Dịch giả Thúy Toàn tái ngộ độc giả qua thơ Pushkin

A. Pushkin (1799 – 1837) - biểu tượng của dòng văn học lãng mạn Nga thế kỉ 19 - qua bao nhiêu thời gian, bao thời đại chuyển tiếp, bao thế hệ nối tiếp nhau, thơ ca và các sáng tác khác của ông vẫn được xem là mẫu mực, đi cùng năm tháng. Và Những dòng thơ viết trong đêm không ngủ chắc chắn giúp độc giả nhận diện được phần nào đó về đại thi hào của nước Nga.

Tập thơ gồm 48 bài, thấm đẫm tinh thần cách mạng và dân tộc. Điều thú vị là, cuối sách có thêm phần chú thích, giúp độc giả hiểu rõ hơn bối cảnh ra đời của các bài thơ, từ đó có thể mở rộng biên độ tiếp cận.

Bài thơ được lấy tên chung cho cả tập, Những dòng thơ viết trong đêm không ngủ, là tác phẩm tiêu biểu cho thể loại thơ trữ tình vào những năm 1829 – 1830, đạt tới đỉnh cao về sự tổng hợp triết lí và sự hoàn chỉnh về nghệ thuật.

Bìa cuốn sách: Những dòng thơ viết trong đêm không ngủ

"Gửi Chaadayev" là một trong những sáng tác thể hiện rõ những quan điểm cách mạng của Pushkin từ năm 1817 trở đi. Tác phẩm này được chép tay và truyền đi rộng rãi, trở thành vũ khí tuyên truyền rất mạnh của các tổ chức cách mạng bí mật, đặc biệt là hai câu: “Hỡi đồng chí, hãy vững lòng tin tưởng/ Sao hạnh phúc nguy nga rồi hiện sáng.” được những người tham gia khởi nghĩa khắc vào huy hiệu đeo trên ngực.

Trong bài "Người tù", biểu lộ chí khí bất khuất, khát vọng tự do của tác giả ngay trong những năm bị đày ở miền Nam nước Nga: “Bay, bay đi, ta loài chim tự do!/ Bay về miền núi ngời sau mây xám,/ Bay về vùng nước biển xanh phẳng lặng/ Bay về nơi chỉ có gió… và ta!...”

"Giông tố" cùng với "Lá thư bị đốt cháy", "Lá bùa"… cũng thuộc loạt thơ viết về đề tài miền Nam. Đây cũng là một trong những tác phẩm cuối cùng của Pushkin dành cho văn học lãng mạn. “Ôi, biển cả trong mịt mờ bão tố/Và trời mây muôn ánh chớp đẹp sao?/ Nhưng tin tôi: Cô nàng trên mõm đá/ Đẹp hơn nhiều sóng, bão với trời cao.”

Nhận định về đại thi hào Pushkin, nhà văn N.Gogol cho rằng: “Khi nhắc đến Pushikin, ta nghĩ đến ngay đó là một nhà thơ dân tộc… Trong ông, thiên nhiên Nga, tâm hồn Nga, ngôn ngữ Nga, tính cách Nga được phản ánh thuần khiết đẹp tới mức giống như cảnh vật được soi trên mặt phóng đại. Pushkin là một hiện tượng đặc biệt, có thể nói, là hiện tượng duy nhất của tinh thần Nga.”.

Còn nhà phê bình kiệt xuất Belinsky thì nhận xét: “Pushkin thuộc vào những hiện tượng sống và chuyển động vĩnh hằng, không dừng lại ở thời điểm cái chết bắt gặp, mà tiếp tục phát triển trong nhận thức xã hội. Mỗi thời đại đều lên tiếng bình giải về những hiện tượng đó, tưởng chừng như đã thấu hiểu, nhưng bao giờ cũng vẫn để lại cho thời đại tiếp theo một điều gì đó mới mẻ và chính xác hơn về những hiện tượng ấy...

Dịch giả Thúy Toàn tên đầy đủ là Hoàng Thúy Toàn, sinh năm 1938 tại Bắc Ninh. Hiện sống và viết tại Hà Nội. Ông là nhà thơ, dịch giả gắn bó với văn học Nga, được coi là "cây cầu nối" văn học Việt Nam - Nga. Ông đã xuất bản nhiều tác phẩm văn học Nga được dịch sang tiếng Việt: Thơ trữ tình Pushkin, Thơ Lecmontốp, Thơ Blok - Êxênhin... trong đó có tác phẩm dịch nổi tiếng, từng được đưa vào sách giáo khoa và nhiều thế hệ học trò thuộc và yêu thích là Tôi yêu em.