ yếu là đồ gốm sứ Trung Quốc. Đây là chuyến hàng gốm sứ Trung Quốc, sản xuất theo yêu cầu đặt hàng của phương Tây nên hình dáng, sắc màu và lối bố cục trang trí có nhiều loại, khác lạ so với phong cách truyền thống. Ngoài đồ sứ men trắng vẽ lam còn có những loại bát, đĩa, thìa, hộp, bình, chén thuộc dòng sứ trắng sản xuất ở lò Đức Hóa tỉnh Phúc Kiến.

TS Phạm Quốc Quân khẳng định, đây là cuộc trưng bày chuyên sâu đầu tiên có khối lượng hiện vật gốm sứ đồ sộ được khai quật từnhững con tàu cổ trên vùng biển Việt Nam. "Chúng ta đang bảo quản, lưu giữnhững kho tàng báu vật được đưa về từ đáy đại dương; những trưng bày công phu như thế này sẽ là cơ hội vô cùng hiếm hoi để du khách vừa chiêm ngưỡng, vừa khám phá những bí ẩn vốn bị chìm sâu dưới đáy biển từ nhiều thế kỷ trước"./.