Ngành tôm Việt Nam ứng dụng công nghệ để phát triển chuỗi cung ứng sạch

Dọc theo bờ biển nhiệt đới của Việt Nam, nông dân nuôi tôm đang đứng trong các ao nhân tạo chăm sóc tôm. Chính những người nông dân đã giúp Việt Nam gia nhập hàng ngũ các nhà xuất khẩu tôm hàng đầu châu Á, đưa tôm đi khắp thế giới với giá cả cạnh tranh và góp phần tăng gấp đôi giá trị thương mại của ngành tôm toàn cầu trong thập kỷ qua.

Tuy nhiên, quá trình ngành tôm phát triển trên khắp thế giới cũng kéo theo một số hệ lụy như đánh bắt quá mức, dịch bệnh hay ô nhiễm môi trường - điều ngành công nghiệp này đã cố gắng giải quyết trong nhiều năm.

Ngành tôm Việt Nam từng bước phát triển xanh

Và tại Việt Nam, một giải pháp là chuyển môi trường nuôi từ rừng ngập mặn sang các hồ nhân tạo – nơi có thể kiểm soát được chất lượng nước và khí hậu. Tuần trước, Việt Úc, tập đoàn thủy sản giữ vị trí số 1 Việt Nam về thị phần tôm giống công nghệ cao, đã khai trương một nhà máy chế biến trị giá 17 triệu USD. Với nhà máy này, Việt Úc trở thành doanh nghiệp phát triển được đầy đủ quá trình nuôi tôm, xử lý mọi bước từ nuôi ấu trùng đến xuất khẩu tôm trưởng thành. Theo công ty này, nhà máy mới được tự động hóa 70% và có diện tích bằng 14 sân bóng đá ở Bạc Liêu.

Một công nghệ đang hỗ trợ quá trình chuyển đổi từ môi trường nuôi tôm tự nhiên sang ao nhân tạo là hệ thống nuôi thủy sản tuần hoàn (RAS), liên tục lọc và tái sử dụng nước. Các nhà môi trường cho biết phương pháp này là bền vững và cho phép sản xuất ra khối lượng thủy sản cao hơn nhưng ít nước thải hơn và nguy cơ hủy hoại hệ sinh thái thấp hơn. Một điểm yếu duy nhất là các thực khách có thể phải chấp nhận mức giá cao hơn, vì các nhà phân tích cho biết một số công nghệ đi kèm với khoản đầu tư trả trước khổng lồ. Đối với Việt Úc, công ty này sử dụng hệ thống "dòng chảy" liên tục - lấy nước vào và ra khỏi ao theo định kỳ. Họ cũng cho biết tôm của công ty được nhân giống bằng cách sử dụng "công nghệ di truyền định lượng" và phân tử để giúp tôm "có khả năng thích nghi tốt hơn cũng như khả năng kháng bệnh mạnh hơn."

"Bền vững ở đây có nghĩa là thân thiện với môi trường nhưng cũng bền vững cho người tiêu dùng vì hoàn toàn không sử dụng kháng sinh hoặc hóa chất," công ty này cho biết.

Theo Andrew Wyatt, Phó giám đốc nhóm môi trường IUCN, Việt Nam là nước xuất khẩu tôm đông lạnh hàng đầu thế giới sau Ấn Độ và Ecuador nhưng chỉ gần đây mới bắt đầu áp dụng RAS. Phương pháp này sẽ mang lại hiệu quả cao hơn và ít phải bơm nước ngầm lên hơn so với các trang trại truyền thống.

Ông chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn: "Các trang trại nuôi tôm thâm canh thực chất là một môi trường mở. Bạn nuôi tôm và sau đó bạn xả ra nước thải chứa đầy chất thải của tôm."

Ông nói thêm, những người nuôi tôm truyền thống cũng thường sử dụng kháng sinh để ngăn ngừa dịch bệnh mỗi khi họ bơm thêm nước sông hoặc từ kênh đào gần đó. Thêm vào đó, mỗi khi việc bơm nước diễn ra, sự cân bằng hóa học trong ao bị mất đi và đây là thứ giết chết tôm".

Đáp ứng nhu cầu tiêu thụ lớn toàn cầu

Nhu cầu tiêu thụ tôm toàn cầu xuất phát từ độ tươi của nó và tôm có thể chế biến thành rất nhiều món ăn. Nhu cầu này đã thúc đẩy xuất khẩu tôm toàn cầu đạt giá trị 22 tỷ USD vào năm 2021, gần gấp đôi quy mô của một thập kỷ trước đó, theo tổ chức trực quan hóa dữ liệu (OEC). Dữ liệu của OEC cũng cho thấy Thái Lan là nhà xuất khẩu hàng đầu cho đến năm 2012, sau đó bị Ấn Độ vượt qua, tiếp theo là Việt Nam, Indonesia và Trung Quốc.

Steve Hedlund, Giám đốc truyền thông của Liên minh thủy sản toàn cầu, cho biết công nghệ đang mở đường cho việc "nuôi tôm trên đất liền sôi động hơn và tạo ra giá trị thương mại".

Ông Wyatt cũng cho biết, các trang trại RAS đang xuất hiện ở ngày càng nhiều nơi, từ Philippines đến Đài Loan (Trung Quốc), và đa dạng quy mô, từ các bể vận hành thủ công, chi phí thấp đến các hệ thống quy mô lớn phức tạp.

OEC cũng cho biết theo một số ước tính, Việt Nam có hơn 100.000 trang trại nuôi tôm, thường là các doanh nghiệp gia đình nhỏ, và đóng góp vào kim ngạch xuất khẩu thủy sản đông lạnh trị giá 2,3 tỷ USD vào năm 2021. Với Việt Úc, nhà máy mới đánh dấu một bước tiến mới để công ty này tham gia vào toàn bộ chuỗi giá trị của ngành.

Ông Hedlund cũng nói thêm rằng dù các công nghệ mới như tuần hoàn nước, được sử dụng để nuôi trồng tất cả các loại hải sản, mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, nhưng chuyên gia này cũng cảnh báo thêm: "Không có phương pháp nuôi động vật nào, dưới nước hay trên cạn, mà không có rủi ro."