Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) là bước tiến quan trọng trong nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa

Chiều 23/10, tại Nhà Quốc hội, tiếp tục Chương trình Kỳ họp thứ 8, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội tiến hành thảo luận phiên toàn thể tại hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi).

Cần quy định cụ thể về việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa

Tham gia phát biểu tại Hội trường, đại biểu Thạch Phước Bình – Đoàn ĐBQH tỉnh Trà Vinh đánh giá dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) là bước tiến quan trọng trong nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa của nước ta.

Góp ý cụ thể vào một số nội dung của dự thảo Luật, đại biểu cho rằng dự thảo Luật đã đưa ra các khái niệm rõ ràng về di sản văn hóa phi vật thể và vật thể. Tuy nhiên, để đảm bảo tính bao quát, đề nghị làm rõ khái niệm "di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, thất truyền"; nguy cơ mai một cần được quy định cụ thể hơn, chẳng hạn như số lượng nghệ nhân giảm mạnh, không gian văn hóa liên quan bị xâm phạm hoặc biến mất… để tạo cơ sở vững chắc cho việc áp dụng các biện pháp bảo vệ khẩn cấp.

Về quyền và trách nhiệm của cộng đồng đối với di sản văn hóa, dự thảo Luật đã quy định rõ vấn đề này tại Điều 5. Tuy nhiên cần bổ sung các biện pháp hỗ trợ cộng đồng; đặc biệt là ở các vùng dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo, nơi có nhiều di sản văn hóa có nguy cơ bị mai một, thất truyền. Cộng đồng cần được hỗ trợ kinh phí, cơ sở vật chất và được tham gia vào các chương trình đào tạo nâng cao năng lực bảo vệ di sản.

Về trách nhiệm của nhà nước trong bảo vệ di sản văn hóa, dự thảo Luật đã thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm chủ đạo của nhà nước trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tại Điều 7. Tuy nhiên, đề nghị cần làm rõ hơn trách nhiệm của nhà nước về quản lý nguồn lực tài chính cho các hoạt động bảo vệ di sản. Theo đó, cần có quy định rõ ràng về việc phân bổ ngân sách và huy động các nguồn lực xã hội từ các tổ chức phi chính phủ, tư nhân và cộng đồng để tăng cường nguồn lực cho công tác này.

Đồng thời, về cơ chế bảo vệ di sản văn hóa quốc tế, dự Luật cần quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn trong việc phối hợp với cộng đồng, chủ thể để lập hồ sơ khoa học; ngoài ra cần có cơ chế hợp tác với các tổ chức quốc tế để bảo vệ và phát huy các di sản đã được ghi danh. Đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Đồng thời, bổ sung các điều luật quy định về việc tham gia các công ước quốc tế về di sản văn hóa.

Về chuyển đổi số và số hóa di sản văn hóa, đại biểu cho rằng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, việc số hóa di sản văn hóa là một yêu cầu cấp thiết để bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Dự thảo Luật đã đề cập đến việc nghiên cứu ứng dụng cộng nghệ trong bảo tồn di sản, tuy nhiên cần bổ sung thêm quy định cụ thể về việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa có tham khảo, đảm bảo đồng bộ với Luật Dữ liệu đang trình Quốc hội tài kỳ họp này. Từ đó, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu trữ, quản lý và chia sẻ thông tin với các bên có liên quan.

"Việc số hóa còn giúp tăng cường công tác quảng bá, giáo dục về di sản văn hóa đến công chúng. Đồng thời góp phần sự phụ thuộc vào việc sử dụng di tích thực tế trong khai thác du lịch, giảm nguy cơ xâm hại di sản", đại biểu nói.

Đối với quy định liên quan đến di sản dữ liệu, di sản tư liệu, đại biểu cho rằng Dự thảo Luật đã đề cập đến di sản tư liệu như một phần quan trọng của di sản văn hóa, nhưng chưa nhấn mạnh vai trò của di sản tư liệu trong bối cảnh toàn cầu hóa. Đại biểu đề xuất cần có một điều khoản riêng quy định về lưu trữ và phát huy giá trị tư liệu, cần thiết có thêm các quy định cụ thể về bảo vệ bản quyền, quyền tiếp cận và khai thác di sản tư liệu, nhất là trong bối cảnh số hóa để đảm bảo sử dụng hợp pháp và tránh vi phạm bản quyền.

Về bảo tồn các di sản phi vật thể của cộng đồng dân tộc thiểu số, theo đại biểu, Dự thảo Luật đã quan tâm đến bảo vệ di sản của cộng đồng dân tộc thiểu số nhưng cần có quy định cụ thể hơn về chính sách ưu tiên cho các nghệ nhân, đặc biệt là người dân tộc thiểu số và các nhóm thiểu số có nguy cơ mất di sản văn hóa phi vật thể.

Cũng theo đại biểu, việc trao tặng danh hiệu nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú là cần thiết nhưng cần kèm theo các chế độ hỗ trợ lâu dài về tài chính, bảo hiểm và y tế để khuyến khích nghệ nhân tiếp tục duy trì hoạt động trao truyền di sản.

Sửa đổi, bổ sung các quy định hướng dẫn để luật sớm đi vào cuộc sống

Để hoàn thiện dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), đại biểu Dương Văn Phước cho biết, tại khoản 2 Điều 3 quy định: Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Tuy nhiên đại biểu cho rằng quy định về di sản văn hóa vật thể, bao gồm cả di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới và di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới do UNESCO công nhận. Các di sản này không chỉ phải đáp ứng tiêu chí trong dự thảo luật, mà còn phải đáp ứng các tiêu chí của UNESCO. Do đó đại biểu đề nghị cần có quy định riêng về cơ chế riêng để quản lý.

Theo đại biểu Dương Văn Phước, đô thị cổ Hội An có đặc thù khác biệt so với hầu hết các di tích khác ở Việt Nam. Đây là "bảo tàng sống", có hàng ngàn người dân sinh sống và gắn với quản lý hành chính của 4 phường thuộc thành phố Hội An. Việc quản lý di tích ở Hội An không chỉ theo Luật Di sản văn hóa, mà còn chịu tác động của nhiều luật khác như Bộ luật Hình sự, Luật Dân sự, Luật Lao động, Luật Tổ chức chính quyền địa phương…

Đây là quần thể di tích kiến trúc nghệ thuật với số lượng lớn và đa dạng về loại hình, do đó đại biểu đề nghị cần có cơ chế quản lý riêng.

Về dự án đầu tư xây dựng, sửa chữa, cải tạo nhà ở riêng lẻ, đại biểu cho rằng Dự thảo luật quy định việc sửa đổi, cải tạo, xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích phải thực hiện theo quy định về quy hoạch, bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích. Tuy nhiên, các quy định này chỉ áp dụng cho dự án do Nhà nước làm chủ đầu tư, chưa có quy định cụ thể cho nhà ở riêng lẻ của người dân. Việc đưa nhà ở của người dân vào quy hoạch và thực hiện các thủ tục lập dự án sẽ gây nhiều khó khăn, tốn nhiều thời gian và kinh phí, có thể dẫn đến phản ứng tiêu cực của chủ di tích.

Đại biểu Dương Văn Phước đề nghị cần có quy định cụ thể về dự án đầu tư xây dựng, sửa chữa, cải tạo nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích.