Vườn Quốc gia hơn 60 năm tuổi tại Việt Nam 5 lần liên tiếp nhận giải “Oscar của ngành Du lịch” châu Á

Vườn Quốc gia Cúc Phương lần thứ 5 liên tiếp được vinh danh là vườn quốc gia hàng đầu châu Á

Vừa qua, lễ trao giải của tổ chức World Travel Awards (WTA) lần thứ 30 tại thành phố Hồ Chí Minh, vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương đã được vinh danh là VQG hàng đầu châu Á trong năm 2023. 

World Travel Awards là một trong những giải thưởng hàng đầu trong ngành du lịch trên toàn cầu. Giải thưởng này nhằm tôn vinh các địa điểm du lịch xuất sắc và góp phần thúc đẩy ngành du lịch phát triển bền vững. Đây là năm thứ năm liên tiếp (2019, 2020, 2021, 2022) Vườn quốc gia Cúc Phương vinh dự nhận giải thưởng, được ví như giải “Oscar của ngành Du lịch”.

Sự vinh danh này là minh chứng cho sự cố gắng không ngừng của các cơ quan quản lý và cộng đồng trong việc bảo tồn và phát triển du lịch bền vững tại Cúc Phương. Qua đó, tiếp tục khẳng định sức hấp dẫn của du lịch sinh thái - một trong những loại hình du lịch trọng điểm của ngành du lịch Việt Nam.

Ông Nguyễn Văn Chính, Giám đốc Vườn quốc gia Cúc Phương, cho biết: "Chúng tôi tự hào và biết ơn sự công nhận từ World Travel Awards. Đây là động viên lớn đối với chúng tôi để duy trì và nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch tại VQG Cúc Phương. Chúng tôi cam kết tiếp tục bảo tồn vẻ đẹp thiên nhiên độc đáo của VQG Cúc Phương, sánh vai cùng các vườn quốc gia danh giá trong khu vực châu Á."

Lê Nguyễn Bảo Ngọc, Hoa hậu liên lục địa 2022 trả lời phỏng vấn: “Tôi vô cùng tự hào khi nghe tin một vườn quốc gia tại Việt Nam đạt được giải thưởng danh giá WTE vườn quốc gia hàng đầu châu Á trong 5 năm liên tiếp. Mong khách du lịch Việt Nam sẽ dành thời gian khám phá vườn quốc gia Cúc Phương để hiểu hơn về hệ sinh thái, cảnh đẹp thiên nhiên của quốc gia”.

VQG 60 năm tuổi với nhiều loài động, thực vật có tên trong Sách đỏ

VQG Cúc Phương được hình thành và nằm ở tận cùng phía Đông Nam dãy núi đá vôi chạy theo hướng Tây Bắc – Đông Nam, từ Vân Nam (Trung Quốc) kéo xuống cao nguyên Mộc Châu (Sơn La), qua dãy Pù Luông (Thanh Hoá), dãy Ngọc Sơn (Hoà Bình) rồi qua Cúc Phương xuống đến dãy Tam Điệp (Ninh Bình) và kết thúc là những đảo cô đơn tại biển Nga Sơn (Thanh Hoá). Với dạng địa hình Karst trải qua hàng triệu triệu năm, ở những dãy núi trên đã hình thành nên hàng trăm hang động lớn nhỏ, hàng nghìn lỗ hút và nhiều cửa xả nước. 

Đây cũng chính là nơi cư trú lý tưởng của các loài động vật, kể cả con người từ thuở xa xưa. Những dạng địa hình đó tạo nên vẻ đẹp hùng vĩ của thảm thực vật rừng trên núi đá vôi, Cúc Phương gợi cho chúng ta một vẻ đẹp hoang sơ, say đắm, cuốn hút, và khi đặt chân tới đây chúng ta cảm thấy con người trở nên vô cùng nhỏ bé trước thiên nhiên hùng vĩ và đầy bí ẩn…

Với diện tích 22.408 ha nằm trên địa bàn của 14 xã, 4 huyện thuộc 3 tỉnh: Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa. Địa hình Cúc Phương chủ yếu là núi đá vôi có độ chênh cao trung bình so với mặt biển từ 400 - 450m. Mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới, Cúc Phương ôm chứa hệ giá trị đa dạng sinh học vô cùng quý giá, là một trong những nơi có tính đa dạng sinh học cao của Việt Nam với nhiều loài động, thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ của Việt Nam.

Tính đến nay đã ghi nhận: 2427 loài, thuộc 931 chi, 231 họ thực vật. Trong đó, 430 loài cây thuốc, 229 loài cây ăn được, 240 loài cây có thể sử dụng làm thuốc nhuộm, 137 loài cho tanin... 57 loài được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam năm 2007 và Sách đỏ IUCN năm 2020, và 15 loài thực vật đặc hữu như: Chè hoa vàng Cúc Phương; Thu hải đường Cúc Phương; Lan Việt; Trâm Cúc Phương; Dị hùng Cúc Phương.

Bên cạnh sự đa dạng của thảm thực vật, khu hệ động vật Cúc Phương cũng vô cùng phong phú và độc đáo, kết quả nghiên cứu đã ghi nhận 669 loài có xương sống thuộc 120 họ, 35 bộ, bao gồm: 138 loài Thú, 337 loài Chim, 80 loài Bò sát, 48 loài lưỡng cư, 66 loài Cá, trong đó có 73 loài động vật có tên trong Sách Đỏ Việt Nam và Danh lục IUCN 2020, 03 loài đặc hữu là Sóc bụng đỏ đuôi hoe, cá Niết Cúc Phương và Thằn lằn tai Cúc Phương. Về động vật không xương sống, có 1.899 loài thuộc 169 họ, 33 bộ, 6 lớp và 3 ngành. Trong đó lớp côn trùng đóng vai trò chính có số lượng rất lớn như Bộ cánh cứng 454 loài, Bộ cánh vẩy 378 loài và Bộ cánh màng 314 loài. 

"Bảo tàng thiên nhiên" lưu giữ dấu tích của người Việt cổ

Cùng với sự đa dạng và phong phú về khu hệ động, thực vật, nói đến Cúc Phương đó còn là một bảo tàng thiên nhiên tuyệt vời lưu giữ nhiều dấu tích của sự sống từ thời tiền sử cho đền ngày nay. Đó là các hoá thạch, các hài cốt, các công cụ…trong các hang động, đây chính là những lài liệu quan trọng ghi lại cuộc sống của muôn loài, ghi lại sự biến đổi thăng trầm của lịch sử phát triển địa chất  qua các thời kỳ.

Ở Cúc Phương, các nhà khoa học khảo cổ, lịch sử đã và đang công bố nhiều phát hiện có giá trị đặc biệt, nhất là về cổ sinh học và khảo cổ học, gắn với hệ thống hang động khô. Trong đó có thể kể đến như: Động Người Xưa, Hang Con Moong…những di chỉ khảo cổ học gắn với người Việt cổ có niên đại cách ngày nay từ 7000 đến 12000 năm, đã trở thành những điểm tham quan quen thuộc của hàng triệu du khách trong nước và quốc tế. Đặc biệt, di tích khảo cổ học Hang Con Moong (con thú) thuộc Vườn, nằm trên địa giới hành chính huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hoá có giá trị đặc biệt, nổi bật, đang được các cơ quan hữu quan xây dựng hồ sơ để Chính phủ đề nghị Unesco công nhận Di sản Văn hoá thế giới. Và cũng trong vùng lõi của khu rừng nguyên sinh đầy bí ẩn này các nhà Khảo cổ học đã tìm thấy trên vách đá một hoá thạch rất rõ nét của một loài động vật cổ xưa có niên đại cách ngày nay khoảng 230 triệu năm…

Với những cứ liệu về khảo cổ học,  minh chứng Cúc Phương là nơi cư trú từ hàng nghìn năm trước của người Việt Cổ. Vì vậy, đến với Cúc Phương là tìm đến cội nguồn của sự sống, cội nguồn của dân tộc. Và thực sự Cúc Phương đã và sẽ mãi là điểm hẹn của tình yêu thiên nhiên và những giá trị văn hoá dân tộc. Tương tác, kết nối với cánh rừng qua hàng nghìn năm lịch sử còn phải kể đến các cộng đồng người dân bản địa, trong đó với trên 80% là đồng bào người dân tộc Mường. Cuộc sống của đồng bào dân tộc Mường đã để lại một nền văn hoá Mường phong phú, độc đáo và riêng có, mà điển hình là y phục, cồng chiêng, những bài mo như những trường ca sử thi bất tận. Trong sự nghiệp bảo tồn thiên nhiên Cúc Phương, từ lâu đồng bào dân tộc Mường ở đây đã gắn bó mật thiết với rừng, góp phần quan trọng tích cực trong việc bảo vệ khu rừng Cúc Phương như bảo vệ chính sự sống của họ.

Những hoạt động bảo tồn kết hợp với du lịch 

Trong những năm qua, VQG đã thu thập, điều tra, thống kê thêm được 6 loài, nâng tổng số loài đã được nhận biết từ 2411 loài (năm 2015) lên 2427 loài (năm 2020). Trong đó, đã phát hiện thêm 03 loài thực vật mới cho khoa học.

Nhằm gìn giữ và bảo tồn các nguồn gen quý, từ năm 1985, VQG Cúc Phương đã xây dựng vườn thực vật với diện tích 167 ha. Đến nay đã trồng và sưu tập được 811 loài. Trong đó có cây gỗ 295, nhập nội 5, ráy 25, cây ăn quả 20, tre trúc 15, cau dừa15, cây thuốc 296, lan 140 và tuế 15 loài. Vườn thực vật Cúc Phương được đánh giá là Vườn thực vật được xây dựng một cách bài bản đầu tiên trong hệ thống các VQG và khu BTTN ở Việt Nam.

Đến thời điểm hiện tại, Vườn đã điều tra, thống kê thêm được 8 loài động vật có xương sống, nâng tổng số loài đã được nhận biết từ 661 (năm 2015) loài lên 669 loài (năm 2020). Bên cạnh việc điều tra, thống kê, thu thập mẫu, số liệu ngoài thực địa Vườn đã xây dựng Bảo tàng Cúc phương và sưu tập nguồn mẫu vật lưu trữ trong bảo tàng. Hiện nay Bảo tàng Cúc Phương là bảo tàng duy nhất trong các Vườn quốc gia được nằm trong mạng lưới bảo tàng khoa học của ngành Lâm nghiệp. 

Một trong những nền tảng làm nên bề dày thành tựu trong công tác giáo dục thiên nhiên của Cúc Phương chính là thông qua các sản phẩm du lịch sinh thái. Cánh rừng được nhìn nhận như một “bảo tàng sống”, một “ngôi trường” lớn, nơi các thế hệ học sinh, sinh viên đến tham quan, học tập. Chính từ những hoạt động đó, thông điệp nâng cao nhận thức về thiên nhiên được lan toả.

Các hoạt động giáo dục nâng cao nhận thức về môi trường, thiên nhiên được Vườn đặc biệt chú ý; thăm Động Người Xưa, các cây cổ thụ, xem chim, xem thú đêm, chinh phục đỉnh cao Mây Bạc – “nóc nhà Cúc Phương", hành trình xuyên rừng ngủ bản… là những tour/tuyến để lại dấu ấn khó phai trong lòng du khách suốt nhiều chục năm qua.

Tour Về Nhà – tham gia tái thả động vật sau cứu hộ, Trồng cây "Thêm xanh cho cánh rừng già" tham gia Chương trình trồng 1 tỷ cây xanh của Chính phủ, Hội xuân Cúc Phương vào dịp Tết Nguyên Đán, "Hành Trình Hồi Sinh" - tham gia quy trình cứu hộ, chăm sóc động vật hoang dã, Bộ Chương trình Giáo dục Trải nghiệm thiên nhiên dành cho học sinh phổ thông các cấp, Trại hè “Lớn lên cùng đại ngàn”… là những sản phẩm đã tạo nên thương hiệu du lịch sinh thái Cúc Phương. 

Du lịch có sự tham gia của cộng đồng được triển khai tại Vườn quốc gia Cúc Phương từ khá sớm (từ năm 1993) và Cúc Phương cũng là VQG đầu tiên thực hiện mô hình này. Thông qua hoạt động này góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá địa phương, tạo việc làm và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. 

Tuyến du lịch xuyên rừng ngủ bản Mường tại bản Khanh, Ân Nghĩa, Hòa Bình đã thu hút được nhiều du khách và trở thành điểm đến thường xuyên khi du khách tới thăm Vườn. Tại bản Khanh, du khách được trải nghiệm, tìm hiểu đời sống, văn hoá, tri thức bản địa của cộng đồng, đi bộ, tắm và chèo mảng trên sông Bưởi, hoạt động giao lưu văn nghệ buổi tối, tham gia các lễ hội...Hoạt động du lịch cộng đồng đã tạo thêm việc làm, tăng thu nhập, góp phần cải thiện đời sống của cộng đồng; nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên cho cộng đồng, xác định rõ hơn vai trò của người dân trong hoạt động của Vườn; giúp cộng đồng giữ gìn được một số nét văn hoá và một số nghề truyền thống; nâng cao dân trí thông qua việc giao tiếp với khách du lịch.