(Cinet) - “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ / Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh…”
Người Việt ta có rất nhiều phong tục thuần hậu và có ý nghĩa trong ngày Tết. Tục dựng Cây nêu cũng vậy. Cây nêu một loại cây biểu tượng cho vũ trụ và tục thờ mặt trời. Đã từng có giai đoạn dài trong lịch sử người Việt nhìn thấy cây nêu là thấy Tết. Tuy nhiên, đến nay, tục dựng cây nêu chỉ còn là nét văn hóa sống trong ký ức của nhiều thế hệ cũ.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Đổng Chi, trong cuốn Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam đã lí giải sự tích cây nêu: “Cứ vào dịp Tết Nguyên đán là những ngày Quỷ từ biển Đông vào thăm đất liền; theo tục cũ, người ta trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ Người cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía Đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ…”
 |
| Dựng nêu trước sân đình. Ảnh: Lê Hoàng/ Đình làng Việt |
Trong chuyên khảo nghiên cứu “Hội hè lễ tết của người Việt”, học giả Nguyễn Văn Huyên miêu tả phong tục dựng cây nêu ngày Tết vào đầu thế kỷ trước như sau: “Tất cả những sự chuẩn bị lâu dài và tỉ mỉ này kết thúc bằng việc dựng cây nêu. Đấy là một cây tre dài năm sáu mét, được tước hết các cành, nhưng có để lại ở ngọn những cụm lá hoặc buộc vào đó một túng lông gà trống, một mớ lá đa hay lá cây. Gần đỉnh treo một cái vòng đan bằng tre, buộc những con cá nhỏ, những chiếc chuông con và khánh bằng đất sét nung phát ra một âm thanh nhẹ và êm khi gió thổi. Dưới cái vòng này có buộc một cái mũ thần, nhũng thoi vàng bằng giấy, những miếng lá trầu, lá dứa hoặc cành xương rồng có gai. Ở đỉnh còn treo một cái đèn thắp ban đêm.”
Giải thích ý nghĩa của cây nêu, TS Trần Đoàn Lâm – Giám đốc Nhà xuất bản Thế giới, Tổng Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Việt Nam cho biết: “Cây nêu ngày Tết có ý nghĩa chính là để từ tà, trừ quỷ, xua đuổi tà ma, quỷ quái để con người an tâm đón tết bởi lúc đó Táo quân và các vị thần linh đã về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng . Cây nêu xuất phát từ truyền thuyến khi đức Phật giúp đỡ con người trước Quỷ, bóng cây nêu tỏa ra đến đâu thì đấy là mảnh đất của con người sử dụng. Thực ra chữ “nêu” cũng xuất phát từ chữ “tiêu” có nghĩa là cột mốc, là sự phân định, ranh giới giữa con người và ma quỷ. Các đồ vật treo trên cây nêu có tác dụng để đuổi ma quỷ. Tục ngữ có câu “Thần cây đa, ma cây gạo, cú cáo cây đề”, hay như trong Ca dao cũng có câu “Cành đa lá dứa treo kiêu (cao)/ Vôi bột rắc ngõ chớ trêu mọi nhà/ Quỷ vào thì Quỷ lại ra/ Cành đa lá dứa thì ta cứa mồm” chính là để chỉ về những đồ vật đó. Ngoài ra, dân gian còn treo khánh gió để phát ra tiếng leng keng để xua đuổi ma quỷ. Ngày xưa, hồi tôi còn bé các cụ còn treo cả con giáp của năm mới nữa.”
 |
| TS Trần Đoàn Lâm – Giám đốc Nhà xuất bản Thế giới, Tổng Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Việt Nam giải thích ý nghĩa của tục lệ dựng cây nêu. Ảnh: Gia Linh |
Bên cạnh đó, cũng theo học giả Nguyễn Văn Huyên tại chuyên khảo nghiên cứu “Hội hè lễ tết của người Việt”, cây nêu được làm như vậy còn để chỉ đúng đường cho tổ tiên trở về ăn tết với gia đình cùng những người đang sống. Bằng ánh sáng và bằng gai của các cành cây mà nó mang lại, bằng âm thanh mà các vật đất sét phát ra lúc gió thổi, cây nêu làm sợ hãi ma quỷ, chúng tưởng mình đang đứng trước một vị thần hay một Đức Phật. Để chống lại những hồn lang thang đáng sợ đó, người ta còn buộc vào cây nêu một tấm phên nhỏ gồm bốn nan dọc đan vào năm nan ngang, là thứ bùa nổi tiếng của các thầy phù thủy” …
 |
| Tiếng lanh canh của khánh đất trên cây nêu, cành đào thắm, hay những điệu hát múa Xoan rộn ràng phía trước cửa đình…nhắc nhở người người Tết đang đến, Xuân đang sang. Ảnh: Gia Linh |
Cây nêu trở thành biểu tượng của sự đấu tranh giữa thiện và ác, giữa thiên thần và quỷ dữ nhằm bảo vệ cuộc sống bình yên cho con người. Đó cũng chính là những "bảo bối" của thần linh, đã trao truyền cho người Việt. Trải qua bao biến thiên lịch sử, người Việt truyền đời cùng nhau gìn giữ việc dựng cây nêu, hình thành thành mạch nguồn Tâm linh trong tâm thức người Việt. Tiếng lanh canh của khánh đất trên cây nêu, cành đào thắm, hay những điệu hát múa Xoan rộn ràng phía trước cửa đình…nhắc nhở người người Tết đang đến, Xuân đang sang.
“Tuy nhiên trong thời gian dài thì chúng ta dường như đã bỏ quên lễ tục này. Tôi nghĩ chúng ta nên khôi phục lại lễ tục đẹp này vì nó thể hiện cái riêng có của cái Tết Việt Nam”, TS Trần Đoàn Lâm cho hay. Để từ đó những nét đẹp trong văn hóa đón Tết của người Việt tiếp tục được lưu truyền và nối tiếp ở hiện tại cũng như tương lai./.
