Thay đổi nhận thức của xã hội về việc người cao tuổi có thể tham gia vào thị trường lao động

Hiện Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh trên thế giới. Dự báo, đến năm 2038, nhóm cao tuổi ở Việt Nam chiếm khoảng 20% dân số. Đến năm 2050, Việt Nam sẽ tương đương với các nước có dân số già nhất như Nhật Bản, Hàn Quốc.

Trong khi đó, theo báo cáo của Diễn đàn sinh kế và khởi nghiệp đối với người cao tuổi năm 2020, phần lớn người cao tuổi nước ta có cuộc sống khó khăn, thu nhập thấp, không ổn định hoặc không có thu nhập, sống phụ thuộc vào con cháu. Tỉ lệ người cao tuổi thuộc hộ nghèo cao (khoảng hơn 20%).

Khoảng 70% người cao tuổi ở Việt Nam sống tại khu vực nông thôn là nông dân và làm nông nghiệp; trên 70% người cao tuổi không có tích lũy vật chất và chỉ có chưa đầy 30% người cao tuổi sống bằng lương hưu hay trợ cấp.

Tại Hội thảo "Chia sẻ kinh nghiệm về tư vấn khởi nghiệp, dạy nghề và tạo việc làm cho người cao tuổi" vừa diễn ra, TS Trương Anh Dũng, Tổng cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bộ LĐTBXH) cho biết, hiện nay, số người cao tuổi được hỗ trợ đào tạo nghề, giải quyết việc làm tại Việt Nam không nhiều. Các chính sách hiện nay tập trung chủ yếu vào việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi, hiếm có quy định cụ thể về các chính sách hỗ trợ đào tạo, hỗ trợ việc làm.

Theo TS Trương Anh Dũng, vấn đề hướng nghiệp, đào tạo nghề, tạo việc làm cho người cao tuổi đặc biệt là trong bối cảnh khi Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số và tác động sau đại dịch Covid-19 hiện nay được đặt ra như một nhiệm vụ cấp bách, vừa đảm bảo quyền làm việc, đóng góp cho xã hội của người cao tuổi, vừa tận dụng được kinh nghiệm và chất xám của lực lượng lao động đặc biệt này, góp phần đảm bảo mục tiêu an sinh xã hội của đất nước, nhất là trong bối cảnh Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh trên thế giới.

Còn theo ông Phan Văn Hùng, Phó Chủ tịch Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam, hiện cả nước có 221.000 người cao tuổi làm chủ các cơ sở sản xuất, kinh doanh. Trong đó, độ tuổi 60-69, có 50,4% người cao tuổi vẫn đang lao động, tạo ra thu nhập cho bản thân và gia đình. Ở độ tuổi 70-79, con số này là 19,4%. Thống kê trên không bao gồm người cao tuổi vẫn đang làm các công việc như chăm sóc cháu nhỏ, vườn tược, các công tác xã hội tình nguyện tại địa phương.

Tuy nhiên, người cao tuổi chủ yếu làm việc trong khu vực phi chính thức (81,4%) và trong ngành nông lâm thủy sản (90%). Chất lượng việc làm của người cao tuổi còn thấp, 58,8% lao động cao tuổi là lao động giản đơn. Thu nhập của người cao tuổi làm công hưởng lương chỉ bằng 38,5% mức lương bình quân trên thị trường.

Bên cạnh đó, theo số liệu thống kê năm 2020, 57% người cao tuổi tại Việt Nam không có lương hưu hoặc bảo hiểm xã hội, trợ cấp xã hội. Hiện tại mức trợ cấp xã hội cho người cao tuổi chỉ bằng 24% chuẩn nghèo nông thôn, bằng 18% chuẩn nghèo thành thị.

Chỉ gần 15% người cao tuổi có tiền gửi tiết kiệm. 24% người cao tuổi cho biết thu nhập của họ chưa đủ cho chi tiêu hàng ngày. Đa số người cao tuổi chưa được hưởng các chính sách an sinh xã hội, hoặc thu nhập thấp, không đủ trang trải cuộc sống.

Bên cạnh đó, một vấn đề đáng quan tâm đó là theo số liệu thống kê, giai đoạn 2016-2022, cả nước có 4.850.000 người lao động rút bảo hiểm xã hội 1 lần. Như vậy, mỗi năm bình quân nước ta có tới hơn 800.000 người rút bảo hiểm xã hội một lần.

Theo ông Phan Văn Hùng, xã hội có quan niệm người cao tuổi cần được nghỉ ngơi, không phải là đối tượng áp dụng chế độ đào tạo nghề. Đây cũng chính là lý do mà Nhà nước không có những quy định riêng về chính sách, chế độ đào tạo nghề cho người lao động cao tuổi, mặc dù họ cũng là người lao động đặc thù trong xã hội.

Phó Chủ tịch Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam cho rằng, cần thay đổi nhận thức về việc người cao tuổi tham gia lao động, để tạo điều kiện cho họ tham gia thị trường lao động vừa đem lại niềm vui, sức khỏe và đóng góp vào cho xã hội; thay đổi nhận thức của xã hội về việc người cao tuổi có thể tham gia vào thị trường lao động ở những công việc phù hợp với thể trạng và sức khỏe.

Ông Phan Văn Hùng cũng kiến nghị xây dựng chương trình, dự án đào tạo hỗ trợ về chuyển đổi nghề hoặc nâng cao năng lực cho lao động cao tuổi; Triển khai các mô hình đào tạo tại chỗ, bảo đảm các lao động có đủ khả năng và nhu cầu được tham gia đào tạo nghề.

Nghiên cứu, xây dựng các chương trình đào tạo "đặc thù" phù hợp với điều kiện, khả năng tiếp thu của từng nhóm lao động cao tuổi; Tổ chức đào tạo kỹ năng cơ bản về sử dụng máy tính, các phần mềm ứng dụng trong các nhóm nghề đặc thù để người cao tuổi có thể tìm và đảm nhiệm được công việc trong bối cảnh chuyển đổi số...

Đồng thời, hỗ trợ lao động cao tuổi phát triển kinh tế hộ gia đình, khởi nghiệp sản xuất- kinh doanh tự tạo việc làm cho bản thân và những người cao tuổi khác; Có cơ chế thẩm định và cho vay với lãi suất ưu đãi đối với các dự án có khả năng tạo việc làm cho người cao tuổi.

* Vụ Gia đình, Bộ VHTTDL thực hiện