Tranh cổ động: Nhiều ý nghĩa hơn một tác phẩm nghệ thuật

Tranh cổ động trong kháng chiến là lời hiệu triệu, là sự động viên tinh thần, ý chí lòng yêu nước của toàn dân. Ảnh Hương Cinet

(Cinet) – Trong hội họa Việt Nam có một dòng tranh mang nhiều ý nghĩa hơn một tác phẩm nghệ thuật thông thường đó chính là dòng Tranh cổ động

Đi qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nghệ thuật tranh cổ động của Việt Nam đã tự hoàn thiện để hoành thành nhiệm vụ mà dòng tranh này mang trọng trách truyền tải. Không sai khi nói rằng trong giai đoạn chiến tranh, thành quả lớn nhất của hội họa Việt Nam là tranh cổ động chứ không phải tranh lụa, tranh sơn dầu… hay điêu khắc.

Lý do thì có lẽ mọi người đều biết, trong thời kỳ kháng chiến, đời sống vô cùng khó khăn, những vật liệu để vẽ như giấy, màu, toan, lụa là những thứ xa xỉ. Trong khi đó, tranh cổ động có thể dùng mọi chất liệu sẵn có để vẽ. Bên cạnh đó, vào thời khắc gam go cả nước chung một mục đich, những bức tranh cổ động ra đời không chỉ là lời hiệu triệu và còn cổ vũ tinh thần của toàn dân.

Quay lại quá khứ, tranh cổ động xuât hiện từ đầu thế kỷ 20, trong hoàn cảnh kháng chiến của dân tộc. Có nhiều tài liệu nói dòng tranh này được hình thành từ những ngày tiền khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Thời kỳ đó, một cuộc cách mạng của giới mỹ thuật đã thức tỉnh và tiếp thêm động lực toàn dân. Nổi bật nhất thời bão táp là dòng tranh cổ động với đóng góp của những họa sĩ danh tiếng và yêu nước như Nguyễn Đỗ Cung, Lương Xuân Nhị, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Sáng, Mai Văn Hiến….Tuy nhiên vào thời kỳ đầu, tranh cổ động không nhiều màu sắc như bây giờ mà chỉ có hai màu đen trắng do điều kiện kháng chiến thiếu thốn. Phải đến chiến dịch Đông Xuân ( 1953 – 1954) và chiến dịch Điện Biên Phủ, tranh cổ động thực sự phát triển và đa dạng như hiện thấy.

Với tài năng và ngòi bút sắc bén, các họa sĩ đã thổi tinh thần lạc quan, yêu nước, ý chí quyết chiến quyết thắng vào từng tác phẩm. Có thể khẳng định tranh cổ động không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật thông thường mà nó còn mang giá trị lớn lao cổ vũ tinh thần yêu nước, niềm tin vào kháng chiến. Bên cạnh đó những tác phẩm nghệ thuật này còn truyền tải được chủ trương, sách lược của Đảng. Thậm chí trong lịch sử đã ghi nhận những tác phẩm đặc biệt tới mức làm thức tỉnh các binh sĩ trong quân đội Pháp rời bỏ hàng ngũ.

Nội dung tranh cổ động được các họa sĩ thể hiện rất phong phú như hình ảnh bộ đội vượt khó khăn; người dân sát cánh cùng bộ đội; phụ nữ Việt kiên cường bảo vệ làng xóm; vận chuyển lương thực ra mặt trận; tiêu diệt địch; hình ảnh tại chiến hào tại mặt trận….hay gần gũi hơn nữa là những hình ảnh, những lời hiệu triệu, khích lệ tinh thần đầy nội lực.

Những hình ảnh bắt mắt, xúc tích dễ hiểu được thể hiện trong các tác phẩm cổ động kháng chiến

Những năm về sau, cùng với tranh cổ động còn có một loại tranh khác cùng phát triển đó là tranh đả kích. Hai loại tranh này tuy khác nhau về nội dung nhưng cùng một thể loại. Cả hải đều đã được sử dụng như những thứ vũ khí sắc bén tố cáo tội áo chiên tranh, vạch trần bộ mặt quân xâm lược đồng thời cổ vũ mạnh mẽ tinh thần, ý chí chiến đấu bảo vệ tổ quốc của nhân dân Việt Nam. Tranh cổ động và tranh đả kích còn giúp cho thê hệ hôm nay có thể cảm nhận được không khí của dân tộc trong giai đoạn đất nước vô cùng nguy khốn.

Trải qua nhiều biến động, có một thực tế đã được ghi nhận đó là tranh cổ động cùng với tranh đả kích đã hoàn thành trọng trách của mình với nhân dân, với đất nước và với cả lịch sử.

Cùng với dòng tranh cổ động là tranh đả kích cũng xuất hiện rất nhiều thời kỳ kháng chiến

Những tác phẩm cổ động đã được vẽ trong chiến tranh khói lửa nếu còn đến ngày nay thì đều đang được lưu giữ và trưng bày tại các bảo tàng. Chúng được trân trọng được giữ gìn và trưng bày như những tác phẩm nghệ thuật giá trị. Hơn thế nữa, cùng với giá trị nghệ thuật tất yếu, chúng còn mang một thông điệp khác vô cùng lớn lao đó là câu chuyện về lịch sử, về cuộc kháng chiến hào hùng bảo vệ đất nước của cả dân tộc Việt Nam.

Đến nay, dù chiến tranh kết thúc đã lâu. Đất nước đã hòa bình, ấm no song dòng tranh này vẫn không vì thế mà mất đi. Bởi sự bắt mắt, không cầu kỳ, không tốn kém nhưng hiệu quả và thông điệp mà dòng tranh này đưa tới người thì không có dòng tranh nào có thể làm được do vậy mà tranh cổ động vẫn được ưa chuộng. Tranh cổ động được sáng tác ngày nay không còn có hình ảnh khói lửa chiến tranh nhưng nó vẫn có nhiệm vụ như thời kỳ mới hình thành đó là kêu gọi, khuyến khích tinh thần lao động và yêu nước của người dân, cùng nhau phấn đấu vì một xã hội phát triển.

Không chỉ là những hình ảnh chiến đấu, tranh cổ động còn chú trọng đến nhiều đề tài khác như khích lệ tinh thần thi đua, lao động sản xuất làm giàu đất nước..

Bài và ảnh: Lan Hương