Nhà chứa Quan họ: Không gian sinh hoạt văn hóa độc đáo

Nhà chứa quan họ Bắc Ninh. (Ảnh: baobacninh.com.vn)

Hơn 100 năm qua, ngôi nhà chứa của cụ Ngô Thị Khu, thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đã trở thành điểm đến quen thuộc của các liền anh, liền chị quan họ. Đây cũng là căn nhà chứa cổ duy nhất còn lưu giữ trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Theo cụ Ngô Thị Khu, xưa kia mỗi bọn quan họ (một nhóm chơi quan họ theo cách gọi của người quan họ) có một nơi sinh hoạt riêng mà người quan họ vẫn thường gọi là nhà chứa. Bọn quan họ nam có nhà chứa nam, bọn quan họ nữ có nhà chứa nữ. Đây là nơi hội họp, luyện tập, nơi “ngủ bọn” của bọn quan họ và lớp đàn em học nghề chơi. Đặc biệt, nơi đây còn là địa điểm đón tiếp và mời cơm quan họ bạn, là nơi tổ chức hát canh giữa bọn quan họ sở tại và bọn quan họ kết bạn với mình trong những dịp lễ hội của làng. Vì vậy, ngôi nhà đáp ứng yêu cầu rộng rãi, thoáng mát, khang trang để đáp ứng những yêu cầu sinh hoạt văn hoá quan họ một cách tốt nhất.



Thông thường một làng có bao nhiêu bọn quan họ thì phải có bấy nhiêu nhà chứa. Chủ nhà chứa được gọi là “ông chứa” (nếu là nhà chứa bọn quan họ nam) hoặc “bà chứa” (nếu là nhà chứa bọn quan họ nữ). Những người này thường là những liền anh, liền chị cao tuổi, có uy tín nhất trong bọn quan họ.



Nhớ những ngày đi chơi quan họ, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Bàn, thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh tâm sự: Trước đây, hai bọn quan họ kết bạn với nhau không chỉ đến ngày hội mới được gặp nhau mà hễ thấy nhớ nhau cho dù trời tối hay sáng, ngày hay đêm cũng đến gặp ca với nhau. Trước hết, những nhóm này phải đến nhà chứa xong rồi mới được đi đến những điểm ca khác. Ngày nay, cùng với phát triển của xã hội các bọn quan họ không có dịp gặp nhau nhiều nên cứ đến ngày diễn ra lễ hội ở địa phương mình, bọn quan họ chủ lại mời quan họ kết bạn với mình đến dự.



Đến ngày gặp nhau, đông đảo thành viên trong bọn quan họ chủ tập trung tại nhà chứa để đón quan họ khách. Sau đó, hai bên cùng ra đình, đền, chùa làm lễ rồi lại quay về sinh hoạt trong nhà chứa. Những người quan họ chủ sẽ mua thức ăn, nước uống phục vụ quan họ bạn. Sau khi dùng bữa, bọn quan họ tổ chức canh hát thâu đêm suốt sáng. Khi mệt, nhà chứa cũng là nơi để quan họ “ngủ bọn” để hôm sau lại chơi tiếp. Tuy nhiên phải lưu ý theo truyền thống của người quan họ, hai bọn quan họ kết bạn với nhau sẽ không được có tình cảm nam nữ với nhau vì sau khi kết bạn những người này được coi như anh em một nhà. Bởi vậy, những liền anh, liền chị sinh hoạt văn hóa quan họ rất trong sáng.



Bảo tồn không gian sinh hoạt độc đáo



Nhà chứa không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa, truyền dạy dân ca quan họ mà nơi đây còn là địa điểm đón khách đến giao lưu. Tuy nhiên, qua thời gian, chiến tranh tàn phá và tốc độ đô thị hóa ngày càng cao, nhà chứa dần mất đi. Nhằm thực hiện cam kết với UNESCO trong bảo tồn và phát triển Dân ca Quan họ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều giải pháp, trong đó, có việc phục dựng lại các nhà chứa. Đây là chủ trương đúng, đáp ứng được lòng mong mỏi của những người yêu Quan họ.



Ông Nguyễn Văn Thuyết, câu lạc bộ Quan họ Đương Xá, phường Vạn An, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh tâm sự: Trước đây khi chưa có nhà chứa, những thành viên trong câu lạc bộ thường đến sinh hoạt truyền dạy quan họ tại nhà bà Nguyễn Thị Quýnh, chủ nhiệm câu lạc bộ. Tuy nhiên, do đây là gia đình cá nhân, trong khi số thành viên trong câu lạc bộ đông, việc tập luyện bị ảnh hưởng nhiều. Đến nay, câu lạc bộ Quan họ Đương Xá được vinh dự là một trong những câu lạc bộ Quan họ đầu tiên được xây dựng nhà chứa, các thành viên đều rất phấn khởi. Việc xây dựng lại nhà chứa quan họ theo lối cổ không chỉ tạo không gian sinh hoạt truyền thống của người quan họ mà các hoạt động giao lưu quan họ được triển khai thường xuyên hơn. Thậm chí câu lạc bộ còn được đón nhiều đoàn khách du lịch, những người yêu Quan họ được thưởng thức.



Việc xây dựng không gian sinh hoạt văn hóa cho các câu lạc bộ Quan họ đã tạo thêm động lực, trách nhiệm của các thành viên trong bảo tồn, truyền dạy cho Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng lan tỏa. Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Quýnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Quan họ Đương Xá cho biết: Từ ngày có nhà chứa mới, mọi sinh hoạt quan họ trong câu lạc bộ diễn ra thường xuyên hơn. Mỗi liền anh, liền chị đều thấy trách nhiệm của mình nặng nề hơn. Bên cạnh vốn Quan họ sẵn có, các thành viên trong câu lạc bộ còn tích cực sưu tầm những bài Quan họ còn lưu truyền trong dân gian, bản thân bà còn sáng tác thêm những bài Quan họ lời mới để truyền dạy cho mọi người, nhất là lớp măng non kế cận.



Ngày nay, nhà chứa vẫn là thiết chế không thể thiếu được trong sinh hoạt văn hóa của người quan họ, nhất là trong công tác bảo tồn những canh hát Quan họ cổ lề lối. Toàn tỉnh Bắc Ninh đã xây dựng mới 2 nhà chứa là nhà chứa khu Đương Xá, phường Vạn An, thành phố Bắc Ninh và nhà chứa Thôn Lũng Giang, thị trấn Lim, huyện Tiên Du. Ngay sau khi tiếp nhận, các câu lạc bộ đã sử dụng và phát huy tác dụng một cách hiệu quả. Đây là cơ sở để Bắc Ninh tiếp tục xây dựng các nhà chứa theo lộ trình góp phần đưa Quan họ trường tồn và lan tỏa.



Theo ông Nguyễn Xuân Trung, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh: Từ khi Dân ca Quan họ Bắc Ninh được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Sở Văn hóa đã trình Ủy ban nhân dân tỉnh đề án Bảo tồn Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong đó có phục hồi nhà chứa. Theo đó lộ trình năm 2013 - 2020, Bắc Ninh lựa chọn 8 làng quan họ gốc tiêu biểu, còn duy trì tốt phong trào học hát Quan họ và còn giữ phong tục kết chạ, kết bạn với nhau để xây dựng nhà chứa.



Một mùa xuân mới đang về, sắc xuân tràn ngập khắp đường phố. Hy vọng cùng với những chủ trương đúng, Dân ca Quan họ Bắc Ninh cùng lớp lớp những người yêu quan họ sẽ tiếp tục đưa những câu Quan họ mãi vang xa./.



Theo TTXVN