(Tổ Quốc) - Tại Phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa diễn ra, cho ý kiến về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, nguyên tắc chung là phải hài hòa giữa yêu cầu bảo vệ sức khỏe người dân, mục tiêu thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội.
Cho ý kiến tại phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ, việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt có ý nghĩa quan trọng, nhận được sự quan tâm rộng rãi từ cộng đồng doanh nghiệp.
Theo Chủ tịch Quốc hội, quá trình sửa đổi và ban hành luật phải đảm bảo tính chặt chẽ, thuyết phục, đồng thời hướng đến mục tiêu quản lý hiệu quả và thúc đẩy sự phát triển kinh tế.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho ý kiến tại phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Về vấn đề thuế suất và mức thuế đối với thuốc lá, rượu, bia, nước giải khát có đường... Chủ tịch Quốc hội đề nghị Bộ Tài chính và cơ quan thẩm tra tiếp tục trao đổi, tham vấn ý kiến của các bộ, ngành liên quan, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và các hiệp hội doanh nghiệp để bổ sung thông tin, dữ liệu cho các phương án, và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp tới.
Việc tăng thuế suất với các mặt hàng này góp phần định hướng tiêu dùng, song Chủ tịch Quốc hội lưu ý phải hết sức lắng nghe ý kiến từ doanh nghiệp, tính toán kỹ lưỡng để không làm tổn hại đến ngành sản xuất hợp pháp và không vô tình tạo điều kiện cho thị trường thuốc lá lậu, rượu bia lậu phát triển mạnh.
Chủ tịch Quốc hội cũng yêu cầu nghiên cứu làm rõ tác động của các phương án đề xuất trong dự thảo luật đến sản lượng, giá bán sản phẩm và tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ. Đối với việc giảm tiêu dùng, cần có dẫn chứng cụ thể.
"Phải nói có sách, mách có chứng", phải dẫn chứng cụ thể để Báo cáo tiếp thu, giải trình trình Quốc hội có tính thuyết phục", Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.
Chủ tịch Quốc hội cho rằng nguyên tắc chung là phải hài hòa giữa yêu cầu bảo vệ sức khỏe người dân, mục tiêu thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội, không gây cản trở hoạt động bình thường của doanh nghiệp, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quốc tế và đảm bảo phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam.
Trước đó, trong văn bản gửi đến Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ ra rằng kinh nghiệm quốc tế tại các quốc gia như Úc, Malaysia, Indonesia, Philippines và một số nước châu Âu đã ghi nhận lượng thuốc lá nhập lậu tăng gấp nhiều lần sau khi thuế tăng đột ngột.
Cụ thể, tại Malaysia, khi quốc gia này áp dụng cách tăng thuế TTĐB đột ngột với mức tăng thêm hơn 40% vào năm 2015, thị phần thuốc lá lậu năm 2016 tại Malaysia tăng gần 40% so với năm 2015 và đến năm 2020 thị phần thuốc lá lậu đã chiếm 64% thị trường Malaysia.
Tương ứng với việc gia tăng thị phần thuốc lá lậu, thị phần thuốc lá hợp pháp tại Malaysia vào năm 2016 đã giảm ngay lập tức 26%; cho đến năm 2020 đã giảm 42% so với năm 2015. Trong khi đó tổng sản lượng thuốc tiêu thụ tại Malaysia (tính cả thuốc lá hợp pháp và bất hợp pháp) tiếp tục tăng đều khoảng 5%/năm (và chỉ giảm nhẹ vào năm 2020 do tình hình Covid-19).
Đến tháng 5/2024, thống kê cho thấy tỷ lệ buôn bán bất hợp pháp trên thị trường Malaysia cũng chỉ giảm được từ 63,8% xuống còn khoảng 54,8%, mức giảm này là không đáng kể. Thực tế, mặc dù từ lâu Chính phủ không tăng thuế nhưng tỷ lệ buôn bán bất hợp pháp vẫn phổ biến ở mức hơn 50%.
Tương tự, ở Indonesia, Bộ trưởng Bộ Tài chính Sri Mulyani Indrawati cũng cảnh báo việc tăng thuế TTĐB quá cao đã kích thích sự gia tăng của thuốc lá lậu. Chính phủ Indonesia đã đặt mục tiêu giảm tỷ lệ buôn lậu thuốc lá năm 2020, tuy nhiên, dữ liệu thực tế cho thấy con số này đã tăng lên hơn gấp 4 lần so với chỉ tiêu. Tình trạng này không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn ảnh hưởng xấu đến các doanh nghiệp sản xuất hợp pháp, buộc nhiều đơn vị phải thu hẹp quy mô sản xuất hoặc thậm chí ngừng hoạt động.
Còn tại Đức, trong giai đoạn 2002-2005 khi thuế tuyệt đối tăng 48% và thuế tương đối tăng khoảng 8%, người tiêu dùng chuyển sang mua thuốc lá từ các quốc gia khác, lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm khoảng 34%, và thu ngân sách Nhà nước bị trì trệ.
Trong kiến nghị gửi Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về phương án tăng thuế TTĐB, đối với ngành hàng thuốc lá, VCCI cho rằng, mức tăng thuế quá nhanh sẽ gây áp lực lớn lên doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp sẽ khó có đủ thời gian để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư vào công nghệ sản xuất mới hoặc nâng cao chất lượng sản phẩm. Điều này có thể dẫn đến việc thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, từ sản xuất, chế biến đến phân phối và xuất khẩu.
Đồng thời, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) lo ngại, nếu không có lộ trình tăng thuế hợp lý, doanh thu từ thuốc lá hợp pháp có thể giảm tới 20%, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu ổn định từ ngành này.
Do đó, các doanh nghiệp sản xuất đề xuất lộ trình điều chỉnh hợp lý hơn đối với thuốc lá, cụ thể: mức thuế tuyệt đối khởi điểm vào năm 2026 là 2.000 đồng/bao, sau đó tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Đồng thời, VCCI kiến nghị áp dụng mức thuế này theo lộ trình giãn ra, bắt đầu tăng thuế từ năm 2028 để đảm bảo tính khả thi, tránh những tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, thị trường và nguồn thu ngân sách nhà nước.
Trước đó, Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cũng đã đưa đề xuất nên tăng thuế thuốc lá 2 năm một lần và mức tăng phần thuế tuyệt đối trong thuế TTĐB trong năm đầu tiên 2026 không nên quá 2.000 đồng/bao.
