Phản biện xã hội đối với dự án Luật di sản văn hóa (sửa đổi): Tạo sự đồng thuận xã hội từ khâu soạn thảo

Sáng 12/3, tại Hà Nội, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tổ chức Hội nghị phản biện xã hội đối với dự án Luật di sản văn hóa (sửa đổi). Bà Trương Thị Ngọc Ánh, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam; ông Nguyễn Túc, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Văn hóa - Xã hội; GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ và Pháp luật đồng chủ trì Hội nghị.

Dự Hội nghị có Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương, đại diện Ban soạn thảo cùng các chuyên gia, nhà khoa học; đại diện lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội.

Tạo sự đồng thuận trong xã hội ngay từ khâu soạn thảo

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh cho biết, thực hiện quyền và trách nhiệm của MTTQ Việt Nam trong việc tham gia xây dựng pháp luật, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, xác định tầm quan trọng của Dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tổ chức Hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), để có những ý kiến, kiến nghị nhằm hoàn thiện dự án luật tốt hơn, tạo sự đồng thuận trong xã hội ngay từ khâu soạn thảo.

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đề nghị các chuyên gia, nhà khoa học, người hoạt động thực tiễn nghiên cứu, đề xuất các nội dung khác được quy định tại dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) nhưng chưa phù hợp với thực tế, hiệu quả thấp để góp ý, phản biện xã hội.

Tại Hội nghị, trình bày quy trình soạn thảo và một số nội dung trong Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương cho biết, Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế sau 23 năm thực hiện Luật di sản văn hóa 2001 và 15 năm thực hiện Luật di sản văn hóa sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa 2009, như: Một số quy định của Luật còn mang tính nguyên tắc chung, hoặc không còn phù hợp với thực tiễn; Một số vấn đề phát sinh trong thực tiễn chưa được quy định trong luật; Một số luật có sự đan xen với Luật Di sản văn hóa như Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Lâm nghiệp… đã được sửa đổi, bổ sung có quy định liên quan đến di sản văn hóa cần được quy định trong Luật Di sản văn hóa đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong hệ thống pháp luật; các Công ước quốc tế, Chương trình có liên quan đến di sản văn hóa mà Việt Nam là thành viên cần nội luật hóa.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nhấn mạnh, cần thiết sửa đổi Luật di sản văn hóa để phù hợp với thực tiễn công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa hiện nay, đẩy mạnh thu hút nguồn lực xã hội hóa, hợp tác công tư, ứng dụng khoa học công nghệ thông tin, chuyển đổi số đáp ứng yêu cầu bảo tồn và phát triển bền vững, toàn diện và hội nhập quốc tế.

Tóm tắt bố cục và một số nội dung cơ bản của Dự thảo Luật, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương cho biết, Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) bố cục gồm 9 chương 101 điều, tăng 2 chương, 27 điều so với Luật Di sản văn hóa hiện hành (7 chương 74 điều), trong đó: bỏ 1 chương về khen thưởng và xử lý vi phạm, thành 03 chương mới là Bảo vệ và phát huy giá trị di sản tư liệu (Chương V); Bảo tàng (Chương VI); Hoạt động kinh doanh, dịch vụ về di sản văn hóa (Chương VIII).

Tại Hội nghị, đại biểu tham dự tập trung thảo luận vào nội dung phạm vi, đối tượng điều chỉnh và bố cục của dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi); những vấn đề nhằm bảo đảm phù hợp với văn bản của Đảng, bảo đảm tính hợp Hiến, tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật của dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi); Về bảo đảm tính phù hợp với cam kết trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia trong dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi); Các quy định liên quan đến quyền con người trong dự thảo luật, trong đó tập trung phản biện xã hội quyền hưởng thụ, tiếp cận và sử dụng các di sản văn hóa; các quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, dịch vụ về di sản văn hóa của tổ chức, cá nhân trong dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi).

Đại biểu tham dự cũng góp ý kiến đối với quy định về các loại hình di văn hóa vật thể; việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa do nhà nước quản lý; di sản văn hóa do tư nhân quản lý trong dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi); Quy định về các loại hình di sản văn hóa phi vật thể, việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể do nhà nước quản lý, di sản văn hóa do tư nhân quản lý trong dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi); Bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ trong các quy định về quản lý, bảo tồn, phát huy di sản văn hóa do các tổ chức tín ngưỡng, tôn giáo quản lý trong dự thảo Luật di sản văn hóa (sửa đổi).

Cùng với đó là điều kiện bảo đảm nguồn lực và huy động nguồn lực xã hội cho hoạt động, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trong dự thảo luật Di sản văn hóa (sửa đổi); Các quy định về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong quản lý hoạt động kinh doanh, dịch vụ di sản văn hóa trong dự thảo luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Nhất là vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận trong dự thảo luật Di sản văn hóa (sửa đổi);…

Khuyến khích phát triển các sản phẩm số dựa trên di sản

Đánh giá Dự thảo luật được chuẩn bị công phu, nghiêm túc, đầy đủ, GS.TS Trần Ngọc Đường cho rằng, ở nhiều quốc gia có nền công nghiệp văn hóa phát triển đã làm rất tốt việc khai thác, chuyển hóa giá trị di sản thành sản phẩm thương mại mang đậm bản sắc dân tộc, không chỉ phục vụ quyền được hưởng thụ của người dân trong nước mà còn đưa thương hiệu quốc gia ra thế giới.

Trong điều kiện hiện nay, khi mà cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển như vũ bão, giao lưu quốc tế ngày càng mở rộng, nước ta đang hướng tới phát triển nền công nghiệp văn hóa thì việc khuyến khích làm sống lại và phát huy các giá trị văn hóa của cha ông ta cần được quy định đầy đủ, rõ ràng, minh bạch trong dự thảo luật này để tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sáng tạo trong việc phát huy các giá trị của di sản văn hóa.

Cũng theo GS.TS Trần Ngọc Đường, ngày nay việc bắt tay giữa di sản văn hóa và công nghệ đang thúc đẩy sự hình thành các khái niệm mới về di sản số, di sản phái sinh… nhưng chưa được luật hóa để hình thành chính sách pháp lý phù hợp, khuyến khích phát triển các sản phẩm số dựa trên di sản.

Nếu nghiên cứu đưa di sản số trở thành một khái niệm chính thức trong Luật di sản văn hóa và có các quy định về chính sách đầu tư, chính sách về bản quyền… sẽ thúc đẩy người làm công nghệ có sản phẩm số mang tính ứng dụng cao trong đời sống để di sản văn hóa thật sự phát huy giá trị trong đời sống

"Trong điều kiện hiện nay, khi mà cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển như vũ bão, giao lưu quốc tế ngày càng mở rộng, nước ta đang hướng tới phát triển nền công nghiệp văn hóa, việc khuyến khích làm sống lại và phát huy các giá trị văn hóa của cha ông ta cần được quy định đầy đủ, rõ ràng, minh bạch trong dự thảo luật này để tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sáng tạo trong việc phát huy các giá trị của di sản văn hóa" GS.TS Trần Ngọc Đường đặt vấn đề.

Đề cập đến việc quy hoạch di tích, ông Trương Minh Tiến, Thành viên Hội đồng tư vấn Tôn giáo (UBMTTQ thành phố Hà Nội) cho rằng, việc quy hoạch di tích là di tích quốc gia đặc biệt hiện đang thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ, tuy nhiên thực tế cho thấy, thời gian qua, thành phố Hà Nội đã phải dành quá nhiều thời gian để xin chủ trương, trình phê duyệt quy hoạch, bởi vậy khi sửa đổi cần giao Bộ VHTTDL phê duyệt quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt sau khi có ý kiến thẩm định của các Bộ ngành liên quan và Hội đồng di sản văn hóa quốc gia.

Ông Trương Minh Tiến cũng kiến nghị việc xác định quyền sở hữu, mua bán cổ vật cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn từ các ngành chức năng, làm được điều này thì sẽ góp phần làm giảm tình trạng mất cắp hiện vật, cổ vật ở các di tích lớn. Bên cạnh đó, việc tu bổ di tích cần có sự điều chỉnh tại Điều 58, Chương VII, trong Luật Tín ngưỡng tôn giáo về cải tạo, nâng cấp các công trình là di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng.

Đề cập đến việc xếp hạng di tích tại Điều 23 của dự thảo Luật, TS. Nguyễn Xuân Năng, … cho rằng, có nhiều điểm đưa nội dung không thống nhất. Thực tế cho thấy có di tích cấp tỉnh, di tích cấp quốc gia, di tích cấp quốc gia đặc biệt và di sản văn hóa thế giới, Điểm 2 của Điều này nêu "Di tích được công nhận bao gồm các hình thức sau đây" thực chất là nói phạm vi phân bổ của các loại di tích (phạm vi một tỉnh, phạm vi hai tỉnh trở lên và di sản thế giới liên quốc gia).

Đặc biệt khái niệm Di sản thế giới nêu là: "Di tích tiêu biểu của Việt Nam có giá trị nổi bật toàn cầu về văn hóa và thiên nhiên, được UNESCO công nhận" chưa chuẩn vì Di sản thế giới có phạm vi rất rộng, không chỉ có di tích mà còn có cả danh lam thắng cảnh và các loại hình di sản khác nữa ví dụ như di sản tư liệu thế giới Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm.

Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh cho biết, sau một buổi làm việc nghiêm túc, Hội nghị đã ghi nhận 17 ý kiến phát biểu sôi nổi, tâm huyết thể hiện sự nghiên cứu sâu rộng của các đại biểu để tham gia góp ý vào Dự thảo luật.

Các ý kiến tham gia đồng tình và đánh giá rất cao với các nội dung, đồng thời đánh giá cao cơ quan soạn thảo đã hết sức nghiêm túc, trách nhiệm trong xây dựng dự thảo luật. Nhiều ý kiến đề nghị cơ quan soạn thảo, trực tiếp là Bộ VHTTDL tiếp tục nghiên cứu, bổ sung làm rõ những vấn đề mới, những yêu cầu cấp thiết trong bảo vệ, sử dụng và khai thác giá trị di sản văn hoá. Đặc biệt, tiếp tục nghiên cứu bổ sung quy định để làm rõ quan điểm nhân dân là chủ thể trong quá trình bảo vệ, khai thác và phát huy giá trị di sản văn hoá.

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp thu, nghiên cứu các ý kiến tại Hội nghị và tiếp tục hoàn thiện Dự thảo luật trước khi trình Chính phủ để trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội.