Nhiều chuyển biến sau 3 tháng thực thi Công ước Berne

Hơn 3 tháng sau ngày công ước chính thức có hiệu lực tại VN, dù rằng vẫn còn quá sớm để bình luận nhưng ít nhất Công ước Berne đã thổi nên một ngọn gió mới cho đời sống văn hóa nghệ thuật trong nước.

Sôi động thị trường bản quyền sách

Trước và ngay sau ngày Công ước Berne có hiệu lực thi hành tại VN, các công ty mua bán bản quyền sách và các tác phẩm văn học đã liên tục xuất hiện. Từ việc làm sống lại một trung tâm bản quyền đã sống dở, chết dở gần 10 năm nay của Công ty Vietbook, rồi Công ty Văn hóa Phương Nam chuyển một phòng vốn chuyên phụ trách mua bản quyền thành một công ty buôn bán tác quyền sách chuyên nghiệp, đã cho thấy sự nhạy bén của các doanh nghiệp trước một thị trường còn rất mới mẻ nhưng lại đầy triển vọng.

Gọi là đầy triển vọng vì khi chấp nhận Công ước Berne cũng như các hiệp định song phương về bảo vệ quyền tác giả thì đồng thời các nhà xuất bản cũng đứng trước một thử thách gay go là làm sao tìm đủ nguồn sách có bản quyền cung cấp cho thị trường.

Thiếu kiến thức về tình hình giá bản quyền, thiếu kinh nhiệm thương lượng và kể cả thiếu sức mạnh tài chính cũng như có số lượng đầu sách phát hành khiêm tốn, không thu hút sự chú ý của đối tác nước ngoài là điểm yếu cơ bản của các nhà xuất bản trong nước trong quá trình thương lượng với đối tác nước ngoài.

Trong tình hình hiện nay số NXB đủ sức tự đi tìm mua bản quyền sách đáp ứng nhu cầu chỉ đếm trên đầu ngón tay. Các NXB còn lại chỉ còn cách thông qua các công ty môi giới để tìm nguồn sách cho mình nếu muốn tồn tại. Đây chính là một thị trường màu mỡ cho các công ty kinh doanh bản quyền hoạt động.

Với một đội ngũ chuyên nghiệp cả về kiến thức pháp luật, am hiểu thị trường, các công ty này có thể tìm mua bản quyền sách rồi sau đó bán lại cho các nhà xuất bản có yêu cầu. Không chỉ có thế, công ty bản quyền sách còn là nơi gặp gỡ giữa các tác giả và nhà xuất bản. Các tác giả có sách muốn đưa vào thị trường có thể bán bản quyền của mình cho công ty kinh doanh bản quyền, công ty có thể giới thiệu sách tới các NXB có nhu cầu.

Như vậy, tác giả vừa đưa sách tới tay bạn đọc, vừa đảm bảo quyền lợi theo đúng thỏa thuận ban đầu. Việc hàng loạt tác giả trong nước bán bản quyền các tác phẩm của mình cũng nằm trong xu hướng trên.

Sân khấu thiếu vắng kịch bản nước ngoài

Sau khi Công ước Berne có hiệu lực, tình hình sân khấu TPHCM cũng có sự chuyển động theo hướng tạo nhiều cơ hội cho các tác giả VN hơn. Trước đây, khi chưa có công ước, các sân khấu mạnh dạn dựng các kịch bản nước ngoài như Idecaf có Chuyện văn chương, Âm mưu và tình yêu, Cái tráp vàng; Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ 5B với Bóng thiên nga, Dư luận quần chúng, Chuyện tình nữ phạm nhân…

Đặc biệt, Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ 5B đang dựng gần xong vở Mưa đầu mùa được phóng tác theo một tác phẩm nước ngoài cũng phải dừng lại để đó. Kể cả một số tác phẩm được nhà hát ưng ý, chọn từ trước và chuẩn bị đưa lên sàn tập cũng phải dè dặt gác lại như Gái giang hồ quốc tế… bởi chưa có sự chuẩn bị kịp thời để đáp ứng các yêu cầu của Công ước Berne.

Thay vào đó, Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ 5B đã chọn những kịch bản của các tác giả Việt Nam như Người đàn ông của trời, Hình và bóng… Qua thực tế cho thấy, từ khi áp dụng Công ước Berne, các sân khấu TPHCM gần như vắng hẳn kịch bản nước ngoài.

Khi có Công ước Berne, các sân khấu rất e dè và chưa dám dựng kịch bản nước ngoài, chứng tỏ công ước đã đi vào đời sống hoạt động nghệ thuật, bảo vệ khá tốt quyền lợi của các tác giả nước ngoài.

Truyền hình trông chờ sự công bằng

Ông Huỳnh Văn Nam – Giám đốc Đài Truyền hình TPHCM cho biết: “Khi chưa có Công ước Berne, HTV đã chủ động thực hiện việc tôn trọng quyền sở hữu các tác phẩm, chương trình. Tất cả các chương trình của chúng tôi từ tin tức, phim truyện, phim hoạt hình đến các chương trình thiếu nhi, show games… đều thực hiện nghiêm túc việc trả tiền bản quyền. Tuy nhiên, hiện nay mảng ca nhạc quốc tế vẫn còn nhiều khó khăn. Cùng với việc tôn trọng Công ước Berne, chúng tôi phải chịu nhiều chi phí để mua bản quyền phim, chương trình, trong khi đó, một số đài truyền hình tỉnh vẫn chưa thực hiện tốt việc này. Họ tự ý lấy phim ở các nơi trong đó có phim của HTV phát sóng vô tư, không trả một đồng nào. Điều này tạo ra sự mất công bằng trong cạnh tranh giữa các đài truyền hình với nhau.

Bên cạnh Công ước Berne, chúng ta còn có luật bản quyền, đâu thể để phải mất tiền trả cho phim nước ngoài, còn phim của chính chúng ta sản xuất lại thất thu. Theo tôi, cần có sự nghiêm minh của pháp luật trong việc thực thi các vấn đề về bản quyền mới có thể đảm bảo Công ước Berne được tôn trọng. Hiện nay, HTV đang thỏa thuận với Trung tâm Bản quyền âm nhạc VN về việc trả tiền bản quyền một năm cho tất cả các bài nhạc phát sóng trên truyền hình (kể cả Quốc ca VN). Sau âm nhạc sẽ đến các ngành nghệ thuật khác”.