Thủ tướng: Không chỉ đặc thù, cần cơ chế đặc biệt để phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Sáng 15/2, tiếp tục Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội nghe Chính phủ và cơ quan thẩm tra của Quốc hội báo cáo về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trở thành động lực để hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

Tờ trình của Chính phủ cho biết, Nghị quyết nhằm thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và chuyển đổi số thực sự trở thành động lực để hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Các chính sách phải ưu đãi vượt trội để tháo gỡ, giúp những việc lớn chuyển động sẽ tác động đến các hoạt động khác thay đổi theo. Với tinh thần đổi mới sáng tạo, sẽ giúp Việt Nam thực hiện khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thành công với hạ tầng số phát triển tiên tiến, công nghiệp công nghệ số Việt Nam phát triển, hiện thực hóa mục tiêu tăng trường kinh tế từ 8% trở lên năm 2025 và tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.

Phạm vi điều chỉnh của Nghị quyết quy định về thí điểm một số cơ chế, chính sách tháo gỡ chi tiêu tài chính từ ngân sách nhà nước, hoạt động của tổ chức và nhân lực trong tổ chức khoa học và công nghệ công lập, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và hoạt động khoa học và công nghệ trong doanh nghiệp, công nghệ chiến lược; cơ chế, chính sách đặc thù về đầu tư, đấu thầu, tài chính và thử nghiệm có kiểm soát cho chuyển đổi số quốc gia, phát triển hạ tầng số, công nghiệp công nghệ số chiến lược để tháo gỡ vướng mắc; tạo cơ chế, chính sách vượt trội trong hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Đối tượng áp dụng của Nghị quyết là các tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và các tổ chức, cá nhân khác có liên quan. Kinh phí dự kiến bảo đảm cho việc thi hành Nghị quyết sau khi được thông qua chủ yếu gồm: Các nguồn kinh phí thực hiện hoạt động nằm trong nguồn ngân sách hằng năm dành cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số và nguồn kinh phí huy động từ sự đóng góp, đầu tư từ xã hội cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Cần cơ chế đặc biệt

Phát biểu tại phiên thảo luận tổ diễn ra ngay sau đó, Thủ tướng nhấn mạnh, việc triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang diễn ra quyết liệt.

Theo Thủ tướng, đất nước muốn phát triển nhanh, bền vững thì phải dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đây là yêu cầu khách quan, không thể thay đổi. Vì vậy, việc tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế là việc phải tập trung làm.

Chính phủ đang chủ trương sửa một loạt các luật như Luật Ngân sách nhà nước, các luật về thuế, Luật Doanh nghiệp, Luật Khoa học công nghệ và một số luật khác có liên quan. Và tại kỳ họp này, Quốc hội đang tiến hành thảo luận về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo Thủ tướng, Nghị quyết đã đề cập đến một số vấn đề giúp tháo gỡ những khó khăn vướng mắc trong thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, tuy nhiên còn một số vấn đề cần bổ sung.

Cụ thể, Thủ tướng cho rằng, không chỉ dành cơ chế đặc thù, phải nghiên cứu bổ sung cơ chế đặc biệt để phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số với 5 nhóm cơ chế đặc biệt sau:

Thứ nhất, phải có cơ chế đặc biệt phát triển kết cấu hạ tầng cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Theo Thủ tướng, hạ tầng hiện nay còn yếu trong nguồn khi nguồn lực cho hạ tầng còn hạn chế, vì vậy phải có cơ chế để huy động nguồn lực từ xã hội và người dân.

Thứ hai, phải cơ chế đặc biệt cho quản lý như "lãnh đạo công, quản trị tư"; "đầu tư công những quản lý tư"; "đầu tư tư nhưng quản lý công" trong các hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

"Ví dụ nhà nước có thể đầu tư một hạ tầng khoa học công nghệ nhưng giao cho tư nhân quản lý. Hoặc lãnh đạo công là việc chúng ta thiết kế chính sách, pháp luật, những công cụ giám sát kiểm tra, còn lại quản trị sẽ giao cho doanh nghiệp", Thủ tướng nói.

Thứ ba, phải có cơ chế đặc biệt cho các nhà khoa học, các công trình khoa học có thể thương mại hóa được. Bên cạnh đó, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, xóa bỏ cơ chế xin - cho, giảm thủ tục hành chính và quản lý hiệu quả tổng thể.

Thứ tư, cần thiết kế thêm cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi xảy ra rủi ro cả với người thực hiện chứ không phải chỉ người thiết kế chính sách. Theo Thủ tướng, khâu thực hiện là khâu khó, nếu không có cơ chế đặc biệt để bảo vệ người thực hiện dễ dẫn đến tình trạng sợ trách nhiệm hoặc không muốn làm.

Thứ năm, phải có cơ chế đặc biệt để thu hút nhân lực, bao gồm cơ chế để phát triển doanh nghiệp tư nhân về khoa học công nghệ; thu hút nguồn nhân lực từ bên ngoài vào Việt Nam bằng chính sách thuế, phí, lệ phí, chỗ ở, visa, chính sách lao động…

Bên cạnh đó, Thủ tướng nhấn mạnh, khi có cơ chế đặc biệt thì phải thiết kế công cụ đặc biệt để quản lý. "Ta phải ứng xử với tình hình nào bằng chính sách đó để nâng cao hiệu quả, không để xảy ra tham nhũng tiêu cực, lãng phí", Thủ tướng lưu ý.

Thủ tướng cũng cho rằng, làm khoa học phải chấp nhận rủi ro, chấp nhận độ trễ. Quá trình thực hiện có thể thành công nhưng cũng phải chấp nhận có thể thất bại, và trả giá cho thất bại đó.

"Nếu không vì động cơ cá nhân mà do yếu tố khách quan, người thực hiện vô tư trong sáng vì sự phát triển của khoa học công nghệ, của đất nước thì ta phải chấp nhận và coi đó như học phí", Thủ tướng nói.