(Tổ Quốc) - Trong tình hình dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, nhiều trường đã lựa chọn hình thức giảng dạy trực tuyến để củng cố kiến thức cho học sinh. Học tập trong thời dịch bệnh Covid-19 là thách thức nhưng cũng là cơ hội để ngành giáo dục nhìn nhận và đánh giá nghiêm túc năng lực mà trường học cần trang bị cho học sinh để thích nghi với những biến cố, thay đổi không ngừng của thời đại.
Học sinh vẫn chưa thực sự có ý thức và kỹ năng tự học
Trong thời gian học sinh nghỉ học để phòng, chống dịch bệnh Covid-19, nhiều trường đã thiết lập các hình thức học tập trực tuyến để thầy cô hướng dẫn học sinh làm bài tập. Khi các bài giảng online và các bài tập được gửi mỗi ngày, với những điều kiện hỗ trợ công nghệ và tình hình gia đình khác nhau, năng lực tự học của học sinh trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Nhiều tỉnh, thành cũng đã xây dựng các chương trình dạy học trên truyền hình nhằm củng cố kiến thức cho học sinh, nhất là các em đang học lớp cuối cấp ôn tập các bài đã học, triển khai bài học mới để kịp thời gian, chương trình, kế hoạch năm học này.
Học trên truyền hình hay học trực tuyến là giải pháp thích hợp để học sinh tiếp thu kiến thức. Tuy nhiên, hiệu quả của quá trình này bị hạn chế bởi thời gian và không gian tương tác, công nghệ và điều kiện của mỗi gia đình. Điều này đòi hỏi học sinh phải có ý thức tự học và chủ động.
Trong tuần đầu tiên Hà Nội phát sóng chương trình Học trên truyền hình, cứ 9 giờ sáng là Nguyệt Anh (học sinh lớp 9, Hà Nội) lại chuẩn bị sách vở chuẩn bị ôn tập. Em cho biết, việc học qua truyền hình cũng hơi khó với mình bởi chưa quen với việc ngồi học một mình với cô giáo giảng qua tivi như vậy. Trong thời gian giảng em cũng chưa hoàn toàn tập trung vào việc nghe và ghi chép bài giảng, những chỗ chưa hiểu em cũng không hỏi cô được.
Trao đổi với phụ huynh em Nguyệt Anh, được biết, ngay khi bắt đầu năm học này, gia đình đã xác định con sẽ phải tăng cường độ học để chuẩn bị cho việc thi cử vào lớp 10 tới. Vì vậy ngoài việc học chính khóa tại trường, gia đình cũng cho con học thêm với các thầy cô giáo khác để củng cố kiến thức. Thời gian ở nhà con cũng thường xuyên được bố mẹ nhắc nhở việc học hành nhưng con vẫn hay chơi đùa với em, để bố mẹ phải "giục mỏi mồm" mới ngồi vào bàn học.
Không chỉ Nguyệt Anh mà còn những học sinh nhỏ tuổi hơn cũng chưa thực sự xây dựng cho mình ý thức và kỹ năng tự học. Để tìm hiểu, tiếp thu thêm các kiến thức mới từ các chương trình học trực tuyến hay truyền hình, các em cần phải xác định rõ mục đích của việc học tập này là gì, mình cần làm gì và sự tương tác trong quá trình học như thế nào.
Em Bảo Ngọc (học sinh lớp 2, Hà Nội) ngay từ nhỏ đã được mẹ mời gia sư về dạy thêm, thời gian cũng như kế hoạch học tập của em ngoài thời gian ở trường được xây dựng khá quy củ. Ngoài 3 buổi học thêm, mỗi buổi 2 tiếng, những ngày còn lại Bảo Ngọc cũng tự ngồi vào bàn học, thỉnh thoảng mẹ mới phải nhắc nhở.
Tuy nhiên, cùng lớp Bảo Ngọc, bố mẹ bạn Tú Minh lại khá vất vả với việc học của con. Từ sau kỳ nghỉ Tết tới giờ, hàng tuần cô giáo vẫn gửi bài ôn tập tới các em để làm nhưng để con ngồi vào bàn học là cả một quá trình "quát tháo" chứ chưa nói tới việc dạy con học. "Chúng tôi đi làm cả ngày, về chỉ có buổi tối là có thể hướng dẫn con làm bài cô giao, nhưng cả tối 2 bố con không thể giải hết 1 bài vì bố thì học kiểu khác, con giờ học chương trình khác nên cứ mở sách ra là bố con như "mặt trăng mặt trời"", bố em Tú Minh chia sẻ.
Trong việc tự học và chủ động học tập, sự hứng thú với bài giảng cũng như ham muốn khám phá là nguồn động lực chính giúp việc học tập trực tuyến đạt hiệu quả. Sự tự giác này không nên bắt nguồn từ nỗi sợ bị la mắng hay áp lực điểm số, vì nguồn khởi tạo tích cực mới khiến việc học trở nên hiệu quả. Không cần phải ai nhắc nhở hay thúc ép, các em biết cách sắp xếp thời gian và bài học để hoàn thành tốt nhất quá trình học tập tại nhà.
Tuy nhiên, các em chỉ có ý thức tự học thôi chưa đủ, việc không có thầy cô đồng hành thường xuyên đòi hỏi cần kỹ năng tự học để có thể giải quyết vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập.
Các giáo viên hướng dẫn kỹ năng tự học cho học sinh (ảnh minh họa)
Cần sự hướng dẫn của nhà trường và sự đồng hành của gia đình
Kỹ năng tự học là khả năng tư duy độc lập, tích cực để thu thập, chọn lọc, phân tích, phản biện và từ đó hình thức kiến thức mới. Hình thành kỹ năng tự học tức là giúp học sinh có phương thức tư duy có ý thức. Đặc biệt, không chỉ có khả năng tự giải quyết vấn đề mà học sinh cũng cần kỹ năng tự đánh giá để biết rõ hạn chế cần khắc phục và rèn luyện cũng như tìm hiểu thông tin bổ sung.
Những kỹ năng này cũng cần được các nhà trường hướng dẫn, và cần sự phối hợp tích cực giữa phụ huynh với giáo viên.
Để học sinh tự học hiệu quả, NGƯT Lê Tiến Thành, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Tiểu học (Bộ GDĐT), Chủ tịch Hội đồng Giáo dục trường Thực nghiệm Victory cho rằng, "Muốn học sinh hình thành năng lực tự học, Nhà trường và giáo viên phải tạo ra môi trường tự do và trao cho học sinh đủ công cụ, kiến thức, kỹ năng để người học tự tìm tòi và xây dựng kiến thức thông qua "kinh nghiệm", "tư duy", "trải nghiệm" của chính bản thân, chứ không phải bằng cách ghi nhớ các luận điểm lý thuyết suông".
Thầy Thành nhấn mạnh, "các trường cần cổ vũ việc thảo luận, tranh biện, tương tác hai chiều giữa thầy và trò. Các bài tập hướng tới việc viết luận, suy diễn và hoàn thành các nhiệm vụ, dự án thực tế hơn là việc giải các bài tập hay kiểm tra bằng các bài thi. Đây được gọi là phương pháp giáo dục thực nghiệm - học qua thực hành, trưởng thành qua trải nghiệm".
Vai trò của giáo viên trong quá trình này là rất quan trọng. Thầy cô là người tạo môi trường và tình huống để học sinh có thể rèn luyện khả năng tự giải quyết vấn đề thông qua việc Tổ chức hoạt động học và Dạy cách học.
Để làm được điều đó, giáo viên phải nắm vững quá trình hình thành nhận thức, thường xuyên cập nhật, thay đổi vật liệu, chọn bài tập ứng dụng có tính thực tế, liên hệ kiến thức với cuộc sống để hấp dẫn học sinh.
Từ đó, giáo viên tổ chức hoạt động học theo hình thức: Thầy giao việc - Trò làm việc; Thầy là người hướng dẫn - Trò tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức. Thầy không giảng giải, truyền thụ một chiều - Trò không thụ động tiếp thu mà tích cực, chủ động, tự học.
Việc học bắt đầu từ hoạt động tự khám phá của học sinh thông qua giác quan, kinh nghiệm có sẵn, đến hoạt động tổng hợp, phân tích với mô hình, hình ảnh và cuối cùng là hoạt động hình thành kiến thức chuyển vào trong bộ não. Lúc này, học thực sự là công việc tự thân của học sinh và năng lực tự học cũng được hình thành một cách tự nhiên.
Phương pháp này không chỉ rèn luyện khả năng tư duy độc lập mà còn tạo thói quen chủ động tìm kiếm tri thức từ những trải nghiệm mới trong cuộc sống. Như nhà giáo dục John Dewey từng nói, "Giáo dục không phải chuẩn bị cho cuộc sống, giáo dục chính là cuộc sống".
Vì vậy, trong thời gian nghỉ học tại nhà, với kỹ năng tự học, học sinh không chỉ dừng lại ở tiếp thu kiến thức qua việc học trực tuyến mà hoàn toàn chủ động tiếp cận với những điều mới như làm việc nhà, học nhạc cụ mới, đọc nhiều sách hơn, giao tiếp với ông bà hoặc hiểu biết hơn về văn hóa ở các vùng quê…
Kỹ năng tự học không phải là đòi hỏi nhất thời trong thời gian dịch bệnh mà đó là một trong những năng lực tiên quyết của công dân toàn cầu và công dân thời đại số. Để giúp học sinh hình thành khả năng quan trọng này, nhà trường cần quan tâm và chú trọng hơn phương pháp dạy học tích cực./.
