Nghệ sĩ "khóc ròng" vì bất cập trong thực hiện tự chủ đối với các đơn vị nghệ thuật

Yêu nghề lắm nhưng…

Theo số liệu thống kê, cả nước hiện nay có khoảng hơn 110 đơn vị nghệ thuật công lập, trong đó có 12 đơn vị trực thuộc Bộ VHTTDL, còn lại là các tổ chức nghệ thuật thuộc các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa, Thể thao. Trong đó, phần lớn mỗi tỉnh có từ 1 đến 2 đơn vị. Sau gần 5 năm thực hiện Nghị định số 16/2016/NĐ-CP của Chính phủ đã bộc lộ rất nhiều bất cập từ các đơn vị nghệ thuật trung ương tới địa phương.

Theo NSƯT Thanh Ngoan, Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam, thì các nhà hát nghệ thuật truyền thống như Chèo, Tuồng, Cải lương hiện nay gặp khó khăn rất lớn. Trong đó câu chuyện giảm biên chế, không dùng ngân sách trả lương đối tượng hợp đồng là một trở ngại lớn trong hoạt động của các nhà hát.

Nhiều nhà hát nghệ thuật truyền thống gặp khó khăn trong việc thực hiện tự chủ

Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam cho biết, 7 năm qua, Nhà hát không thi viên chức trong khi chỉ tiêu vẫn thiếu. Nhưng điều bất cập là việc duy trì hợp đồng với đối tượng diễn viên trẻ cũng không còn được thực hiện. "Đội ngũ diễn viên trẻ của Nhà hát chúng tôi hiện nay hầu hết là lực lượng lao động hợp đồng. Nay chúng tôi không được thực hiện ký hợp đồng lao động nữa mà chuyển sang khoán chuyên môn, không được đóng bảo hiểm xã hội. Như vậy, lấy gì để duy trì và thu hút các em trẻ theo nghề? Trong khi đó, lực lượng trong biên chế thì hầu hết đã quá tuổi lên sân khấu nhưng lại chưa đến tuổi nghỉ hưu, thực sự chúng tôi rất trân trọng nhưng vẫn phải nói đó là gánh nặng cho các nhà hát"- NSƯT Thanh Ngoan nói.

Đồng quan điểm, NSND Tạ Duy Ánh, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho biết: "Nghề xiếc là nghề đặc thù và vô cùng khắc nghiệt. Rèn luyện lâu năm nhưng tuổi nghề ngắn. Với những nghệ sĩ như uốn dẻo, nhào lộn trên không… thì không có ai còn biểu diễn được quá 35 tuổi. Từ tuổi đó đến khi đủ tuổi về hưu, nghệ sĩ xiếc sẽ "ngồi chơi ăn lương". Những nghệ sĩ trong biên chế đều có là những người đã cống hiến, đã lao động nghệ thuật nhiều năm, không thể tính chuyện giảm biên chế, sa thải một cách cơ học như các lĩnh vực ngành nghề khác. Nếu không có ngân sách thì không thể trả lương cho họ được".

Ông Phạm Ngọc Tuấn- Giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam cũng chia sẻ, khó khăn lớn nhất hiện nay của nghệ thuật truyền thống là bài toán con người.

Thiếu nguồn nhân lực kế cận trong nghệ thuật truyền thống

Ông Tuấn cho biết, nhà hát Tuồng vẫn thiếu 30 chỉ tiêu biên chế nhưng trong 10 năm qua, không có một lớp đào tạo diễn viên Tuồng nào để có nguồn nhân lực. Nhờ đề án đào tạo đội ngũ diễn viên, nhạc công của Bộ VHTTDL (thực hiện từ năm 2014 đến 2018) Nhà hát tuyển được 36 diễn viên, nhạc công trẻ, duy trì bằng hợp đồng lao động. "Chúng tôi đã rất cố gắng để các em có việc để làm, tiền bồi dưỡng biểu diễn, có nhà công vụ để ở miễn phí. 6 tháng đầu năm 2019 nhà hát đã diễn tới 140 buổi, diễn có tiền. Tuy nhiên, dẫu thế nào thì thu nhập của diễn viên tuồng quá thấp so với mặt bằng chung của xã hội. Vì vậy, ngay ở quá trình tập sự thì có tới 9 em bỏ nghề đi làm kinh doanh hoặc đi hát tự do. Khi không còn ký hợp đồng lao động, tôi lo là con số này còn có thể tiếp tục"- Ông Tuấn chia sẻ.

Cần cơ chế đặc thù

Xã hội hóa các hoạt động văn học, nghệ thuật là một chủ trương lớn được đề ra trong các nghị quyết của Đảng, nhất là các nghị quyết về văn hóa, văn nghệ thời kỳ đổi mới. Việc thực hiện xã hội hóa cũng là xu hướng tất yếu khi ngân sách không thể mãi "bao bọc" các hoạt động này. Tuy nhiên, thực hiện như thế nào để nhân lên cái "được", hạn chế cái "mất" là điều cần bàn. Theo các nghệ sĩ, cần cơ chế đặc thù cho các đơn vị nghệ thuật khi thực hiện tự chủ.

NSƯT Trần Ly Ly, Quyền Giám đốc Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam cho biết, đối với nghệ thuật vũ kịch, nếu cứ áp dụng giảm biên chế và bỏ hợp đồng lao động thì không còn nghệ thuật vũ kịch. "Dựng một vở nhạc vũ kịch phải hàng trăm nghệ sĩ. Trong khi với đặc thù nghề nghiệp, 35 tuổi thì không còn nghệ sĩ nào lên sân khấu múa ballet được nữa. Từ lúc đó đến khi về hưu, họ có gần 30 năm hưởng lương mà không làm gì. Trong khi người trẻ vào Nhà hát thì lương hơn 2 triệu. Hiện tại chúng tôi không có solist (diễn viên chính). Nếu không có cơ chế đặc thù mà đổ đồng mọi loại hình nghệ thuật cùng thực hiện quy định thì không thể còn nghệ thuật nữa"- NSƯT Trần Ly Ly cho biết.

Sự chênh lệch trong chính sách đãi ngộ nghệ sĩ đã chi phối rất lớn đến đội ngũ nhân lực ngành nghệ thuật

Theo Quyền Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn Nguyễn Quang Vinh, những băn khoăn của các nhà hát là chính đáng và cần được nghiên cứu, xây dựng lộ trình thực hiện hợp lý. Ông Quyễn Quang Vinh cho biết: "Cục NTBD trong ba năm vừa qua đã đề xuất xin Bộ VHTTDL phê duyệt đề án đào tạo diễn viên cho các đơn vị nghệ thuật truyền thống. Tuy nhiên, khi đào tạo xong, chính các em lại không về nhà hát vì "không có chỗ" mà về. Vì hợp đồng không được ký, chỉ thực hiện khoán chuyên môn với số tiền rất thấp so với thị trường. Sự chênh lệch chế độ đãi ngộ đã chi phối rất lớn đến đội ngũ nhân lực trong ngành nghệ thuật. Bên cạnh đó là bất cập đối với các đơn vị tự chủ. Nếu đơn vị có 12 NSƯT, NSND không lên sân khấu nữa nhưng chưa đủ tuổi về hưu thì đơn vị đó tự kiếm tiền trả lương cho các nghệ sĩ. Đó là áp đặt với các đơn vị".

Chia sẻ những băn khoăn của nghệ sĩ, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông cho rằng các Nhà hát cần chủ động trong việc tìm kiếm, lựa chọn đội ngũ kế cận bằng cách xuống các nhà trường, kết nối đào tạo hoặc chọn vào đề án đào tạo tài năng. Phía Bộ VHTTDL sẽ nghiên cứu thực hiện việc phân bổ đều cho các nhà hát việc hoạt động

Cũng theo Thứ trưởng các nhà hát tiếp tục cố gắng khắc phục khó khăn, nâng cao chất lượng các chương trình biểu diễn nghệ thuật chủ động tổ chức các show diễn, nghiên cứu để thu hút khán giả quốc tế. Thứ trưởng cho rằng, trong thời gian tới, các nhà hát nghiên cứu, xây dựng những chương trình nghệ thuật thành sản phẩm du lịch. Các chương trình đó sẽ mang bản sắc của từng loại hình nghệ thuật của Việt Nam, vừa thu hút khán giả, tạo thu nhập, nâng cao đời sống, góp phần tạo hứng khởi trong sáng tạo nghệ thuật cho các nghệ sĩ./.