Nóng chuyện tu bổ, tôn tạo hộ thành hào Kinh thành Huế

Ngỡ ngàng vì… bị "làm mới"?

Hộ thành hào là hào nước bao bọc quanh kinh thành Huế được triều Nguyễn xây dựng từ năm 1832. Công trình được đắp bằng đá núi (đá gan gà), theo kỹ thuật xếp đá khan không sử dụng vữa kết dính. Đây là một phần trong Quần thể Di tích Cố đô Huế đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới từ năm 1993.

Năm 2001, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế có quyết định 1918/QĐ-UBND phê duyệt Dự án "Bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống Kinh thành Huế" với tổng mức đầu tư hơn 1.280 tỷ đồng. Do khó khăn về nguồn lực và giải phóng mặt bằng nên đến ngày 26/10/2016, UBND tỉnh tiếp tục có quyết định số 2568/QĐ-UBND điều chỉnh thời gian thực hiện dự án đến ngày 31/12/2020.

Bờ kè hộ thành hào được tu bổ bằng xe cuốc.

Trong tổng thể dự án này có phần "Tu bổ, tôn tạo hệ thống kè hộ thành hào bao gồm kè đá, lòng hào, tuyến phòng lộ và các bến cổng" với hạng mục "Tu bổ, tôn tạo hệ thống kè hộ thành hào" có tổng chiều dài gần 20km (gồm hai mặt hào), trước mắt sẽ tu bổ mặt phía Nam (trừ phần kè của dự án cũ đã thực hiện) là hơn 4,5km. Theo hồ sơ dự án, phương án tu bổ là "Bảo tồn nguyên trạng những đoạn kè còn tốt; hạ giải, tu bổ, phục hồi những đoạn kè bị hư hỏng nặng; gia cố, tu bổ những đoạn kè hư hỏng vừa và nhỏ".

Tuy nhiên, trên thực tế thời gian vừa qua khi dự án bắt đầu được triển khai đoạn từ cửa Quảng Đức đến Nam Minh Đài đã xuất hiện những ý kiến trái chiều về công tác trùng tu khi đơn vị thi công đưa các phương tiện cơ giới phá bờ kè gốc của hào nước sau đó xây kè gần như mới bằng bê tông, cốt thép.

Có mặt tại khu vực kể trên, theo ghi nhận của chúng tôi các phương tiện cơ giới hiện đã được đơn vị thi công cho rút đi sau khi có những phản ứng trong dư luận. Bằng mắt thường có thể nhìn thấy một bờ kè hình thang gần như mới được xây dựng bằng đá granit, vữa xi măng, phần chân móng đúc bằng bê tông cốt thép, phần mặt ngoài kè là hình ảnh những viên đá gan gà nguyên gốc xen lẫn với đá mới.

Bờ kè đoạn từ cửa Quảng Đức đến Nam Minh Đài tại thời điểm đầu tháng 4/2018 dường như mới hoàn toàn.

Được biết, trước đó trong cuộc họp lấy ý kiến của các thành viên trong Hội đồng khoa học (HĐKH ) ngày 20/4/2018, ông Phan Thanh Hải - Chủ tịch Hội đồng Tham vấn (nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế) có đưa ra kết luận: "Đơn vị tư vấn thiết kế cần khảo sát, đánh giá và xác định các đoạn kè đá nguyên gốc đang trong thực trạng ổn định để có phương án bảo tồn nguyên trạng; Phải tận dụng toàn bộ đá cũ đưa ra mặt ngoài và mặt trên, chỉ được sử dụng đá mới khi đá gan gà cũ không đảm bảo số lượng và chất lượng".

Sau cuộc họp này, trong công văn ngày 19/9/2018 gửi Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) cũng lưu ý: "Lựa chọn một số đoạn kè còn tốt (được xây dựng bằng kỹ thuật truyền thống, đảm bảo đủ kích thước và ổn định về khả năng chịu lực) để gia cố chân móng, tu bổ theo hiện trạng".

Thế nhưng với những gì đã diễn ra, dư luận tại Huế đặt ra câu hỏi "Liệu công tác trùng tu bờ kè hộ thành hào như vừa qua có vi phạm Luật Di sản và "làm trái" với lưu ý chỉ đạo của Cục Di sản văn hóa?"

Tạm ngừng thi công để kiểm tra

Liên quan đến vấn đề này, trao đổi với Báo điện tử Tổ Quốc, ông Phan Văn Tuấn – Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (đơn vị chủ đầu tư dự án), kiêm giám đốc ban quản lý dự án cho biết, do tác động của thời gian, thời tiết và hoạt động của con người nên bờ kè bị hư hỏng đến 70-80%, có những đoạn bị sụp hoàn toàn.

Xe cuốc thi công tu bổ gần Minh Khánh Đài.

Cũng theo ông Tuấn, từ cửa Quảng Đức đến Nam Minh Đài trước đó có nhiều vị trí đứt, gãy. Nếu không tiến hành gia cố tu bổ thì rất khó để bảo vệ bờ thành. Qua quá trình thi công và sau khi khảo sát thấy đoạn kè này hư hỏng nghiêm trọng, không còn đoạn nào có thể giữ nguyên trạng nên đơn vị mới quyết định lựa chọn phương án hạ giải, tháo dỡ toàn bộ để tu bổ và gia cố bằng việc tận dụng tối đa vật liệu gốc. Việc thi công khi diễn ra đảm bảo tuân thủ đúng hồ sơ thiết kế, bản vẽ, nhưng ông Tuấn cũng thừa nhận đã có một số sơ suất.

Cụ thể, sơ suất ở chỗ theo giải pháp chỉ đạo, sau khi tháo dỡ, chọn lựa những viên đá còn có thể tái sử dụng, phần còn lại nằm dưới lòng hào, cách bờ trên 3m thì mới bắt đầu can thiệp bằng máy móc theo quy trình và định mức cho phép. Nhưng yêu cầu đó chưa được thực hiện một cách triệt để nên tạo phản ứng trong dư luận.

"Trước những ý kiến của dư luận, báo chí đã phản ánh chúng tôi sẽ tiếp thu để tiếp tục điều chỉnh. Các gói còn lại trong dự án chúng tôi sẽ có hướng thực hiện tốt hơn, đảm bảo giữ lại những đoạn kè chất lượng còn tốt trong quá trình tu bổ để bảo tồn yếu tố gốc của di tích", ông Tuấn cho hay.

Hình ảnh bờ kè một bên cửa Quảng Đức được ghi nhận vào tháng 4/2018 (ảnh nhỏ) vẫn còn khá vững chắc đã bị hạ giải hoàn toàn, thay vào đó là bờ kè mới tại thời điểm hiện tại (ảnh lớn). Ảnh: Lê Chung

Trao đổi với báo chí, Ths. Trần Thanh Bình (nguyên giảng viên trường Đại học Nghệ thuật Huế, Thành viên Hội đồng Tham vấn các nhiệm vụ Khoa học của Trung tâm BTDTCĐ Huế) cho hay, tại cuộc họp HĐKH ngày 20/4/2018, ông đã nêu ý kiến về việc hạ giải bờ kè là hạ toàn bộ hay chỉ hạ giải những đoạn bị hư hỏng nặng?

"Tôi nhớ bên tư vấn thiết kế nói chỉ hạ giải những đoạn kè sụt lún nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến tính bền vững của tường thành. HĐKH luôn giữ quan điểm phải bảo tồn tính nguyên vẹn cả về kiến trúc, kết cấu kỹ thuật và màu thời gian của đi tích, chỉ phục hồi đối với những chỗ bị sụp đổ, nhưng phải hạn chế tối đa làm mới", ông Bình nói.

Ông Bình cũng nêu quan điểm, trong quá trình thi công trùng tu di tích, nếu có những vấn đề nảy sinh mà trong quá trình khảo sát chưa lượng hết thì cần phải có hội thảo, mời hội đồng khoa học tới để thảo luận xin ý kiến để có phương án mới. Không nên tự động điều chỉnh mà không thông qua hội đồng.

Đồng quan điểm, PGS.TS Đỗ Bang - Phó chủ tịch Hội khoa học lịch sử VN, Chủ tịch Hội khoa học lịch sử Thừa Thiên Huế cho rằng, Bảo tồn di tích không chỉ với dấu tích trên mặt đất mà còn cả dấu vết, hiện vật dưới mặt đất. Dưới đó không chỉ có dấu vết thời vua Nguyễn, mà có thể còn cả thời Tây Sơn, thời chúa Nguyễn. Lẽ ra khi tháo dỡ bờ kè cần phải có nhân viên chuyên môn khảo cổ học của phòng nghiên cứu, như quy định của luật Di sản văn hóa.

Được biết, liên quan đến sự việc mà dư luận đang rất quan tâm này, chiều 12/4, ông Phan Ngọc Thọ - Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết đã có chỉ đạo Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế tạm ngừng thi công hạng mục tu bổ và tôn tạo hộ thành hào mặt nam Kinh thành Huế, đồng thời kiểm tra thông tin phản ánh, rà soát lại các thủ tục, quá trình đánh giá, quy trình thi công để báo cáo lên UBND tỉnh.