(Cinet) - Lễ hội Tháp Bà PoNagar là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, góp phần làm nên các yếu tố cố kết cộng đồng của các dân tộc trên dải đất miền Trung. Năm nay, lễ hội sẽ diễn ra từ ngày 5 đến 8/5 với nhiều hoạt động đặc sắc. (Cinet) - Lễ hội Tháp Bà PoNagar là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, góp phần làm nên các yếu tố cố kết cộng đồng của các dân tộc trên dải đất miền Trung. Năm nay, lễ hội sẽ diễn ra từ ngày 5 đến 8/5 với nhiều hoạt động đặc sắc.
(Cinet) - Lễ hội Tháp Bà PoNagar là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, góp phần làm nên các yếu tố cố kết cộng đồng của các dân tộc trên dải đất miền Trung. Năm nay, lễ hội sẽ diễn ra từ ngày 5 đến 8/5 với nhiều hoạt động đặc sắc.
 Năm 2012, lễ hội Tháp Bà Ponagar đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Ảnh: Di tích Khánh Hòa |
Thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc
Nữ thần Ponagar là Mẹ xứ sở của người Chăm, có tên gọi đầy đủ là Yang Pô Inư Nagar. Vốn mang trong mình tâm thức thờ Mẫu, khi người Việt vào sinh sống ở vùng đất Khánh Hòa (khoảng năm 1653) đã “tiếp biến” tín ngưỡng này và gọi là Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Các truyền thuyết về Thiên Y A Na Thánh Mẫu đã được ông Phan Thanh Giản, một vị quan Thượng thư bộ Lễ dưới triều Nguyễn ghi chép, tổng hợp, biên soạn và cho khắc bia dựng vào năm 1856 ở tại di tích Tháp Bà Ponagar. Các vua triều Nguyễn đã ban các sắc phong cho Thiên Y Thánh Mẫu là Thượng đẳng thần.
Lễ hội Tháp Bà diễn ra từ ngày 20 đến 23 tháng 3 Âm lịch hàng năm tại di tích lịch sử - văn hóa quốc gia Tháp Bà Ponagar, trên đồi Cù Lao, thuộc phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Ngoài người Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận tham gia lễ hội, còn có sự tham gia của người Kinh và một số dân tộc thiểu số khác ở các tỉnh thuộc khu vực miền Trung và Tây Nguyên: Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Đắc Lắc, Gia Lai, Lâm Đồng, Thừa Thiên - Huế ...
Lễ hội gồm các hoạt động chính sau:
Lễ thay y: Được tiến hành đúng giờ Ngọ ngày 20 tháng 3. Vị chủ tế dâng trầm hương, nhang, hoa, trái cây và khấn vái. Các thành viên trong đội thay y thực hiện việc sắp xếp đồ lễ trong dinh và cởi xiêm y, mũ miện để tắm tượng. Nước dùng để tắm tượng được nấu từ rượu với nước và các cánh hoa có mùi thơm (5 loại). Sau khi tắm, tượng Mẹ được mặc xiêm y và mũ miện mới do người dân dâng cúng. Những bộ xiêm y sau khi thay được giặt sạch, rồi đưa ra trưng bày để du khách và nhân dân chiêm ngưỡng. Nước và khăn dùng để tắm tượng cho Mẹ xong được người dân xin về để lấy phước hoặc rửa mặt hay tắm cho trẻ con, hoặc tưới lên ghe thuyền,... với mong muốn để trừ tà, trẻ con hay ăn và khỏe mạnh, người bệnh mau lành, những ghe, thuyền ra khơi gặp nhiều may mắn, ...
Lễ thả hoa đăng: Nến và hoa được thả trên sông để cầu siêu cho các vong linh, với hơn mười ngàn chiếc hoa đăng nhỏ và năm hoa đăng lớn ...
Lễ cầu quốc thái dân an: Đây là đại lễ cầu cho đất nước thanh bình, phồn vinh, nhân dân an vui, hạnh phúc.
Lễ cúng Ngọ, cúng thí thực: Để dâng Mẫu và bố thí cho các cô hồn …
Tế lễ cổ truyền: Do các cụ hào lão đình Cù Lao dâng lễ theo nghi thức cổ truyền, được tổ chức rất trang nghiêm.
Lễ Khai Diên, lễ Tôn Vương: Sân lễ được dựng trước Mandapa (tiền đình), mặt hướng vào điện thờ Đức Thánh Mẫu. Vật phẩm dâng cúng gồm có: hương đăng, trầu cau, rượu, vàng bạc, một phong bì đựng tiền (tiền này không bắt buộc, cúng nhiều ít là do Ban Tổ chức) và một khay để hai roi chầu. Hát thứ lễ là hát cúng Bà và hát cho thần linh xem, do các đoàn Hát Bội thực hiện. Trong lúc diễn, yêu cầu diễn viên phải diễn nghiêm túc và tích tuồng được diễn cũng phải được chọn lựa và theo dõi gắt gao. Lễ Tôn Vương được cử hành rất trang trọng trước khi tuồng kết thúc và trở thành một lệ bắt buộc phải có khi hát ở lễ hội Tháp Bà.
Lễ Dâng hương tạ Mẫu: Để dâng hương đăng lễ tạ Mẫu.
Múa Bóng và hát Văn: Diễn ra trong suốt các ngày lễ hội. Một mùa lễ hội, trong và ngoài tỉnh có khoảng hơn 100 lượt đoàn vào tháp dâng lễ Mẫu, sau đó biểu diễn múa Bóng và hát Văn ở sân khấu trước tháp chính. Trong những ngày diễn ra lễ hội còn có những buổi biểu diễn các tích tuồng cổ liên quan đến Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Múa Bóng là một hoạt động đặc sắc trong lễ hội Tháp Bà. Đến nay, Múa Bóng vẫn được người dân Nha Trang duy trì thực hiện trong các ngày lễ. Theo các cụ hào lão, ngày xưa xóm Bóng là nơi các vũ nữ Chăm về ở để biểu diễn Múa Bóng tại di tích và Lễ hội Tháp Bà. Tuy nhiên, ngày nay các đoàn người Chăm về dự lễ hầu như chỉ hành lễ mà ít tham gia Múa Bóng, còn các đoàn Múa Bóng trong và ngoài tỉnh Khánh Hòa ít nhiều đã có những sự sáng tạo và ảnh hưởng của Hầu Đồng ở miền Trung và miền Bắc.
Hội thi rước nước và bày mâm hoa quả dâng Mẫu: Hội này dành cho các đoàn về dự lễ hội tháp Bà. Nước được Ban tổ chức lấy từ chùa Hang về để trong các vại đặt dưới Mandapa. Các đoàn cử người thi đội chum nước từ Mandapa rước nước lên tháp để dâng Mẫu. Mâm quả được các đoàn chuẩn bị và thi đội nào sắp xếp đẹp nhất để dâng Mẫu. Mâm lễ của đoàn nào đẹp nhất được dâng lên Mẫu ở tháp chính, các mâm còn lại sẽ được dâng ở các tháp khác trong di tích Tháp Bà Ponagar.
 Múa bóng-điệu múa dân gian đặc trưng của lễ hội Tháp Bà Ponagar. Ảnh: laodong.vn |
Theo ông Lê Văn Hoa - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Khánh Hòa: “Lễ hội Tháp Bà Ponagar là dịp để nhìn nhận và nêu cao tinh thần trách nhiệm trong việc bảo tồn, tôn tạo, quảng bá hình ảnh di tích lịch sử, văn hóa truyền thống của tỉnh nhà đến người dân và du khách trong, ngoài nước. Lễ hội được tổ chức trang trọng về phần nghi lễ, phong phú về phần hội, qua đó thể hiện được bản sắc văn hóa của địa phương”.
Nhiều hoạt động đặc sắc tại lễ hội Tháp Bà Ponagar 2018
Ông Trần Đình Dũng - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích tỉnh Khánh Hòa, năm nay, có hơn 100 đoàn hành hương đăng ký về dự lễ hội. Bên cạnh đó, theo dự kiến của Ban tổ chức, sẽ có hàng trăm nghìn lượt người dân và du khách thập phương về chiêm bái, hành lễ lên Đức Thánh Mẫu. Để có thể đón tiếp tốt và đảm bảo không gian thông thoáng, Ban tổ chức đã thực hiện việc phân luồng vào tháp chính. Các đoàn sẽ lần lượt được bố trí di chuyển trật tự vào bên trong, tránh tình trạng chen lấn, xô đẩy. Ban tổ chức còn lắp đặt 1.000m2 nhà tiền chế trong khuôn viên khu di tích để người dân, nhất là đồng bào Chăm có thể thực hiện lễ cúng bái theo tập tục truyền thống.
Ngoài ra, công tác hậu cần phục vụ cho lễ hội cũng được Ban tổ chức quan tâm thực hiện. Trong 3 ngày diễn ra lễ hội, khách hành hương và người dân có thể đến khu vực nhà ăn để dùng bữa miễn phí. Nhằm đảm bảo an ninh trật tự, an toàn cho mọi người tham gia lễ hội, Ban tổ chức đã phối hợp với lực lượng công an, biên phòng và chính quyền phường Vĩnh Phước, Vĩnh Thọ để cắt cử lực lượng thường xuyên túc trực trong khu vực lễ hội. Công tác đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm cũng được quan tâm, các loại hàng hóa lương thực, thực phẩm đều được kiểm soát chặt chẽ về nguồn gốc xuất xứ; bên cạnh đó còn có hệ thống cất giữ thực phẩm đảm bảo vệ sinh. Ban tổ chức cũng cho in phát những bản nội quy về lễ hội, hệ thống loa phát thanh trong khu di tích cũng thường xuyên thông tin đến mọi người. Đặc biệt, các vấn đề như: xin ăn, mê tín dị đoan sẽ được kiên quyết xử lý, không để nảy sinh trong thời gian diễn ra lễ hội.
 Lễ hội năm nay diễn ra nhiều hoạt động đặc sắc. Ảnh minh họa. (Nguồn: Di tích Khánh Hòa) |
Lễ hội năm nay sẽ diễn ra với các hoạt động như: lễ thay y Mẫu; lễ thả hoa đăng trên sông Cái với nghi thức rước kiệu đi qua khu dân cư; lễ cầu Quốc thái dân an; khai mạc lễ hội; lễ cúng Ngọ; lễ dâng hương Mẫu; lễ tế cổ truyền; lễ khai diên và lễ tôn vương. Cùng với đó là các hoạt động: dâng hương, hát văn, múa bóng lễ Mẫu của các đoàn hành hương; biểu diễn hát bội, các trò chơi dân gian, trình diễn kỹ thuật dệt vải, làm gốm của đồng bào Chăm… Với những sự chuẩn bị chu đáo, lễ hội năm nay sẽ mang đến cho người dân và du khách những khoảng thời gian trẩy hội thật ý nghĩa.
Có thể thấy, mỗi dịp lễ hội là một cơ hội để bà con trở về với cội nguồn, giáo dục thế hệ trẻ biết sống có đạo lý, góp phần bồi đắp những truyền thống văn hóa tốt đẹp cho các thế hệ. Đồng thời, còn là biểu tượng của sự đoàn kết dân tộc, góp phần làm nên các yếu tố cố kết cộng đồng của các dân tộc Việt Nam trên dải đất miền Trung.
Lan Phạm (t/h)
