Những vấn đề lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Trưởng Ban Chỉ đạo; Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo; Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo; Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng; Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình đồng chủ trì Hội thảo.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, triển khai Nghị quyết Đại hội lần XIII của Đảng, Ban Chấp hành Trung ương đã đưa vào Chương trình làm việc nhiệm kỳ 2021 - 2026 nhiệm vụ xây dựng, ban hành Nghị quyết Trung ương về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. 

Thủ tướng nêu rõ, tư tưởng về nhà nước pháp quyền hiện đại là một giá trị, một thành tựu của nhân loại về phương thức tổ chức và hoạt động của nhà nước. Giá trị cốt lõi và đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền đã được Karl Marx và Engels kế thừa và phát triển sâu sắc theo quan điểm khoa học và cách mạng, nhất là xây dựng một nhà nước kiểu mới hợp hiến, hợp pháp, thể hiện quyền làm chủ của nhân dân, bảo đảm tính tối thượng của hiến pháp và pháp luật, triệt để giải phóng con người, đề cao vai trò chủ thể và vị trí trung tâm của con người, bảo vệ quyền con người.

Tại Việt Nam, ngay từ những buổi đầu thành lập Nhà nước công nông đầu tiên, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng một Nhà nước kiểu mới “Trăm đều phải có thần linh pháp quyền”, một Nhà nước của dân, do dân, vì dân đã được hình thành.

Từ những giá trị phổ biến, phổ quát về nhà nước pháp quyền trong lịch sử tư tưởng nhân loại, được kiểm chứng trong quá trình phát triển của các nhà nước trên thế giới, nhất là xuất phát từ thực tiễn và yêu cầu khách quan của sự nghiệp đổi mới, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã chính thức xác định Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, do Đảng Cộng sản lãnh đạo là một trong 8 đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà chúng ta xây dựng.

Để hiện thực hóa chủ trương, quan điểm trên, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm lãnh đạo và tổ chức nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, định hình rõ hơn và tập trung xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đến nay, hệ thống pháp quyền của chúng ta đã được hoàn thiện một bước cơ bản, vai trò của pháp luật và thực thi pháp luật ngày càng được chú trọng. Cơ chế phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp dưới sự lãnh đạo của Đảng ngày càng rõ hơn và có chuyển biến tích cực. Bộ máy Nhà nước từng bước được sắp xếp lại theo theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, quyền con người, quyền công dân ngày càng được tôn trọng, bảo đảm.

Theo Thủ tướng, ở nước ta, những giá trị tiến bộ, nhân văn của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa từng bước được thực hiện, góp phần quan trọng bồi đắp, củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn của Đảng, Nhà nước và tương lai tươi sáng của đất nước chúng ta.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng cũng đã thẳng thắn chỉ rõ, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có mặt chưa đáp ứng tốt yêu cầu phát triển kinh tế xã hội và quản lý đất nước trong tình hình mới. Biểu hiện cụ thể là hệ thống pháp luật còn một số quy định chưa thống nhất, đồng bộ, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tiễn; cơ chế kiểm soát quyền lực chưa hoàn thiện; vai trò giám sát của nhân dân chưa được phát huy mạnh mẽ.

Thủ tướng nêu rõ, việc phân công, phân cấp, phân quyền nếu không đi cùng việc phân bổ nguồn lực và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thì không đạt hiệu quả cao.

Việc chấp hành pháp luật nhìn chung chưa nghiêm, kỷ cương phép nước có nơi, có lúc còn bị xem nhẹ. Việc bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân vẫn còn hạn chế. Bộ máy chính quyền một số nơi còn quan liêu. Một bộ phận cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tự diễn biến, tự chuyển hóa.

Thủ tướng đề nghị các đại biểu cùng trao đổi, thảo luận thẳng thắn, làm rõ, sâu sắc hơn những vấn đề lý luận và thực tiễn đang đặt ra đối với nhiệm vụ xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đề xuất được những giải pháp mới có tính đột phá, giúp Ban Chỉ đạo nghiên cứu, tiếp thu đưa vào đề án trình Ban Chấp hành Trung ương vào cuối năm 2022.

Phát biểu tại Hội thảo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đánh giá cao sự tham gia đầy đủ, trách nhiệm của các thành viên Ban Chỉ đạo, lãnh đạo các ban, bộ, ngành, các chuyên gia, nhà khoa học đã dành thời gian, tâm huyết nghiên cứu, thảo luận tại Hội thảo.

“Nội dung của Hội thảo hôm nay có ý nghĩa rất thiết thực, giúp nhận diện rõ hơn về cấu trúc, các thành tố và mối quan hệ giữa chúng của mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, từ đó định hướng, xác định những bước đi, giai đoạn phù hợp cho quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong thời gian tới”, Chủ tịch nước nêu rõ.