Đầu tháng 5 năm 2007, tôi về làng Lá thuộc xã Yên Quang (Nho Quan, Ninh Bình) tìm mộ của người anh cả hy sinh tháng 4 năm 1954 sau khi bị thương trên đường tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.
Đầu tháng 5 năm 2007, tôi về làng Lá thuộc xã Yên Quang (Nho Quan, Ninh Bình) tìm mộ của người anh cả hy sinh tháng 4 năm 1954 sau khi bị thương trên đường tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.
Thật tình cờ, tôi đã đến một ngôi đình mà theo nhiều người cao niên cho biết đã được xây dựng cách đây hơn 200 năm. Khu vực này trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp toàn núi đồi rậm rạp, là nơi ở của bà con dân tộc Mường, cũng là một địa điểm khá an toàn để hoạt động của lực lượng vũ trang Quân khu Ba mà dấu tích vẫn còn lưu giữ ngay trong khu vực đình. Đó là tấm bia đá lớn được dựng trên một bệ tam cấp, có bát hương, trên tấm bia có ghi dòng chữ khá đậm nét: “Ngày 16-1-1951 thành lập Đại đoàn 320 do đồng chí Văn Tiến Dũng làm Tư lệnh kiêm Chính ủy”. Đối diện phía bên kia sân đình cũng có một tấm bia đá ghi lại một cách tóm tắt quá trình trưởng thành của lực lượng vũ trang Quân khu Ba. Xin trích dẫn nội dung ghi trên bia: “thành lập trường lục quân sơ cấp Nguyễn Huệ, mở 3 khóa đào tạo một ngàn cán bộ chỉ huy sơ cấp. Một số đồng chí đã anh dũng hy sinh, một số trở thành cán bộ trung, cao cấp của Đảng, Nhà nước, Quân đội”. Bia cũng còn ghi nhiều đồng chí đã trở thành anh hùng, chiến sĩ thi đua của quân đội. Chính nơi đây, cách đây 26 năm-đồng chí Văn Tiến Dũng đã về thăm và cây đa do đồng chí trồng nay đã to cao, xum xuê, dưới gốc có bảng ghi rõ: “Cây đa do đồng chí Văn Tiến Dũng trồng ngày 16-1-1981”. Rõ ràng tại ngôi đình này chính là nơi mà lãnh đạo đại đoàn đã từng làm việc, đào tạo cán bộ và chỉ huy các trận đánh địch, một địa chỉ đáng tự hào của quân và dân Quân khu Ba.
Đáng tiếc nơi đây hình như đã bị lãng quên, tường bao trước khu đình đã bị hư hỏng nhiều, ngôi đình đang bị xuống cấp, lối vào khu di tích nham nhở, gồ ghề, cổng vào được rải mấy sợi dây thép gai. Tôi đã gặp ông Nghĩa, dân tộc Mường-một đảng viên cao tuổi và được ông kể lại một sự việc đáng nhớ: Cách khu đình chưa đầy một cây số trước đây là trạm quân y K32, nơi tiếp nhận cứu chữa thương binh tham gia chiến dịch Tây Nam Ninh Bình năm 1952 và đón một số thương binh tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Ông kể rằng năm 1952, thực dân Pháp đã dùng máy bay ném bom giết hại 99 thương binh đang điều trị. Nơi đây hiện là một hồ chứa nước lớn phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. Ông Nghĩa cho biết trước khi đào hồ, đã chuyển hài cốt liệt sĩ nhưng vẫn chưa hết, có thể còn một số ít hài cốt dưới lòng hồ vì đã quá lâu và hồi đó phải chôn tập trung do bom giặc làm tan nát hết.
Phải khẳng định rằng tuy ngôi đình rất đơn sơ, chỉ lưu giữ hai tấm bia, một cây đa nhưng lại chứa đựng một dấu ấn lịch sử nói lên sự ra đời của một đại đoàn anh hùng, chứng minh quá trình phát triển đi lên của lực lượng vũ trang Quân khu Ba. Nơi đây từng là một cái nôi đào tạo một số cán bộ Đảng, Nhà nước và sĩ quan quân đội trong kháng chiến chống Pháp, một di tích lịch sử-văn hóa cần được bảo tồn để giáo dục thế hệ mai sau. Nên chăng, Nhà nước, Quân đội cần đầu tư tôn tạo khu di tích đình làng Lá và dựng nhà bia tưởng nhớ các liệt sĩ đã hy sinh tại trạm quân y K32 cạnh hồ lớn hiện nay.
(Theo QĐND)
